Panangmatmat iti Lubong

Ubbing a Marigrigat

Sigun iti magasin nga Olandes nga Internationale Samenwerking, maysa a nabiit pay a report ti UNICEF (United Nations Children’s Fund) ipintana ti nakalkaldaang a sangalubongan a ladawan dagiti minilion nga awanan pagtaengan, nasugatan, ken mabisbisin nga ubbing a binaybay-an ti pamiliada ken ti kagimongan. Napaliiw ti Internationale Samenwerking a nupay no adda ti 1989 a katulagan iti NU a mangibalabala iti kalintegan dagiti ubbing, adda 30 milion nga awan pagtaenganna nga ubbing nga agpaspasiar kadagiti kalkalsada iti lubong. Adda pito milion nga ubbing a naipasngay ken mapadpadakkel kadagiti kampo a pagkamangan. Ket iti nabiit pay a tawtawen, 200,000 nga ubbing nga ub-ubing pay ngem 15 a tawen ti naala a soldado ket iti dadduma a kaso nagserbida a mangdalus kadagiti nailemmeng a bomba iti pagnaan dagiti tropa. Mainayon iti dayta, inaldaw adda 80 milion nga ubbing, nga agtawen iti 10 agingga iti 14, a mapilit nga agtrabaho iti nadagsen, di nasalun-at, ken bassit ti sueldo a pagtrabahuan.

“Deklarasion ti Kappia” Manipud Hiroshima

“Gaput’ malagipmi a naimbag iti pagam-amkan itoy a gubat, a nangrugi iti pannakaraut ti Pearl Harbor ken ti nagpatingga iti pannakabomba ti Hiroshima ken Nagasaki babaen iti atomika, determinadokami manen nga agtrabaho maipaay iti sangalubongan a kappia,” kinuna ni Mayor Takashi Hiraoka iti Hiroshima idi Agosto 6, 1991, bayat dagiti serbisio a nangtanda iti maika-46 nga anibersario iti panangbomba babaen iti atomika. Imbagana iti “Deklarasion[na] iti Kappia,” sigun iti Mainichi Daily News: “Ti Japan nangipaay iti dakkel a panagsagaba ken pannakaupay kadagiti tao iti Asia ken iti Pacifico bayat ti panangiturayna iti kolonia ken iti gubat. Awan ti pammakawan kadagitoy a tigtignay.”

Alkohol ken Sakit ti Puso

Ti kalalainganna a panaginum iti inumen a de alkohol pabassitenna ti peggad iti sakit ti puso, kuna dagiti sientista idiay Harvard School of Public Health, kas impadamag iti pagiwarnak a Lancet. Dagiti managsirarak patienda a ti alkohol paaduenna ti dua a kita iti HDL (high-density lipoprotein) iti dara, ti makuna a nasayaat a kolesterol. Agparang a dalusan ti HDL dagiti naserraan iti taba nga ur-urat, ket iti kasta pabassitenna ti sakit ti puso. Ti alkohol mabalin a makatulong met a manglapped iti panagbalay ti dara babaen ti panangpabassitna iti kaadu ti LDL (low density lipoprotein) iti dara. Ti adu nga LDL isu ti kangrunaan a mangatake ti puso. Nupay kasta, no agusar ti maysa a tao iti alkohol, naimbag no mangusar ‘laeng iti bassit nga arak gapu iti rusokna.’—1 Timoteo 5:23.

Dagiti Pediatrician Agasandanto ti Panangabuso iti TV

“Nasken a dagiti pediatrician maaddaanda iti ad-adda nga aktibo a paset maipapan iti telebision,” inrekomendar ti magasin a Pediatrics, nga innayonna pay a “masapul a suruanda dagiti nagannak maipapan iti makadangran nga epekto iti kinaranggas a mabuya iti telebision ken dagiti dadduma pay a banag a di umiso para kadagiti ubbing.” Maysa a nabiit pay a surbey iti Canada maipapan iti ugali dagiti 311 a pamilia iti panagbuya ti telebision ipalgakna a ti amin addaan iti telebision. Iti 16 porsiento kadagiti sangakabbalayan, daytat’ mabaybay-an nga agmalmalem. Napaliiw dagiti managsirarak nga “adu nga ubbing ti agbuybuya iti telebision nga awan ti limitasion nga inkeddeng dagiti dadakkelda ket mabuybuyada dagiti nararanggas a pabuya iti edad a nalaka a maipasagepsep ken nalaka a maapektaran ti isip.” Maparegta dagiti pediatrician a mamakdaar kadagiti nagannak iti peggad ti di umiso a panangusar ti telebision.

