Maysa nga Aldaw Idiay Kadadakkelan a Pabuya ti Animal iti Asia

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay India

DAGITI Maharajas a nakasakay kadagiti napintas pannakaarkosda nga elepante wenno maysa a nanumo a mannalon a manguk-ukod iti dua nga atiddog sarada a toro—dagita a buya masansan a maretretrato ditoy India. Ngem sadinot’ pakagatangan kadagita a dadakkel ken napateg nga animal?

Tapno maammuan, kumuyogkay kadakami idiay Sonepur iti estado ti Bihar, iti makin-amianan a daya ti India. Sadiay sarungkarantay ti maysa a pabuya a nalabit naiduma ngem iti nakitayon. Daytat’ naipadamag a kas ti kadadakkelan a pabuya ti animal iti Asia, ken uray iti lubong. Maangay dayta iti agarup dua a lawas iti Oktubre ken Nobiembre.

Makaawis nga Okasion

Anian a buyot! Nakakawes dagiti babbai kadagiti naraniag a sari, ken nakaalahasda iti adu. Malasin unay dagiti naasawaanen a babbai gaput’ nalabaga a pulbos a nairadrad iti nagbisngayan ti buokda. Kaaduan kadakuada ti nakaubba iti maladaga, ken maysa wenno dua nga ubbing ti kumkumpet iti sarida bayat nga agdardarasda a makidanggay kadagiti lallakayda.

Iti kasta a kaadu ti buyot, pagsiddaawanmi no kasanot’ pamay-an dagiti ubbing tapno dida mapukaw. Kinapudnona, adut’ napukaw. Iti maysa laeng a lawas, naammuanmi, 50 nga ubbing ti napukaw, ket 17 laeng kadakuada ti nasarakan. Nakaam-amak a panunoten ti mapasamak kadagiti napukaw gaput’ pannakadamagmi a masansan a kumawen ida dagiti mananggundaway tapno piliten ida nga agpalimos wenno agaramid iti imoral.

Dagiti paglakuan kadagiti igid ti dalan ti mangnayon iti panaglilinnetlet ngem makaawisda met a buyaen. Iti maysa a paglakuan, no naiteden ti maysa a sensilio, maysa a billit ti rummuar manipud iti tangkalna sana piduten ti maysa a kard. Ti agay-aywan a lalaki ipadlesna ti masanguanan ti maysa manipud iti kard. Kayatyo kadi ti nadaras a maimingan? Agtugawkay laeng iti sanguanan ti barbero, ket ti atiddog, natadem a labahasna ti aguyas iti nalabutaban a pingpingyo. Iti las-ud laeng ti tallo a minuto, maimingankayon iti kaarngi ti panangiming ti aniaman a moderno nga alikamen.

Dagiti paglakuan mangilakoda kadagiti nagadu nga arkos a pulseras, a pagay-ayat nga isuot dagiti babbai iti tuggal takkiagda, a maibagay iti kolor ti sarida. Iti aduan kapadasan a negosiante agsusublat nga ipadasna ida iti takkiag ti gumatang agingga a makasarak iti umiso a kadakkel ken estilo. Mangisuot ti babai nga Indian iti sangadosena wenno ad-adu pay a pulseras, a naaramid iti sarming, metal, wenno plastik iti tunggal takkiag.

Dagiti paglakuan aglakoda met kadagiti ukkor dagiti animal. Ta daytoy ket paglakuan ti animal. Napartak ti pannakailako dagiti bambanag ditoy ta dagiti bumario pagay-ayatda nga arkosan dagiti animalda. Dagiti arkos iramanna dagiti batek nga ukkor dagiti animal agraman dagiti aduan kolor a kampanilia a nagduduma ti kadadakkelda.

