Aniat’ Pilienyo a Panaglinglingay?
MAYSA a banag ti maaddaan ti natimbeng a panangmatmat iti panaglinglingay. Sabali met a banag ti panangipakita iti kinatimbeng iti panagpilitayo iti panaglinglingaytayo. Nalaka laeng a makita nga adda umiso a lugar ti panaglinglingay, ngem adut’ awan mamaayna ken basta pagsayangan laeng iti tiempo. Kaskasdi, masapul a mangikeddengtayo nga inaldaw—ket saan a kanayon a nalaka dayta.
Kas nakitatayon, ti industria ti panaglinglingay pagbalinenna a narigat ti mangikeddeng. Adda makaallilaw a kaadu ti pagpilian, ngem iti rinibo a tawenen, nangipaay ti Biblia kadagiti nasingpet-panagpuspusona a tattao ti kasapulanda a panangiwanwan. Saan a pinagbalin ti moderno a teknolohia dagiti prinsipio ti Biblia nga awan mamaayna; maisupadi ketdi, ad-adda a makagunggona ken kasapulan ida kadagitoy a nariribuk a tiempo ngem idi. Gapuna kitaentayo no kasano a maiyaplikartayo dagita a prinsipio kadagiti dua a pagpeggadan ti panaglinglingay—ti linaonna ken ti busbosenna a tiempo.
Ania dagiti Pagalagadan ti Biblia?
Patayen ti maysa nga agtutubo ti bagina, ket natakuatan a nakaro ti panagdengdengngegna iti musika a heavy metal a nangiparegta iti panagbekkel. Pinang-or ti 14-años a balasitang ti inana agingga a natay, ket agparang nga isut’ naigamer met iti kasta unay iti heavy metal. Patayen ti 15-años a barito ti maysa a babai, ket kunaen ti abogadona nga isut’ naimpluensiaan iti horor a pelikula a mangitamtampok iti kinaranggas. Manglukat ti maysa a sine maipapan iti kinaranggas ti gang, ket adda panagaapa dagiti grupo dagiti agtutubo iti mismo a sinean ken dagidiay a nakalinea a mangbuya iti pelikula.
Nalawag, ti linaon ti paglinglingayan a pilientayo adda epektona kadatayo. Mabalin a laksiden dagiti dadduma nga eksperto a dagiti naisalaysayen nga immuna ket mammano a pasamak nga awan ti kinapudnona. Nupay kasta, dagiti prinsipio ti Biblia adda pakainaiganda iti parikut. Kas pangarigan, usigenyo dagitoy a nalaka a maawatan a sasao: “Ti makikuyog kadagiti masirib, masiribto; ngem ti makilangen kadagiti maag dakesto ti pagbanaganna.” (Proverbio 13:20) Saan kadi a kasta ti pagtungpalan ti dadduma a panaglinglingay—ti pannakipagna, wenno pannakikadua, kadagiti tattao a maag, wenno awan kaes-eskanna iti moral? Kasta met, mabasa ti 1 Corinto 15:33: “Saankayo a maallilaw. Dagiti dakes a pannakikuyog dadaelenda dagiti nasayaat a kababalin.” Saan a narigat nga awaten dagitoy a termino, awan dagiti eksperto nga agsisimparat ti kapanunotanda. Daytat’ simple a linteg maipapan iti kasasaad ti tao. No makilangentayo a kanayon kadagidiay a nababa ti moralda, agbalinto a dakes ti kababalintayo.
Dagita a prinsipio ket makatulongda met no maipapan iti panangdaydayaw kadagiti bituen iti ay-ayam, sine, TV, ken musika. Nupay masansan a dagiti bituen idayawda ti kinaranggas wenno imoralidad, agpadpada kadagiti pabuyada ken kadagiti panagbiagda a mismo, dagiti agrayo kadakuada—nangnangruna dagiti agtutubo—ti kasla mangdaydayaw pay laeng kadakuada. Nabiit pay a kinuna ti diario a The European: “Itudo dagiti sosiologo nga iti nailubonganen a kagimongan mabalin nga ak-akmen dagiti bituen iti pop ti akem idi ti relihion iti biag dagiti adu nga agtutubo.” Ngem paliiwenyo ti kunaen ti Salmo 146:3: “Dikay agkammatalek kadagiti prinsipe, wenno ti anak ti tao, a kenkuana awan ti pannakaisalakan.” Ket kunaen ti Proverbio 3:31: “Dika apalan ti tao a naranggas, wenno pilien ti uray ania kadagiti dalanna.”