Dagiti Tao iti Simbaan ken ti Panagbalangkantis

Dua a nalatak a klero ti Australia nabiit pay nga inrekomendarda ti maysa nga ad-adda a mangipalubos a panangmatmat iti panagbalangkantis. Ti maysa, maysa nga obispo nga Anglicano, dinawatna ti panagbalin dayta a legal, nupay no kinunana a saanna nga anamongan a mismo ti panagbalangkantis. Nupay kasta, mariknana a ti panagbalin dayta a legal isut’ kasayaatan a pamay-an a manglapped iti panagsaknap iti sakit ken mangsalaknib kadagiti “trabahador iti sekso.” Ti sabali a klero, nupay kasta, kinunana a patienna a dagiti balangkantis mangipaayda “iti positibo unay a paset” iti kinaandur ti kagimongan. Ti diario a The Canberra Times ti nangadaw kenkuana a kunkunana: “Pagarupek a [dagiti balangkantis] mangipaayda iti lugar a pakaliwliwaan, maysa a lugar a pakabalakadan ken pakaagasan ti adu a lallaki a ti biagda narigrigat no awan dayta. Iti dadduma a pamay-an nainkalintegan ti panangbigbig iti dayta. Patiek a nabigbig ni Kristo dayta.” Idi napagsaludsodan no ti maysa a Kristiano mabalinna ti agbalin a balangkantis, kinuna dayta met laeng a tao iti simbaan: “Wen mabalinko. Awan ti parikutko iti dayta. Mabalin nga adda dagiti nataenganen a tattao a mabalin a makakita iti pasetda kas balangkantis a makaliwliwa unay, a mamalakad iti pannakaibanag iti panggepda iti biag.” Nupay kasta, deskribiren ti Biblia ti balangkantis a kas “maysa a dariwangwang” nga “anupenna uray ti napateg a biag.”—Proverbio 6:26; 23:27; kitaenyo met ti Apocalipsis 22:15.

Di Pannakabael ti Gobierno

Iti nabiit pay a naipablaak a report, ti UN Development Program binabalawna ti di pannakabael dagiti gobierno a makidangadang iti kinapanglaw. Iti panangisitarna iti daytoy a report, ti inaldaw a pagiwarnak a Pranses a Le Monde ilawlawagna a kadagiti rumangrang-ay a pagilian, “ti gastos iti armas ket mamindua a nangatngato ngem ti gastos iti salun-at ken edukasion.” Napaliiwna a ti “gastos iti militaria ngimmato iti mamitlo a daras a naparpartak kadagiti rumangrang-ay a pagilian ngem kadagiti industrialisado a pagilian.” Kunaen ti report a “ti kuarta a nabusbos iti sangapulo nga aldaw a Gubat iti Gulpo umdasen a mangbakuna iti tunggal ubing iti lubong iti las-ud ti sumaganad a sangapulo a tawen a maibusor kadagiti saksakit a malapdan a naimbag babaen iti bakuna.”

Mangparmek ti Trapiko

Ti Ministry on Traffic iti Netherlands nabiit pay a pinadasna ti naiduma a pamay-an iti parikut ti panagleletlet no oras ti panagap-apura, kuna ti inaldaw a pagiwarnak nga Aleman a Süddeutsche Zeitung. Maipaay iti tiempo a pangsubokan a makatawen, 31 nga empleado idiay ministry ti napalubosan nga agtalinaed iti pagtaengan ken agtrabaho sadiay, a mangusar kadagiti kompiuter ken makina a fax. Ti mangang-angay iti proyekto kunaenna a naballigi ti eksperimento. Dagiti nakipaset nabusbosda ti 25 porsiento a basbassit a tiempo iti luganda ken ad-adu ti naaramidanda. Nasayaat met daytoy a pamay-an no maipapan iti gastos. Itan ti Ministry of Traffic parparegtaennan dagiti dadduma nga organisasion a mangpadas itoy a pamay-an, a maawagan iti dadduma a lugar a kas telecommuting.

