“Ti Inaldaw a Taraonmi”

“ITDEM kadakam ita ti taraonmi iti inaldaw.” Awan duadua a mabigbigyo dagidiay a sasao a kas paset ti kalatakan a kararag a naiyebkas pay laeng—ti makunkuna a Kararag ti Apo. (Mateo 6:9, 11, King James Version) Idi kaaldawan ni Jesus, ti tinapay ti kangrunaan a taraon idiay Israel ket mabalin nga agpaay kas simbolo iti pisikal a pagtaraon.

Iti kaaduan a paset ti lubong itatta, ti tinapay saanen a kangrunaan a taraon a kas idi. Ti literal a tinapay ita ket masansanen a maikadua laeng iti taraon. Nupay kasta, ti tinapay agtultuloy pay laeng a napateg ti pasetna iti biag dagiti minilion iti lubong.

Idiay Mexico dagiti assawa a babbai mangaramidda iti naingpis a tinapay a maawagan tortillas. Idiay Ethiopia mangaramid dagiti babbai iti gagangay a tinapay babaen ti panangibukbok iti nadaroy a likido nga agrikrikos iti napudot a griddle. Kadagiti daga iti Laud maaramid dagiti adu a tinapay a nagduduma ti itsura ken kadakkelda. Ket adu nga assawa a babbai kadagidiay a daga ti agtultuloy a mangparagsak kadagiti pamiliada kadagiti nagduduma a tinapay a linuto idiay pagtaengan.

Asinot’ di maawis iti sayamusom ti tinapay a maadaw a napudot pay manipud iti urno? Ti sayamusom awisenna dagiti lumabas a dumagas iti paglakuan iti tinapay. Kadagiti adu dayta tignayenna ti pannakailiw idiay pagtaengan ken ti kinatalged iti kinaubing.

Di naammuan no siasino ti nangimbento iti arte ti panagluto ti tinapay. Idiay Genesis 3:19, naibaga kadagiti immuna a nagbasol a tao: “Babaen ti ling-et ta rupam mangankanto ti tinapay aginggat’ dika agsubli iti daga.” Nalawag, ti sao a “tinapay” ditoy ket nausar laeng a kas simbolo iti kaaduan a taraon. Idiay Genesis 14:18, 19, nupay kasta, mabasatayo nga idi rimmuar ti padi a ni Melquisedec a mangbendision ken patriarka nga Abraham, isut’ “nangiruar ti tinapay ken arak.” Awan duadua a daytoy tuktukoyenna ti maysa a kita ti tinapay a nagserbi a kangrunaan a taraon dagiti tao idi ugma. Iti dadduma a paspaset ti Makintengnga a Daya, ti tinapay agtultuloy pay laeng a kangrunaan a taraon.

Ti kadaanan nga Egipto naaddaan kadagiti aglaklako a panadero, kas kadagiti simmaruno a nasion, kas ti Grecia ken Roma. Idi pagnguduan ti maika-19 a siglo, naan-anayen ti industrial a rebolusion. Saanen a maaramid ti adu a tinapay idiay pagtaengan no di ket malutodan kadagiti paktoria. Adu a baro nga imbension ti nausar kadagitoy a kasapulan iti panagluto: pagmasa a makina, dagiti chain conveyor, automatiko a pagurnuan, agraman dagiti pagiwa ken pagbalkot a makina. Ti panagaramid ti tinapay nga arte iti pagtaengan nagbalinen nga arte iti komersio.

Adu, no di kaaduan, iti tinapay a maus-usar itatta kadagiti industrialisado a daga ti mapataud a nakomersialan. Ket agtultuloy a maysa a napateg a paset ti taraon kadagiti adu a kultura. Ania koma ti mamaay ti pangrabii nga spaghetti no awan ti nasarangsang a tinapay nga Italiano? Wenno panunotenyo ti nasustansia a taraon nga Aleman nga atsara a repolio no awan ti nayonna a nangisit, nasarangsang a pumpernickel (tinapay)! Asino ti di mangayat iti hotcake iti nalamiis nga agsapa iti kalam-ekna? Dagiti hotcake ket basta nadaras a lutuen a tinapay a naaramid iti cornmeal, puro nga arina, wenno arina ti buckwheat.