Ti sabali pay a kangrunaan a prinsipio ket: No mangaramidkayo kadagiti pangngeddeng, rebbeng nga usigen dagiti Kristiano ti epektona saan laeng nga agpaay kadakuada no di ket iti pay sabsabali iti kongregasion Kristiano, agraman dagidiay ad-adda a sensitibo dagiti konsiensiada. (1 Corinto 10:23-33) Iti positibo a dasig, dagiti prinsipio ti Biblia tulongannatay met a mangikeddeng kadagiti pagalagadan iti panaglinglingay isu a mabalintay a pagpilian a sitatalged. Namalakad ni apostol Pablo: “Kamaudiananna kakabsat, dagiti aniaman a banag a napudno, dagiti aniaman a banag a nadayaw, dagiti aniaman a banag a nalinteg, dagiti aniaman a banag a nadalus, dagiti aniaman a banag a makaay-ayo, dagiti aniaman a banag a naimbag ti damagda, no adda aniaman a kinasingpet ken no adda aniaman a kinadayaw, panunotenyo dagitoy a banag.”—Filipos 4:8.
Dagitoy a prinsipio ti nangiwanwan iti ili ti Dios iti adun a siglo. Dagiti Kristiano iti kadaanan a Roma dida kasapulan ti nalawag a linteg a mangibaga kadakuada a dagiti ay-ayam ti gladiador, agraman dagiti panangpapatay ken sadismoda, ket di umiso a paglinglingayan. Inyaplikarda laeng dagiti prinsipio a kas ti adda iti ngato ket iti kasta sinalaknibanda ti bagi, pamilia, ken kongregasionda.
No Kasano ti Agpili
Kasta met laeng ti aramiden dagiti pudno a Kristiano ita. No agpilida iti paglinglingayan, umuna a sukimatenda ti moral a linaonna. Kasano? Bueno, sakbay a gumatangda iti record, kas pangarigan, matmatanda ti akkubna. Kasano a naipakaammo ti musika? Itantandudona kadi dagiti nababa a pagalagadan? Gura? Iyaalsa? Pungtot? Sekso ken pananggargari? No dadduma dagiti liriko ket magun-odan tapno masukimat. Kasta met, ti akkub dagiti libro addaanda kadagiti sumario ti linaonda, ket no dadduma magun-odan dagiti naipablaak a panangmatmat. Kadagiti sine masansan nga adda met dagiti naipablaak a panangmatmat kadagiti lokal a diario ken magasin. Dadduma a pagilian mangitukonda kadagiti sistema iti panangipato iti pelikula a mabalin a makaipaay iti panangiwanwan. Nalawag, no ti nakababbaba ti [moralna] a lubong ipatona a dadduma a paglinglingayan a nakabatbatad ti sekso, imoral, wenno naranggas, narigat a panunoten nga ipababa pay ti maysa a Kristiano ti pagalagadanna ket situtulok nga awaten ti isip ken pusona dayta.
Iti kasumbangirna, namakdaar idi ni Ari Salomon: “Dika aglabes nga aglinteg, dika met agsirib nga aglablabes. Apay a dadaelem koma ta bagim?” (Eclesiastes 7:16) Ti bukod a kinalinteg nakalaklaka a pakasiluan no maipapan iti panaglinglingay. Mabalin a mariknatayo a napingettayo maipapan iti pilitayo, ta siaannad ken sikakararag a tiningitingtayon dagiti prinsipio ti Biblia. Kaskasdi, mabalin a maammuantayo a dadduma a mangal-alagad kadagiti isu met laeng a prinsipio naiduma ti pangngeddengda. Dikay ipalubos a pukawenda ti rag-oyo. Tunggal maysa sungbatannanto dagiti pilina.—Galacia 6:4.
Kasano Kaadu ti Nalabes?
