Maysa a Baro a Panawen Para Kadagiti Judio ken Kristiano?
“Agsardengto ti pannakaidadanes no sumrek ti Papa iti sinagoga.”—Maysa a proverbio a Judio.
IDI Abril 13, 1986, nagbalin ni Papa Juan Paulo II nga umuna a Romano a papa a simrek iti maysa a balay a pagdaydayawan dagiti Judio. Babaen iti gumluong a panagpalakpak, pinatalgedan ti papa a ti iglesia Katolika “guraenna ti pananggura, panangidadanes ken ti panangipakita iti panangbusor iti Semitismo a kababalin a naiturong kadagiti Judio iti aniaman a tiempo ken iti siasinoman.” Imbagana a ti ‘ibibisitana ket nairanta a mangparmek iti dati a di pagkinnaawatan ken tapno patalgedan a naan-anay ti panangbigbig iti maymaysa a naespirituan a tawid nga adda iti nagbaetan dagiti Judio ken dagiti Kristiano.’
Iti nabiit pay a tawtawen dadduma a relihion iti Kakristianuan sinapulda met ti pannakarisot ti dati a panagsina dagiti Kristiano ken dagiti Judio. Idi Hunio 1987 dagiti ig-iglesia a Presbyteriano nangipaulogda iti maysa a dokumento a nangiyebkas iti panagbabawi iti nabayagen a pannakairaman ti iglesia kadagiti “maibusor kadagiti Judio a kababalin ken tigtignay.” Babaen iti panangtulad iti kasta a tignay, nangipaulog ti United Church of Christ iti bukodna a resolusion. Kunaen daytoy a ti “Judaismo dina sinukatan ti Kinakristiano” ket “ti pannakitulag ti Dios kadagiti Judio saan a napaawan mamaayna.”
Ti Kakristianuan ken ti Holocaust
Aniat’ adda iti likudan dagitoy a nakaskasdaaw a panangikagumaan? Awan sabali no di ti panangiyadayu ti Kakristianuan iti bagina met laeng iti Nazi Holocaust. Kadagiti tawtawen a dagus a simmaruno iti Gubat Sangalubongan II, pinadas dagiti kaaduan a papangulo iti relihion a dagiti nakaam-amak a paspasamak ti ginargari dagiti agkunkuna a Kristiano. Nupay kasta, naawatan dagiti Judio ti kaipapanan dagita a makariribuk a bambanag.
Bayat ti panaglabas ti tiempo, dagiti nakalasat iti Holocaust rinugiandan nga inyebkas a siwayawaya dagiti kapanunotanda. Dagiti libro, magasin, ken mabuya a pelikula ti nangipakaammo a mismo iti lubong kadagiti nakaam-amak a bambanag a napasamak idiay kampo konsentrasion. Ti pannakidangadang ti Estado ti Israel iti pannakalasat impamaysana met ti atension iti lubong kadagiti Judio. Kas banagna, kankanayon a maat-atake ti Kakristianuan. Kas insurat ni G. Peter Fleck iti The Christian Century: “Adda dakes unay a banag iti . . . maysa a relihion ken sibilisasion a pagtaudan ken mamalubos iti kasta a makarimon a banag a [kas iti Holocaust]. Ket mabalin nga adda dakes iti maysa a relihion a naan-anay a naulimek ken awan panagtignayna bayat ti kasta a nakaam-amak a pasamak.”
Umanamong dagiti papangulo a Judio. Ti rabbi a ni Stuart E. Rosenberg agimtuod no apay, a simmaruno iti Gubat Sangalubongan II, ‘mammano a relihion wenno dagiti papanguloda ti nakakita nga adda relasion iti nabayagen ken agtultuloy a historia ti panagbinnusor ti Kristianismo ken ti Judaismo ken ti nagtungpalanna a Nazismo—ti inggagara a panangpapatay iti kakatlo dagiti tattao a Judio.’ Napaliiwna nga adu kadagiti miembro ti relihion “dida inkankano, wenno, dakdakes pay, inawatda nga awan ti pannakariribuk ti pannakadadael ti innem a milion iti Europa ni Hitler kas maysa a nadiosan a panangukom iti ‘di panangawat dagiti Judio ken ni Jesus.’”—The Christian Problem.
