Babbai Mararaemda iti Pagtrabahuan?

“Agwaywayas man wenno naasawaan, kaaduan a lallaki matmatanda dagiti babbai a kakasla animal a maan-anupan.”—Jenny, dati a sekretaria ti maysa nga abogado.

“Ti panangriribuk iti sekso ken panangabuso kadagiti babbai idiay ospital ket nalataken.”—Sarah, registered nurse.

“Kankanayon a maikkanak iti singasing idiay pagtrabahuan, kayatna a sawen, dagiti imoral a singasing.”—Jean, registered nurse.

DAGITOY kadi a kaso iparangarangna ti karkarna a kasasaad, wenno nasaknap dagitoy? Nagimtuod ti Agriingkayo! kadagiti adu a babbai nga addaan iti kapadasan iti pagtrabahuan. Raraemen kadi ken tratuen ida dagiti lallaki a buyogen ti dayaw? Dagitoy ti dadduma kadagiti komentoda: Ni Sarah, maysa a nars manipud New Jersey, E.U.A., a siam a tawen a nagtrabaho idiay ospital ti militar iti E.U.: “Malagipko idi nagtrabahoak idiay San Antonio, Texas, ket adda bakante a saad idiay Kidney Dialysis Department. Inimtuodko ti maysa a grupo dagiti doktor no aniat’ aramidek tapno magun-odak ti trabaho. Maysa a lalaki ti simmungbat a buyogen ti makasimron nga isem, ‘Makidennaka iti panguluen a doktor.’ Basta kinunak, ‘No kasta ti kondision diak kayat ti trabaho.’ Ngem masansan a maikeddeng ti promosion ken ti trabaho iti kasta a pamay-an. Masapul a sumuko ti babai iti dominante, nagaramugam a lalaki. “Iti sabali a gundaway, agtartrabahoak iti intensive care unit a mangikabkabit iti suero iti maysa a pasiente idi immay ti maysa a doktor ket kinuddotna ti patongko. Makarurodak ket pimmanawak a sipupungtot a napan iti asideg a kuarto. Sinurotnak ket nangisawang iti naalas a sao. Basta dinanogko ken induronko iti pagbasuraan! Nagsubliak a dagus iti pasientek. Ket dinak pulos riniribuken!” Ni Miriam, maysa a naasawaan a babai manipud Egipto a dati a sekretaria idiay Cairo, inlawlawagna ti kasasaad dagiti babbai nga agtartrabaho iti maysa a pagtrabahuan ti Muslim idiay Egipto. “Naem-emma ti panagkawkawes dagiti babbai ngem iti kagimongan iti Laud. Diak nakapaliiw iti aniaman a pisikal a panangriribuk iti sekso iti pagtrabahuak. Ngem adda nakaro a panangriribuk iti sekso iti subway ti Cairo ta itan ti umuna a kotse ket naireserba para kadagiti babbai.” Kinuna ni Jean, maysa a naulimek ngem determinado a babai a 20 a tawen ti kapadasannan kas maysa a nars: “Sinurotko ti nainget a pagalagadan a di pulos mangideyt iti asinoman idiay pagtrabahuan. Ngem dumteng ti panangriribuk uray dagiti doktor wenno dagiti katulongan ti ospital ti kalangenko. Aminda pagarupenda a dakdakkel ti karbenganda. No dakami a nars di ‘tumulok’ iti seksual a tarigagayda, awanen dagiti katulongan iti ospital a maayabam a tumulong no kasapulam ida a mangibagkat iti pasiente iti kama ken dagiti umasping a trabaho.” Nagtrabaho ni Jenny kas sekretaria ti maysa nga abogado iti piton a tawen. Ilawlawagna no aniat’ nakitana bayat ti pannakipagtrabahona kadagiti abogado. “Agwaywayas man wenno naasawaan, kaaduan kadagiti lallaki matmatanda dagiti babbai a kas pagay-ayamanda. Ti kababalinda ket, ‘Kas abogado gundawaymi dayta, ket dagiti babbai ti maysa kadagiti pribilehiomi.’” Ket kasla ipamatmat dagiti pammaneknek a dagiti dadduma a propesional kasta met laeng ti kapanunotanda. Ngem ania ti maaramid ti maysa a babai tapno makissayan ti pannakariribuk? Kinuna ni Darlene, maysa a negra nga Americana a nagtrabaho kas sekretaria ken kas mangimaton kadagiti serbidor iti maysa a restauran: “No dika ikeddeng dagiti pagbeddengan ti kababalinmo dumakes dagiti bambanag. No suronennaka ti maysa a lalaki ket mangsuronka met, inton agangay kanayonen a suronennaka. Masapul nga ibagak a silalawag ti sasaadek iti nadumaduma a gundaway. Naibagakon ti kastoy, ‘Apresiarek no dika usaren dagidiay a sasao a makisarita kaniak.’ Iti sabali a gundaway kinunak: ‘Kas maysa a naasawaan a babai, marurodak iti imbagam, ket pagarupek a di apresiaren ti asawak dayta.’ “Ti punto ket, no kayatmo a raemendaka, masapul a gun-odem dayta. Ket talaga a saan a makagun-od ti panagraem ti maysa a babai no makiinnangaw kadagiti lallaki—awan mamaayna a panagaangaw ken pananggargari iti sekso. No palidemem ti beddeng ti maawat ken di maawat a sasao ken kababalin, no kasta dadduma a lallaki lab-awanda ti pagbeddengan.”

