Kinaliday—Determinadokay Kadi a Manglaban ken Mangabak iti Dayta?
NALIDAYKAYO kadi? Addada okasion iti biag a gagangay laeng ti agliday, naasawaankay man wenno wayas, lalaki man wenno babai, lakay/baket wenno agtutubo. Bigbigenyo met a ti panagwaywayas saan a nasken a gapu iti kinaliday. Maysa a wayas nga eskolar a naipamaysa iti panagsirarakna saan a makarikna iti panagliday. Maysa a wayas a pintor a mangparparnuay iti ipintana awan pannakariknana iti panagliday. Pagay-ayatda ti panagwaywayas, ket ti panagsolsolo ti kasayaatan a gayyemda.
Ti pannakarikna iti pudno a kinaliday kumaro nga agtaud a mismo kadatayo imbes nga iti ruar. Mabalin a gargarien ti makapaliday a pasamak ti panagliday—ipapatay [ti inay-ayat], diborsio, pannakaikkat iti trabaho, dadduma a didigra. No paragsakentayo ti bagitayo met laeng, mabalin a mapabassit dayta a panagliday, nalabit maikkatto pay, ket ti pukaw a nangpaliday kadatayo mabalin a mailiwliwag, awanton.
Rumsua dagiti rikrikna manipud iti pampanunotyo. Kalpasan a nailiwliwagen ti pannakapukaw ket dagiti rikrikna a pinataudna ti nagbalinen a paset ti napalabas, tiempon nga ipangpangrunayo a pabaruen dagiti pampanunot a makatulong kadakayo nga agtultuloy iti aktibo a panagbiag.
Pasarantaenyo ti bagiyo. Timbengenyo ti bagiyo. Adda dagiti positibo a bambanag a maaramidan. Gapuna makilangenkayo. Teleponuanyo ti maysa a tao. Agsuratkayo. Agbasakayo iti libro. Awisenyo dagiti tattao iti pagtaenganyo. Makisinnukatkayo kadagiti kapanunotan. Tapno maaddaan kadagiti gagayyem, masapul a mannakigayyemkayo. Sukimatenyo ti bagiyo tapno maipaayyo ti bagiyo kadagiti sabsabali. Mangipakita iti kinamanangngaasi. Iramanyo dagiti makaliwliwa a naespirituan a bambanag kadakuada. Maammuanyonto a pudno dagiti sasao ni Jesus: “Naragragsak ti mangted ngem ti umawat.” Mabigbigyonto ti sabali pay a pudno a proverbio: “Ti agsibug a siwawadwad, isu met laeng masibuganto a siwawadwad.”—Aramid 20:35; Proverbio 11:25.
Rebbengenyo Dayta
Narigat kadi nga aramiden? Mariknayo kadi a nalaklaka a sawen ti panangikkat iti kinaliday ngem ti panangikkat iti dayta? Isuamin a napateg a banag nalaklaka a sawen ngem ti mangaramid iti dayta. Daytat’ makagapu a ti panangaramid iti dayta penkennakayo. Masapul ti naisangsangayan a panangikagumaanyo. Adda riknayo a mangited, ket ti pannakapnek ken rag-oyo rumaniag. Rebbengenyo ti mangikagumaan a mangikkat iti kinaliday a mangringringbaw kadakayo. Kinuna ti maysa a mannurat iti magasin a Modern Maturity: “Awan ti sabali a makimbiang iti kinalidayyo, ngem adda maaramidanyo iti dayta. Mabalinyo a paaduen dagiti pagayamyo. Mabalinyo a pakawanen ti maysa a nangpasakit ti nakemyo. Mabalinyo ti agsurat. Mabalin nga umawagkayo iti telepono. Mabalin a baliwanyo ti biagyo. Awan ti sabali a tao a makaaramid iti dayta para kadakayo.” Inadawna ti maysa a surat a naawatna a “siuumiso a nangibaga iti punto: ‘Ibagbagak kadagiti tattao nga isuda a mismo ti mangtaginayon a naragsak wenno addaan pateg ti biagda. Agalibtakkayo a mangaramid iti aniaman a banag!’”
Saan laeng a dagiti tattao dagiti makatulong a gagayyemyo. Kinuna ti maysa a beterinario: “Saan a dagiti pisikal nga an-anayen ti kadadakkelan a parikut a sangsanguen dagiti lallakay/babbaket, no di ket ti kinaliday ken ti mapadpadasanda a di pannakaawat. Babaen ti . . . pannakikadua, dagiti taraken nga ayup (agraman dagiti aso) makaipaayda iti panggep ken kinapateg iti tiempo a masansan a dagiti lallakay/babbaket maisinada iti kagimongan.” Kinuna ti magasin a Better Homes and Gardens: “Dagiti taraken makatulongda a mangagas kadagiti mariribukan; mangtignay kadagiti masakit iti pisikal, dagiti addaan lapped, ken dagiti baldado; ken pasarantaenda dagiti malidliday a lallakay/babbaket.” Kinuna ti sabali pay nga artikulo ti magasin kadagiti tattao a kabbaro pay laeng nga aginteres kadagiti taraken: “Bumassit ti pakadanagan dagiti pasiente ken maiyebkasda ti ayatda kadagiti tarakenda a dida agamak a dida maawat. Kalpasanna mangrugidan a makisarita kadagiti tao, umuna babaen ti pannakisaoda maipapan iti panangaywan kadagiti tarakenda. Mangrugin a mariknada nga adda rebbengenda. Mariknada a kasapulanda ida, nga adda agpampannuray kadakuada.”
