Panagplano ti Pamilia​—Ti Nakristianuan a Panangmatmat

IDIAY kaunaan a World Population Conference idi 1974, inkeddeng dagiti 140 a pagilian a nagtataripnong nga amin a pagassawaan ket “addaan kalintegan a mangikeddeng a siwayawaya ken nainsiriban iti bilang ken baet dagiti annakda ken [masapul a] maaddaanda iti pannakaammo, edukasion, ken pamay-an a mangaramid iti dayta.”

Bigbigen ti adu a nasayaat dayta a pangngeddeng. Pudno, kinuna ti Dios kada Adan ken Eva, ket idi agangay iti pamilia ni Noe, nga ‘agbunga ken agaduda ken punnuenda ti daga,’ ngem awan kasta a bilin a naited kadagiti Kristiano. (Genesis 1:28; 9:1) Di iparparegta ti Kasuratan kadagiti Kristiano a pagassawaan a maaddaanda iti annak wenno saan. Mabalin nga ikeddeng dagiti pagassawaan no kayatda wenno saan ti maaddaan ket, no planodat’ maaddaan, mano ken kaanonto a kayatda a maaddada.

Inted-Dios a Pagrebbengan

Nupay kasta, nadlawyo kadi a nadakamat iti World Population Conference a dagiti pagassawaan masapul nga ikeddengda “a nainsiriban ti bilang ken baet dagiti annakda”? Maitunos met iti Biblia daytoy a pagrebbengan. Bigbigen dagiti Kristiano a nagannak a nupay dagiti annak ket napateg a sagut ti Dios, ngem adu met ti kakuyogna a pagrebbengan.

Umuna iti amin, pagrebbenganda nga ipaay ti material a kasapulan dagiti annakda. Kuna ti Biblia: “No adda saan a mangtaraon kadagiti adda iti aywanna, ket nangruna dagiti kabbalayna met laeng, naglikudanna ti pammati ket dakdakes ngem iti saan a mamati.”​—1 Timoteo 5:8.

Ti panangipaay iti kasapulan ti pamilia ad-adut’ sapulenna ngem iti basta panangtaraon ken panangbayad kadagiti utang, nupay dakkelen dagitoy a rebbengen. Iti panangiplano iti kadakkel ti pamiliada, sipapanunot dagiti responsable a Kristiano a pagassawaan iti salun-at ti ina agraman ti emosional, mental, ken naespirituan a pagimbaganna. Ti panangaywan iti anak busbosenna ti adu a tiempo, ket no agsasaruno dagiti annak, masansan nga awan tiempon dagiti inna nga aginana, agaliwaksay, aywanan ti bagida, makiraman iti Nakristianuan a trabaho ken tamingen ti pisikal ken naespirituan a salun-atda.

Sipapanunot dagiti manakem a Kristiano a nagannak iti kasapulan dagiti annakda. Kuna ti The State of the World’s Population 1991: “Dagiti assitgan ti pannakaiyanakda agsasalisalda iti taraon, kawes, ken panangdungngo dagiti nagannakda. Nalakada la a maakaran iti sakit. No malasatanda man dagiti napeggad a tawen ti kinaubingda, dakdakkel ti posibilidad a matiltilda. Saanto unay a naballigi ti biagda inton nataengandan.” Siempre, saan a kastoy ti kasasaad ti amin a dakkel ti pamiliada, ngem banag daytoy a rebbeng a panunoten dagiti Kristiano a pagassawaan iti panangiplanoda no mano nga annak ti kayatda a maadda.

Annongen dagiti Kristiano a nagannak nga aywanan dagiti annakda iti naespirituan, kas ibilin ti Biblia: “Dakayo nga amma, diyo ruroden dagiti annakyo, ngem idalanyo ida iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.”​—Efeso 6:4.

Ni Emeka, maysa Kristiano a propesor ti linteg idiay Nigeria, ti makatawenen a naasawaan ngem di unay maganatan a maaddaan iti annak. “Nagsaritaanmin ken baketko no mano ti kayatmi nga annak. Napanunotmi ti maaddaan iti lima ngem tallo ti inkeddengmi. Idi agangay, natinongmi a nasaysayaat no dua laengen. Narigat ti mangpadakkel kadagiti annak maitunos kadagiti prinsipio ti Biblia. Daytat’ dakkel a rebbengen.”