Ti pagalagadan ti lubong ket di umiso ti proporsionna no maipapan iti panangipangpangruna iti panagaliwaksay. Kas pangarigan, maysa a nabiit pay nga editorial ti pagiwarnak iti negosio a Parks & Recreation awaganna ti panaglinglingay a “ti kapapatgan iti panagbiag.” Kasta met, ti The New York Times Magazine nabiit pay a kinunana maipapan iti rabii ti Sabado, maysa a nalatak a tiempo iti panaglinglingay: “No pagtitiponenyo ida, ad-adu dagiti aldaw ti lawas iti panagbiagtayo ngem dagiti rabii ti Sabado, ngem ti rabii ti Sabado ti mamagbalin iti biagtayo a nakapatpateg.” Agrason pay dagiti sosiologo a kadagiti nababaknang a nasion ti lubong, naibatayen ti kagimongan iti panagaliwaksay, iti relihion a mismo adda pay tiempo ti panagaliwaksay.
Saan a masdaaw dagiti Kristiano kadagitoy a biddut nga ipangpangruna. Nabayagen nga impadto ti Biblia a kadagitoy “maudi nga al-aldaw,” dagiti tattao “agayatdanto iti bagbagida, . . . managayat iti ragragsak a nangnangruna ngem ti panagayatda iti Dios.” (2 Timoteo 3:1-4) Ngem tulongannatayo dagiti prinsipio ti Biblia a mangurnos kadagiti ipangpangrunatayo. Kas kinuna ni Jesus, “masapul nga ayatenyo ni Jehova a Diosyo iti amin a puso ken iti amin kararuayo ken iti amin nga isip ken iti amin a pigsayo.” (Marcos 12:30) Ngarud, iti ili ti Dios, umun-una iti biagda ti panagayatda kenkuana. Imbes a ringbawan ti panaglinglingay ti Nakristianuan a ministerioda, daytat’ kangrunaan nga ipangpangrunada. Uray pay ti sekular a trabahoda suportaranna laeng dayta a nagpateg a karera.—Mateo 6:33.
Gapuna no maipapan iti panaglinglingay, ti maysa a Kristiano masapul a kuentaenna nga umuna ti gatad, ikeddengna no kasano kaadu a tiempo ti mabusbos no idilig iti kaadu ti gunggona nga ipaayna. (Lucas 14:28) No ti panaglinglingayyo kaipapananna ti pannakabaybay-ayo kadagiti napateg a banag, kas iti panagadal ti Biblia a personal wenno ti pamilia, ti tiempo a makikadua kadagiti kapammatian, ti Nakristianuan a ministerio, wenno ti nasken nga obligasion iti pamilia, ngarud saan a maitutop ti gatad nga ipaay iti dayta.
No Ania ti Ipalgak ti Piliyo maipapan Kadakayo
Ti kaadu ti tiempo nga ipaaytayo iti panaglinglingay adunto ti ipalgakna maipapan iti ipangpangrunatayo, no kasano nga adunto ti ipalgak ti linaon ti panaglinglingay a pilientayo maipapan iti moraltayo ken ti kinapasnek ti dedikasiontayo. Ibaganto dagiti pilitayo kadagiti tao iti komunidad no ania ti kinataotayo, ania ti itantandudotayo a pagalagadan. Ibaganto met dagiti pilitayo kadagiti gayyem, pamilia, ken kongregasiontayo no natimbeng wenno nainget, makituntunos wenno managinsisingpet, nalinteg wenno agin-lilintegtayo a bukod.
Dagiti pangngeddengyo iparangarangda koma ti pammati ken dagiti pagalagadanyo ken ti pamiliayo, bayat nga agtakderkayo iti imatang ti Namarsua, a mangsukimat kadagiti puso ken motibo dagiti isuamin. Kunaen ti Hebreo 4:13: “Awan ti aniaman a parsua a saan a sipapanayag iti imatangna, no di ket dagiti isuamin a banag addada a lamolamo ken agdadata kadagiti mata daydiay a pagidatagantayo.” Ti laeng Dios ti makakita ti sungbat iti saludsod nga adda iti tengnga daytoy a suheto: Talaga kadi a maidalantayto kadagiti prinsipiona iti tunggal paset ti panagbiagtayo?
[Ladawan iti panid 8]
Ti panaglinglingay a pilienyo adut’ ipalgakna maipapan kadakayo ken ti pamiliayo
[Ladawan iti panid 9]
Naannadkayo kadi maipapan iti buybuyaen, dengdenggen, ken basbasaenyo?