Ti Lalaki a Manangilupit

Inlawlawag ni Connie, maysa a nars a nakapagtrabahon iti unos ti 14 a tawen, ti sabali pay a porma iti panangriribuk a mabalin a rumsua a di namnamaen iti adu a kasasaad. “Nakipagtrabahoak iti maysa a doktor a nangsukat kadagiti benda iti sugat. Sinurotko dagiti amin a gagangay a pamay-an a nasurok. Ammok amin a pamay-an iti panangtaginayon a nadalus ti sugat ken dagiti benda, ken dagiti dadduma pay a masapul a maaramid. Ngem amin nga aramidek panay biddut iti dayta a doktor. Bugkawannak ken makisao a sipupungtot kaniak ken babalawenna ti amin a tignayko. Masansan daytoy a kita ti panangilupitlupit kadagiti babbai. Dadduma a lallaki natangsitda, ket kasla masapul nga iturayanda dagiti babbai a katrabahuanda.”

Ni Sarah, a nadakamaten nga immun-una, inayonna ti kapadasanna maipapan itoy. “Mangisagsaganaak iti maysa nga operasion idi sinukimatko dagiti nasken a pagilasinan iti pasiente. Ti rekordna iti EKG [electrocardiogram] wenno ti pulsona saan a padapada ket ammok a saan a mabalin nga operaan gapu iti kasasaadna. Nagbiddutak ta imbagak daytoy iti siruhano. Isut’ nakapungtot, ket kinunana: ‘Ti asikasuen dagiti nars isut’ arinola, saan a dagiti EKG.’ Gapuna basta pinakaammuak laengen ti anestesiologo, ket imbagana nga iti sidong dagitoy a kasasaad saan a makitinnulong ti grupoda iti siruhano. Pagamuan la nga imbaga ti siruhano iti asawa ti lalaki a basolko ti di pay pannakaopera ti asawana! Iti kasta a kasasaad saan a mangabak ti maysa a babai. Apay? Agsipud ta dika pagaammo a nakaritmo ti kinatangsit ti maysa a lalaki.”

Nalawag ngarud, masansan a maipasango dagiti babbai iti pannakariribuk ken panangipababa idiay pagtrabahuan. Ngem aniat’ kasasaadda iti imatang ti linteg?