Inkeddeng ti dadduma a Kristiano a pagassawaan a din maaddaan iti annak tapno maipamaysada ti tiempoda nga agserbi iti Dios. Kinuna ti maysa a misionera idiay Africa a nagnumuanda ken lakayna a di maaddaan iti anak: “Diak marikna a naikapisak iti saan a panaganak. Nupay dimi napadasan ken lakayko ti rag-o ti panagbalin a nagannak, ti biagmit’ napno iti dadduma pay a rag-o. Babaen iti kanayon a panangtulong iti sabsabali a makasursuro iti kinapudno ti Biblia, naaddaankam iti naespirituan nga annak iti adu a paset ti lubong. Dungdunguenmi ida, ket kastada met kadakami. Adda naisangsangayan a singgalutmi. Adda naimbag a rason nga imbilang ni apostol Pablo ti bagina kas iti ina nga agtagibi gapu iti panangdungngona kadagidiay natulonganna iti naespirituan.”​—1 Tesalonica 2:7, 8.

Pananglapped iti Panagsikog

Kondenaren kadi ti Biblia ti pananglapped iti panagsikog? Saan met ketdi. Agpannuray dayta iti agassawa. No ikeddengda ti pananglapped iti panagsikog, personal a banag no aniat’ pilienda a kontraseptibo. Nupay kasta, ti pilienda a pamay-an ti pananglappedda ket masapul nga iwanwan koma ti panagraem iti kinapateg ti biag. Yantangay ipasimudaag ti Biblia a ti biag mangrugi iti pannakaiyinaw, liklikan koma dagiti Kristiano dagiti kontraseptibo a mangregreg, wenno mangkettel iti biag ti sikog.​—Salmo 139:16; idiligyo ti Exodo 21:22, 23; Jeremias 1:5.

Isu nga adut’ mabalin a pagpilian dagiti pagassawaan iti panangiplano ti pamilia. Mabalin a pagnumuanda no manot’ kayatda nga annak. Mabalin nga ikeddeng ti dadduma a mangus-usar iti dadduma a kita ti kontraseptibo a pulos a din maaddaan iti annak. Nalaka a magun-odan ti adu a pamay-an ti pananglapped iti pangsikog, a tunggal maysa adda pagsayaatan ken pagdaksanda. Iti panangikeddengda no aniat’ metodo a kasayaatan kadakuada, laglagipen koma dagiti pagassawaan a saan nga agpapada ti kinaepektibo dagiti pamay-an ti pananglapped iti panagsikog. Masapul nga ammuenda dagiti mabalin a pagdaksan. Adda umdas a maibalakad dagiti doktor ken klinika iti panagplano ti pamilia no maipapan kadagiti pamay-an iti pananglapped iti panagsikog ken tapno matulongan dagiti pagassawaan a mangpili iti kasayaatan a maibagay iti kasasaadda.

Personal a banag ti pangngeddeng ti agassawa a maaddaan adu, bassit, wenno din maaddaan iti anak. Daytat’ napateg met a pangngeddeng a nalawat’ saklawenna. Nainsiriban ngarud no siaannad ken sikakararag nga usigen dagiti pagassawaan daytoy a banag.

[Kahon iti panid 8, 9]

Dagiti Nalatak a Pamay-an a Manglapped iti Panagsikog

Pannakakapon

Iti lallaki: Maysa a simple nga operasion iti lateg a mangputed iti tubo dagiti semilia.

Iti babbai: Maysa nga operasion a mangsiglot wenno mangputed kadagiti Fallopian tube a manglapped iti ipapan ti itlog idiay matris.

Pagsayaatan: Daytoy ti kaepektibuan iti amin a pamay-an a manglapped iti panagsikog.

Pagdaksan: Mabalin a permanente. Agpadpada iti lallaki ken babbai, mabalin nga isubli dagiti operasion ti kabaelan nga agputot wenno agsikog, ngem saan a maipasiguro daytoy.a

Dagiti Pildoras a Manglapped iti Panagsikog

Iraman dagitoy ti progestin-only a pildoras. Lapdanda ti gagangay a kaadu ti hormone ti babai tapno saan a rummuar ti itlog [manipud obario].b

Pagsayaatan: Epektibo unay a manglapped iti panagsikog.

Pagdaksan: Adda sumagmamano a pagdaksanda ngem dagitoy saan unay a makadangran kadagiti nasalun-at ken di mannigarilio nga agtawen iti nababbaba ngem 40.

Diaphragm ken Spermicide

Ti diaphragm ket nagtimbukel a goma a mabalin a mabinnat. Kalpasan a mapulagidan iti mangpapatay semilia a jelly wenno cream, maiserrek dayta iti mabagbagi ti babai nga apaghusto iti cervix.

Pagsayaatan: Natalged, medio mapangnamnamaan a manglapped iti panagsikog no umisot’ pannakausarna.