Kasta met masansan a ti agsagsagaba manipud iti kinaliday dinanto ikagumaan a tulongan ti bagina met laeng, a mangaon iti bagina iti nakaro a pannakapaayna. Adda panaglaladut, saan a kinatulok, a mangaramid iti dayta a panangikagumaan, ngem no maawatanna ti pudno a makagapu iti kinalidayna, masapul a risutenda dayta. Nagsurat ni Dr. James Lynch maipapan iti panagkedked dagiti tao [a mangaramid] iti balakad a narigatda nga awaten: “Ti kasasaad ti tao ket kaaduanna agkedkedtayo a dumngeg, wenno manginaig iti impormasion a ditay kayat, iti kababalintayo.” Mabalin a kayat ti maysa a tao a liklikan ti kinalidayna, ngem mabalin a saan a situtulok a mangpabileg iti kasapulan a pakinakemna tapno maikkat dayta a liday.
Agtignaykayo No Kayatyo ti Agragsak
Tapno maparmek ti nakaro a panagliday, masapul nga itultuloy ti maysa ti agbalin a pudno a naragsak ken naasi. (Idiligyo iti Aramid 20:35.) Sapulen daytoy ti panangikkat iti naigaeden a rikna ti kinaliday babaen ti panangparmek iti makapapatay a panaglaladut. Agtignaykay a siraragsak, agsala, agkanta a buyogen ti rag-o. Mangaramid iti aniaman a mangiparangarang iti kinaragsak. Labsenyo, sobraanyo, ringbawanyo ti naliday a rikna kadagiti naragsak a pampanunot. Ania dagita a naragsak a pampanunot?
Dagidiay adda idiay Filipos 4:8: “Kamaudiananna, kakabsat, dagiti aniaman a bambanag a napudno, dagiti aniaman a bambanag a nadayaw, dagiti aniaman a bambanag a nalinteg, dagiti aniaman a bambanag a nadalus, dagiti aniaman a bambanag a makaay-ayo, dagiti aniaman a bambanag a naimbag ti damagda, no adda aniaman a kinasingpet, no adda aniaman a kinadayaw, panunotenyo dagitoy a bambanag.”
Masapul nga adda panangipateg iti biagyo. No mariknayo a napateg ti biagyo, mapabilegkayto nga agtignay ket sapulenyo a penken dayta. Dikayto makarikna iti nakaro a kinaliday. Makapainteres a naipakita daytoy iti libro ni Viktor Frankl a Man’s Search for Meaning. Salaysayenna dayta a mainaig kadagiti balud idiay kampo a pagbaludan ni Hitler. Dagidiay awan pateg ti biagda aglidayda ken awan pakinakemda nga agbiag. Ngem “ti panangpampanunot iti kinapateg ti maysa ket naisinggalut iti nangatngato, naespirituan a bambanag, ket di maisin ti panagbiag idiay kampo.” Kinunana pay: “Saanen a panagsagaba ti panagsagaba iti aniaman iti kanito a makasarak iti kinapateg, kas ti kinapateg ti sakripisio. . . . Ti nangnangruna a pakaseknan ti tao saan a ti pananggun-od iti ragsak wenno panangliklik iti rigat, no di ket ti pannakakita iti panggep iti biagna. Daytat’ makagapu no apay a ti tao sisasagana pay nga agsagaba, la ketdi, no ti panagsagabana ket adda pategna.”
Ti Kamaudianan a Relasion a Kasapulanyo
Ti pamay-an ti panangibanag iti pudpudno a naespirituan a panangmatmat isut’ naan-anay a pannakaisinggalut iti Dios ken iti Saona, ti Biblia. Ti pammati iti Dios ken ti napasnek a panagkararag kenkuana makaipaay iti kinapateg iti biagtayo. Ta uray pay no marbek ti natauan a relasion, ditay agmaymaysa, saantay a mailunod iti kinaliday. Kas kinuna ni Frankl, maibturan ti panagsagaba nga addaan kinapateg, gubuayan pay ketdi iti rag-o. Kinuna ti maysa a managpaliiw iti kasasaad ti tao: “Mabalin nga adda ragsak ti maysa a martir a naibayog iti istaka a mabalin nga apalan ti maysa nga ari nga adda iti tronona.”