Babbai ken ti Linteg

Iti dadduma a pagilian innalana ti adu a siglo ti pannakagun-od dagiti babbai uray pay ti maipagarup laeng a pannakipada iti sidong ti linteg. Ken uray pay no ipabatad ti linteg dayta a panagpada, masansan nga adda dakkel a nagdumaan ti teoria ken ti pudno a mapaspasamak.

Ti publikasion ti NU a The World’s Women—1970-1990 kunaenna: “Adu kadagitoy a nagdumaan [pagdumaan iti pagalagadan ti gobierno] ti linaon dagiti linteg a mangilibak iti pannakipada dagiti babbai kadagiti lallaki iti kalintegan a mangtagikua iti daga, umutang iti kuarta ken makitulag.” Kas kinuna ti maysa a babai idiay Uganda: “Agtultuloy a maibilangkami a maikadua-klase wenno nakapuy nga umili—saan, maikatlo-klase wenno nakapkapuy pay, ta umun-una pay dagiti annakmi a lallaki. Nasaysayaat pay no dadduma ti pannakatrato dagiti asno ken traktora.”

Kunaen ti publikasion ti Time-Life a Men and Women: “Idi 1920, ti maika-19 a Panagbalbaliw iti Konstitusion ti Estados Unidos inikkanna ti kalintegan dagiti babbai nga agbotos—a nabayagen a nagun-odanda dayta a kalintegan kadagiti adu a pagilian idiay Europa. Ngem ti naipaulog a kalintegan ken pribilehio nga agbotos saan a naited idiay Britania agingga idi 1928 (ken naited idiay Japan idi laeng kalpasan ti Gubat Sangalubongan II).” Tapno agprotesta iti napolitikaan a panangirurumen kadagiti babbai a Briton, maysa a napinget a makidangdangadang maipaay iti kalintegan dagiti babbai, ni Emily Wilding Davison, imbangenna ti bagina iti dalan ti kabalio ti Ari idi Salisal ti kabalio idi 1913 ket natay. Isut’ nagbalin a martir gapu iti panangilabanna iti maipada a kalintegan dagiti babbai kadagiti lallaki.

Ipakita ti kinapudno nga agingga idi 1990, idi inusig ti Senado ti E.U ti “Violence Against Women Act” a dagiti lehislatura a kaaduan a miembrona ket lalaki nabannayatda a mangtaming iti kasapulan dagiti babbai.

Daytoy nga ababa a ladawan iti pannakatrato dagiti babbai iti sangalubongan iturongnatayo iti saludsod nga, Agbaliwto pay kadi dagiti bambanag? Aniat’ kasapulan tapno mabaliwan ti kasasaad? Dagiti sumaganad a dua nga artikulo salaysayenda dagidiay a salsaludsod.

[Kahon/Ladawan iti panid 11]

Sinot’ Ad-adda a Nakakaasi?

“Dagiti babbai aramidenda ti dua a kakatlo iti trabaho iti lubong. Pataudenda ti 60 agingga iti 80 porsiento iti taraon ti Africa ken Asia, 40 porsiento iti taraon ti Latin America. Ngem kakasangapulo laeng ti mateggedda iti sapul ti lubong ken nakurang pay a maysa porsiento ti kukuada iti sanikua ti lubong. Isuda ti kapapanglawan kadagiti napanglaw iti lubong.”—May You Be the Mother of a Hundred Sons, ni Elisabeth Bumiller.

“Iti kinapudnona saan nga ageskuela dagiti ubbing a babbai [iti dadduma a paset ti lubong] agsipud ta awan ti danum a natalged nga inumen. . . . Nakakitaakon kadagiti babbalasitang a sumakdo manipud duapulo ken no dadduma tallopulo a kilometros ti kaadayona, nga alaenna ti agmalmalem. Inton agedaddan iti katorse wenno kinse, dagitoy a babbalasitang . . . dida pulos nageskuela, awan a pulos ti nasursuroda.”—Jacques-Yves Cousteau, ti The Unesco Courier, Nobiembre 1991.

[Ladawan iti panid 10]

Saan a masapul a panuynoyan ti seksual a panangriribuk