Pagdaksan: Masapul a mausar iti tunggal panagdenna ti agassawa. Kasapulan ti kinaannad iti panangiserrek iti diaphragm, ket masapul a maaramid dayta sakbay ti panagdenna ken pagtalinaeden iti innem agingga iti walo nga oras kalpasan ti pannakausarna.

Cervical Cap

Nagtimbukel a plastik wenno goma a basbassit ngem diaphragm. Kas iti diaphragm, daytat’ maikabil iti cervix ngem masapul a maiplastar a naimbag ken bassit laeng nga spermicide wenno jelly ti mausar.

Pagsayaatan: Kas iti diaphragm ti kinaepektibona, ken mabalin nga agtalinaed iti ayanna iti las-ud ti 48 nga oras. Di mapulagidan manen iti spermicide agpaay iti maulit a panagdenna.

Pagdaksan: Narigrigat a maiplastar ngem iti diaphragm, ket masapul a masukimat ti pannakaiplastarna iti cervix sakbay ken kalpasan iti tunggal panagdenna. Mabalin a maimpeksion ti matris wenno ti cervix. Masapul a daytat’ usaren laeng dagiti babbai a normal ti resulta dagiti Pap test-da.

Sponge

Maysa nga espongha a naglaon spermicide ken naaramid iti polyurethane a maiserrek iti mabagbagi ti babai a mangserra iti cervix, a mangtiped iti semilia. Maibasura kalpasan a mausar.

Pagsayaatan: Mabalin nga agtalinaed iti las-ud ti 24 nga oras ken epektibo nupay maulit ti panagdenna iti dayta met la a tiempo.

Pagdaksan: Adda dagiti naipadamag a naaddaan allergy ken sumagmamano a kaso iti toxic shock syndrome.

Ti Intrauterine Device

Mawagan met IUD, loop, wenno coil, naaramid iti plastik wenno metal a maikabil iti matris. Nupay di pay masigurado ti kinaepektibona, patien dagiti doktor a lapdanna ti panagsikog iti nadumaduma a pamay-an. Mabalin a ti maysa isut’ pananglappedna iti ikakapet ti pertilisado nga itlog iti aanakan.

Pagsayaatan: Mapangnamnamaan a manglapped iti panagsikog.

Pagdaksan: Mabalin nga agresulta iti panagpadara wenno panagpaut-ot, ket no maminsan mabalin a panangiregreg ti ibungana.c

Kondom

Maysa a kaluban ti mabagbagi ti lalaki a manglapped iti pannakaiserrek ti semilia iti mabagbagi ti babai.

Pagsayaatan: Natalged, epektibo a panglapped iti panagsikog. Mabalin a lapdanna ti pannakaiyakar dagiti sakit a mainaig iti sekso, agraman ti AIDS.

Pagdaksan: Di unay tarigagayan nga usaren ti dadduma gapu ta makasinga bayat iti panagdenna.

Withdrawal

Panangilusulos iti mabagbagi ti lalaki iti mabagbagi ti babai sakbay unay ti panagparuarna iti semilia.

Pagsayaatan: Awan magasto, panagsagana, wenno banag nga usaren.

Pagdaksan: Saan unay a makapnek, masapulna ti kasta unay a panagteppel, ken di unay mapangnamnamaan.

Rhythm Method

Liklikan dagiti agassawa ti agdenna kabayatan dagiti aldaw a mabalin nga agsikog ti babai.

Pagsayaatan: Natalged, awan makadangran nga epektona, di makasinga bayat ti panagdenna.

Pagdaksan: Saan unay a naballigi a manglapped iti panagsikog malaksid no desidido unay ti pagassawaan a di maaddaan iti annak ken siinget nga iyaplikarda dagiti pagannurutan iti daytoy a pamay-an.

Panangitudok iti Hormone

Ti kabaruan a kontraseptibo a manglapped iti panagsikog, maitudok iti takkiag ti babai dagiti bassiusit a silicon cylinder. Agingga iti lima a tawen, agtultuloy dagitoy a mangiyayus kadagiti urat iti saggabassit a kantidad ti hormone. Kabayatan daytoy a tiempo, malapdan ti panagsikogna.

Pagsayaatan: Epektibo unay. Mabalinto met laeng ti agsikog no maikkat ti naitudok.

Pagdaksan: Bassit laeng. Maipada iti pildoras a progestin-only. No mausar dagiti maitudok a progestin-only, malapdan ti panagsikog babaen iti pannakairegreg ti pertilisadon nga itlog.d

[Dagiti Footnote]