Sino daydiay agpukpukkaw? Ay, maysa nga agpalpalama! Kumkumret ken napnapno iti tapok, agkarayam iti kalsada ket iduronna ti malukong a pagpalimosanna. No panunotem ti bunggoy, nakaskasdaaw ta saan a mapayatpayatan! Bayat ti pabuya, naparabur dagiti tao kadagiti agpalpalimos, isu a gistay napnon iti sensilio ti kagudua ti malukong daytoy a lalaki. Iti asideg ti templo addada ginasgasut nga agpalpalama a dumawdawat iti limos—ti pilay, ti bulsek, ken ti agkukutel. Daddumat’ mangilunod iti gasatda, dadduma agdawatda iti nagnagan dagiti didios, ken dadduma mangipaayda iti pannakabendision dagidiay a mangted.

Kasta met agturong iti pabuya dagiti adu a kita dagiti animal. Dagiti elepante mapintaanda ken maarkosanda iti nakaay-ayat. Tunggal maysa adda nakasakay a mangipapaay iti ababa a bilbilin nga agtultuloy wenno aginayad, a sagpaminsan kidagenda babaen iti maysa a bislak ti likudan ti lapayag ti elepante. Dagiti nuang, a nakatangad ti uloda, nakabambannayat ti pannagnada, a naan-anay a di mangikankano iti naurnong a tattao a sumarsaruno kadakuada.

Iti dalan makitami met dagiti adu a baka ken sumagmamano a kamelio. Adu dagiti bakes, kaaduanna ti bakes a langur. Dagitoy ket napuskol ti kidayda ken barbasan. Adu met dagiti dutdotan a parsua, manipud kadagiti adut’ arkosna a peacock ken loro agingga kadagiti bullilising ken kalapati. Aminda immayda iti pabuya a naggapu kadagiti adayo ken iti asideg.

Dadduma a Naisangsangayan a Pakaawisan

Dagiti naisangsangayan a baka manipud iti Punjab mairamanda kadagiti naisangsangayan a pakaawisan. Daddumat’ mangipaay iti agarup 25 litro a gatas mamindua iti inaldaw. Kinapudnona, dagitoy ket napipintasda nga animal! Adu a tattao ti basta umay laeng a mangkita kadakuada, ngem dagiti dadduma talaga a gumatangda. No adda maaramid a panaglako, ti makinkukua ipukkawna, “Bolo Hariharnath Ki,” iti kasta maidayaw ti dios iti dayta a lugar, ket ti bunggoy agdadanggay a sumungbatda, “Jai.” Ti promedio a gatad ti maysa a baka ti India mabalin a manipud 3,000 agingga iti 5,000 rupees, ngem dagitoy a napapateg a gangannaet a puli malakoda iti 20,000 agingga iti 40,000 rupees.a

Iti daytoy a tawen adda laeng 15 a kamelio a mailako iti tiendaan. Dagitoy a “barko iti desierto” aggatadda iti 5,000 rupees ti tunggal maysa. Makapagtrabahoda iti napaut ket maanduranda ti pudot ken lamiis ken waw bayat ti pannagnada. Mabalin nga usaren dagiti kamelio a mangguyod kadagiti kariton ken arado ken mangpusipos kadagiti rueda ti danum, dagiti trabaho a gagangay nga aramiden dagiti toro wenno baka.

Ti kalalatakan nga animal isu dagiti toro. Dandani imposible ti agbiahe kadagiti kalsada ti India a dika makakita iti kariton ti kanayon a mapagtalkan a toro a mangguyguyod kadagiti awit ti mannalon ken ti pamiliana nga agudong. Maysa a managlako a managpadas iti baro a pamay-an nangikabil pay ti karatula nga agkunkuna “Toro a Superstar.” Ket pudno a kalanglangada dagiti superstar! Ket no adda makapanunot a kusiten wenno takawan ti agtagilako, isut’ addaan dua a nakasagana a naarkosan a paltog. Mailako ti maysa a superstar iti 35,000 rupees.

Dagiti agug-uga a kabalio ti sumaganad a nangtignay ti atensionmi, ket anian a makaay-ayoda nga animal! Dadduma kadagiti kabalio ti agpaay iti polis wenno buyot, ngem dadduma ti nairanta nga agpaay iti salisal. Magun-odan met dagiti kabayo a pagsakayan ken pagguyod iti lugan. Iti maysa a paglakuan maysa a banda dagiti pupuyoten nga instrumento ti agtoktokar, a pagragsakan ti nasanay a kabalio, isu nga agsala a maidanggay iti musika.