Maysa a kita ti tinapay a nakalatlatak kadagiti daga iti Laud isu ti maus-usar iti pizza nga Italiano. Nakaay-ayat met a buyaen ti pannakaisaganana; uray pay dagiti nataenganen buyaenda a buyogen ti pannakasdaaw a kas iti ubing bayat a pagrikosen ti aglutluto ti pizza ti nagtimbukel a dippig a masa iti tuktokna a buyogen ti amin a kinasigo ti maysa a managpabuya ti sirko.

Banag nga agpaay iti tunggal maysa? La ketdi! Ngem nalabit maysa a kasayaatan a pamay-an ti panangtagiragsak iti tinapay isut’ panaglutoyo a mismo. Mabalin a masdaawkayo iti pannakapnekyo iti bukodyo a luto. Ket makaipaay ti asawa a babai iti panagparnuay a dina mapadasan iti panaglaba ken panagdalus.

Ti naipakuyog a putahe tulongannakayo a mangluto ti pinaalsa iti yeast a tinapay a nalatak kadagiti daga iti Laud. Ti panangsukat ken pananglaok kadagiti ramen ket makaparagsak. Ket ti panangmasa iti masa mabalin a nasalun-at a pangiyebkasan iti amin a kita ti pannakapaay! Ti panangbuya iti masa a bumsog ket sabali pay a makapasiddaaw a paset ti panagluto ti tinapay. Bumsog ti masa gapu ta umalsa. No mainayon iti masa, ti yeast parnuayenna dagiti burek a karbon dioxide a gas, a mamagbalin iti masa nga addaan babassit nga abut. Itan madippig ti masa, maaramid a pan, ket mapaalsa manen kadagiti plato a pagurnuan ti tinapay sakbay a maiyurno. Maiserreken iti urno dagiti pan—ket anian a banglo a mangpunno iti pagtaengan! Ti kasayaatan isu ti panangraman. Mabalin a dikayton kayat ti gumatang iti tinapay a linuto idiay panaderia. Ket apaman nga ammoyon ti agluto iti tinapay, mabalin a matignaykayo a mangpadas kadagiti nadumaduma nga arina, kas iti trigo, sebada, rye, mais, bagas, patatas, wenno soybean.

Pudno a mabalin a nalaklaka ti gumatang laengen kadagiti nadumaduma a komersial a tinapay. Ngem pagragsakanyo man ti panagluto wenno ti pannangan iti dayta, dayta man ket kangrunaan a taraonyo wenno kanayonan laeng a putahe, di koma mapukaw ti panangapresiaryo iti tinapay. Ti Dios a mismo ti mangipaay “iti taraontayo iti inaldaw”!

[Kahon/Ladawan iti panid 27]

Putahe a Tinapay

Runawenyo ti 1 a tipkel a yeast (wenno 3 a pakete a namaga a yeast) iti 4 tasa a napudot a danum

Ikiwaryo iti 5 a tasa nga arina (puro a trigo wenno puraw)

Paalsaenyo tapno agdoble ti kadakkelna iti nabara a lugar

Nayonanyo iti 2 a kutsarita nga asin, 1/2 a tasa nga asukar, 1/2 a tasa a manteka

Kiwaren a naimbag

Nayonan iti agarup 4 pay a tasa nga arina tapno pumalet ti masa

Masaen ti nawakawakan ti arina a rabawna agingga iti 15 minutos

Paalsaen iti nalanaan a malukong tapno agdoble ti kadakkelna

Masaen iti apagbiit, ket aramiden nga uppat a pan

Paalsaen iti sumagmamano a minutos kadagiti nalanaan a plato ti tinapay

Iyurno iti 163 degrees Celcius iti maysa nga oras