Ket kuna ni Elie Wiesel iti librona nga A Jew Today: “Kasanot’ panangikalintegan ti maysa a saan a pulos nga inlaksid ti iglesia ni Hitler wenno ni Himmler? A pulos a di pinampanunot ni Papa Pio XII a nasken, a kasapulan, a kondenaren ti Auschwitz ken ti Treblinka? A kadagiti S.S. adu dagiti manamati a nagtalinaed iti Kinakristianoda agingga iti panungpalan? Nga addada dagiti manangpapatay a nagkumpesar iti nagbabaetan dagiti panangpapatay? Ken naggapuda amin kadagiti Kristiano a pampamilia ken immawatda iti Nakristianuan nga edukasion?”
Awan duadua, ngarud, a dagiti papangulo ti relihion napilitanda a mangbalbaliw iti sasaadenda iti Judaismo. Maysa a baro a teolohia iti Kakristianuan ngarud ti rumrumsua a saanen a maibilang dagiti Judio a ‘manangpapatay ni Kristo’ wenno kas ‘nailunod nga ili’ no di ket maipaayanda iti pannakabigbig ken dayaw. Adda pay pakasaritaan a ti Kinakristiano ken ti Judaismo mabalin nga agserbi a kas ‘nagduma a dalan nga agturong iti Dios.’
Mangrugrugin ti Maysa a “Baro a Panawen”?
Dagitoy a rinang-ayan ti indayaw dagiti dadduma a kas ti pangrugian ti “maysa nga interamente a baro a panawen iti relasion” dagiti Judio ken Kristiano. Ni Rabbi Leon Klenicki kinunana pay a dagiti Judio rebbeng a “panunotendan ti kaipapanan ni Jesus ken ti mision ti Kinakristiano kas pamay-an ti panangiyeg iti amin a sangatauan iti Dios.” Kinunana pay: “Nalabit ti dawdawaten ti Dios isut’ panagtitinnulong.”—The New York Times, Hulio 24, 1988.
Ngem di manginanama ti isuamin. Dagiti teologo nga ebanghelikal iti Kakristianuan makitada ti baro a liberal a panangmatmat iti Judaismo a kas panangbaybay-a ti kangrunaan a doktrina ti Kristiano. Kasta met adu a papangulo a Judio ti agduadua maipapan kadagiti baro a singasing iti talna, a makitada a kas nalidem ken agkontra wenno basta baro a pammarang a panangpadas a mangkumberte kadagiti Judio.
Tapno maibanag ti pudpudno a panagtunos, patien dagiti papangulo a Judio a ti Kakristianuan masapul a naan-anay nga idianna dagiti napalabas a pagalagadanna a panangbusor iti Semitismo, agraman ti pasetna iti Holocaust. Sapulenda nga ikkaten nga interamente dagiti papangulo ti relihion ti kapanunotan a dagiti Judio mapabasolda iti ipapatay ni Jesus. Tarigagayanda a mabigbig ti Judaismo a kas umiso a pamay-an iti pannakaisalakan, saan laeng a pakpakauna iti Kinakristiano. Tarigagayanda nga isardeng ti Kakristianuan ti amin a panangikagumaanna a mangkumberte kadagiti Judio. Ken kamaudiananna, adut’ mangsapul iti naan-anay a panangbigbig ken panangsuportar ti Kakristianuan iti Estado ti Israel.
Ngem kas ipakita ti sumaganad nga artikulo, uray pay no maaramid dagita a naisangsangayan nga addang, agtalinaed pay laeng ti nagdakkelan a yuyeng iti baetda.
[Ladawan iti panid 4]
Di mailibak ti Kakristianuan ti pasetna iti Holocaust
[Credit Line
Bundesarchiv Koblenz