Sobra a Populasion ti Ugsa

Iti sumaganad a sumagmamano a tawen, ti populasion ti puraw-ipusna nga ugsa idiay Estados Unidos nakagtengen iti napattapatta a 25 milion. Iti dadduma nga estado nagtriple ti bilang. Ipadamag ti The New York Times Magazine a “tinawen mapasamak dagiti mainaig ti ugsa nga aksidente iti haywey nga agbanag iti pannakadangran dagiti tao, agraman dagiti minilion a doliar a madadael a kotse ken trak.” Idiay estado ti Pennsylvania, kas pangarigan, nasurok a 40,000 nga ugsa ti matay iti tinawen iti pannakadungpar idiay haywey. Adda sumagmamano a kaso ti nadungpar ti puraw-ipusna nga ugsa nga eroplano kadagiti runway iti Dulles International Airport iti Washington. “Ti kangrunaan a pakaseknan isu ti posible a pannakainaig ti umad-adu a populasion ti ugsa ken ti sakit a Lyme, ti kapapartakan nga umadu a makaakar a sakit iti pagilian a sumaganad iti AIDS,” innayon pay ti The New York Times Magazine.

Mangan a Dumdumngeg ti Musika

Ad-adalenen dagiti managsirarak ti epekto ti dengdenggen a musika iti ugali a mangan. Iti maysa a panagadal, binilangda ti ngalngal dagiti tattao no manganda bayat a dumdumngegda iti nadumaduma a kita ti musika. Ipadamag ti Tufts University Diet & Nutrition Letter a no matokar ti musika, dagiti nakipaset “manganda iti promedio a 3.9 a ngalngal iti tunggal minuto,” a ti kakatlo kadakuada dumawatda pay ti ad-adu a taraon kalpasan a naibusen ti adda iti platoda. No matokar dagiti “naragsak a tuno,” dagiti mangmangan “pumartak ti ngalngalda iti promedio a 5.1 a ngalngal iti tunggal minuto.” Inayon pay ti report a ti “nakalma a tokar ti plauta, iti kasumbangirna, pabannayatenna ti kapartak iti 3.2 a ngalngal iti tunggal minuto—ket babbabassit ti panagngalngal.” Iti naud-udi, awan ti dimmawat iti kapamindua. Kinapudnona, kaaduan ti nangibati ti taraon iti plato, a mariknada a nabsogdan, ket kunaenda a naim-imas ti taraon. Sigun iti report, “basbassit [met] dagiti nagreklamo a di natunawan.”

Ad-adu nga Aborsion

Ti bilang dagiti babbai nga agan-anak pay a naaddaan iti legal nga aborsion iti sangalubongan agduduma manipud 5 iti tunggal 1,000 a babbai idiay Netherlands agingga iti 112 iti tunggal 1,000 a babbai idiay Union Soviet. Sigun iti Demos, maysa a pagipadamagan nga impablaak ti Dutch Demographic Institute, 40 porsiento iti populasion ti lubong ti agnanaeden kadagiti pagilian nga awanan ti legal a pannakaiparit ti aborsion.

Dagiti Aksidente iti Bisekleta

Dagiti agtutubo iti Canada nairamanda iti napattapatta nga aksidente iti bisekleta iti tinawen. Dagiti sugsugat ti ulo ti kakaruan ket iramanna ti mabayag a parikut iti memoria, panangipamaysa, ken kinatimbeng. “No dadduma temporario dagiti panagbalbaliw. No dadduma mabaliwan iti agnanayon ti personalidad ken dagiti paglaingan,” kuna ti The Toronto Star. Gapu itoy a rason ti Medical Association iti Canada ken ti kompania dagiti ag-agas “nangiyuswatda iti kampania iti intero a Canada a mangparegta kadagiti agtutubo a managbisekleta nga agusarda iti kabal ti ulo,” kuna ti Star. Kunaen ti Medical Association a ti panangusar iti salaknib ti ulo “pabassitenna ti peggad ti ubing iti nakaro a pannakadangran ti ulo iti 85 por siento.” Kaskasdi, kuna ti Star 5 porsiento laeng kadagiti ubbing ti agusar iti kabal ti ulo no agbisekletada.