Agturongkamin iti direksion ti uga ti elepante. Sadiay, iti tengnga dagiti pinuon ti mangga, adda dagiti elepante, 250 ti bilangda. Anian a nakaskasdaaw a parparsua! Aggapuda iti intero nga India ken Nepal. Kasla dida makaidna, nupay kasta, mabalin a gapu ta nagdakkelan ti bunggoy ken adda nakaad-adu a kakikitada.

Ditoy masabetmi ni Harihar Prasad, maysa a 25-tawenna a lalaki nga elepante a kasta unay ti panagugana. Kailaklako ti makinkukua kenkuana, ni Gangabux Singh, iti 70,000 rupees. No usigenyo ti agdama a presio a 130,000 rupees iti tunggal nasayaat ti kadakkelna nga elepante, nalaka ti presiona. Ngem ni Harihar ket adda rigrigatna nga iturong.

Nagna ni Harihar iti 22 nga aldaw tapno makagteng iti pabuya dagiti animal, ket ita maldaangan ti makinkukua a sumina kenkuana. Ngem di maibabawi ti pannakailako, ket masapul a gupden ti panagleddaang. Pinanunotmi no maldaangan met ni Harihar a mangpanaw iti mahout (ti manangsanayna). Idi isut’ pinadas nga iturong ti baro a mahoutna, nakabulos ni Harihar, isu a nakawaran.

Tapno agkalma ken nasayaat ti panangsublat, masapul a kumuyog ti dati a mahoutna iti baro a pagtaenganna. Sadiay, agtinnulongda a mangsanay agingga a mairuam ti baro a manangsanay ken ni Harihar ken kadagiti ugalina. Naammuanmi a saan a panggep ti baro a makinkukua a taraknen ni Harihar iti napaut a tiempo. Gapuna mabalin a maisublinto manen idiay Sonepur ket mailako manen iti sumaganad a tawen.

Mabalin a ni Harihar ket gatangento dagiti tattao idiay Rajasthan tapno agbalin nga elepante iti templo iti adayo a luglugar. Iti kasta mabalin a naan-anay a maarkosan ket mausar a mangguyod iti karuahe ti templo. Wenno mabalin nga agtungpalto a mangguyod kadagiti troso kadagiti adayo a kabakiran iti Andaman ken Nicobar Islands, iti adayon a Bay of Bengal.

Maysa a Pabuya a Nabayagen ti Historiana

Nupay no awan ti makasigurado no kaano wenno kasano ti pudno a panangrugi ti pabuya dagiti animal idiay Sonepur, agparang a naglatak dayta bayat ti panagturay ti emperador a Mogul a ni ‘Alamgīr (1658-1707). Ni Rajeshwar Prasad Singh, maysa a haciendero iti dayta a lugar, kunaenna a ti pamiliana ipapaabangda idi ti daga a maus-usar iti pabuya nga agpaay a paglakuan iti kabalio idi 1887. Nanipud maika-19 a siglo ken nagtultuloyen, nagtitipon dagiti agmulmula ti indigo iti British Raj ditoy bayat ti pabuya tapno agay-ayam iti polo, panagsasalisal ti kabayo, ken panagsasala.

Dagiti maharajas nga umay iti pabuya nga addaan iti dakkel a buyot ken agnaedda kadagiti naisangsangayan a tolda makaipaayda iti paginteresan kadagiti immuna nga al-aldaw. Ngem, agingga nga adda ti panagtarigagay kadagiti animal, agtultuloyto a maaramid ti pabuya idiay Sonepur. Maragsakankami a nangbusbos iti sumagmamano a tiempo iti daytoy a naidumduma a pabuya, a sadiay amin a kita dagiti animal ti kangrunaan a pakaawisan.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 23]

Naarkosan a kabalio a naiparang kadagiti agbuya

[Ladawan iti panid 24]

Ni Harihar Prasad kalpasan a nailako