Narikna dagiti apostol ni Kristo ti rag-o manipud ken Jehova idi indadanes ida dagiti tao; napateg dayta a panagsagaba kadakuada. “Naragsak dagidiay maidadanes maipuon iti kinalinteg, ta kukuada ti pagarian ti langit. Naragsakkayo inton lalaisendakayo ken idadanesdakayo, ken siuulbod a pagsasawandakayo iti amin a kita ti kinadakes gapu kaniak. Agragsakkayo ken aglagtokayo gapu iti ragsak ta ti gunggonayo dakkelto sadi langit; ta babaen iti kasta a pamay-an indadanesda met dagidi mammadto nga immun-una ngem dakayo.” (Mateo 5:10-12) Nailanad ti umasping a tignay idiay Aramid 5:40, 41: “Inayabanda dagiti apostol, binabaotda ida, ken imbilinda kadakuada a dida agsao iti nagan ni Jesus, ket pinalubosanda ida. Dagitoy ngarud, pimmanawda a siraragsak iti sanguanan ti Sanhedrin, ta naibilangda a maikari a nagsagaba ti nakababain gapu iti naganna.”
No Agtaripatoka iti Rosa, Awan Agtubo a Sisiit
Punnuenyo ti panunotyo kadagiti napipintas a bambanag ken positibo a panggep; dikay ipalubos dagiti negatibo a pannakapaay ken awan mamaayna a kinaliday. (Idiligyo iti Colosas 3:2; 4:2.) Narigat aya nga aramiden dayta? Iti sidong dagiti dadduma a kasasaad, kasla imposible dayta. Kinuna ti maysa a babai a bumiberso: “No agmulaka iti rosa, . . . awan agtubo a sisiit,” isu a makasapul manen iti positibo a panagregget ken panangikagumaan a mangpabileg iti pakinakem. Ngem maaramidan dayta, maar-aramiden.
Alaenyo kas pangarigan ni Laurel Nisbet. Nagsakit iti polio ket idi agtawenen iti 36 naikabil iti maysa nga iron lung, isu a nagiddaanna a nakadata iti las-ud ti 37 a tawen. Naan-anay a paralisado manipud tengnged nga agpababa, magarawna ti ulona, ngem dayta laengen. Idi damo isut’ naliday agingga a mariknana nga awanen namnamana. Idin, kalpasan ti maysa nga aldaw a panangay-ay iti bagina, inkeddengna, ‘Umdasen dayta a panangay-ay!’ Adda dua nga annakna a padakkelenna ken asawa nga aywanan. Rinugianna a pasayaaten ti biagna; nasursurona nga imatonan ti pagtaenganna bayat ti kaaddana iti iron lung.
Bassit laeng ti turog ni Laurel. Kasano a pinalabasna ti napaut nga or-oras ti rabii? Babaen ti panagliday? Saan. Isut’ nagkarkararag iti nailangitan nga Amana, ni Jehova. Nagkararag a maipaay iti bileg a maipaay kenkuana, nagkararag a maipaay kadagiti Kristiano a kakabsatna a lallaki ken babbai, ken nagkararag a maipaay kadagiti gundaway a mangasaba kadagiti sabsabali maipapan iti Pagarian ti Dios. Impamusposanna ti nangasaba ket naawis dagiti adu babaen iti panangpaneknekna iti nagan ni Jehova. Dina pinalubosan dagiti sisiit iti kinaliday a tumubo; isut’ okupado unay a mangtartaripato kadagiti rosas.
Kasta met ti kasasaad idi ti maysa a misionero ti Watch Tower, ni Harold King. Nasentensiaan iti lima a tawen nga agsolsolo a pannakaibalud iti maysa a pagbaludan ti Insik, napadasanna koma idi ti napaut a kinaliday. Dina pinalubosan, nupay kasta, dagiti negatibo a panangmatmat, ket babaen iti panangpabilegna iti pakinakemna pinanunotna ti naiduma a kurso. Kamaudiananna insalaysayna dayta a kastoy:
“Inyurnosko ti maysa a programa iti trabaho a ‘panangasaba.’ Ngem asino ti kasabaak no naibaludak nga agsolsolo? Inkeddengko a mangisaganaak kadagiti maitutop a sermon iti Biblia manipud kadagiti bambanag a malagipko ket kalpasanna mangasabaak kadagiti arig-tattao. Kalpasanna rinugiakon ti nangasaba, a kasla, agtoktoktok kadagiti arig-ruangan ken mangasaba iti arig-bumalay, a sarungkarak ti sumagmamano a ruangan iti agsapa. Kabayatanna nasabetko ti arig-Mrs. Carter, a nangipakita iti interes, ket kalpasan ti adu a panagsarungkar inyurnosmi ti maaddaan iti regular a panagadal iti Biblia. Bayat daytoy a panagadal nasaklawmi dagiti kangrunaan a tema manipud iti libro a ‘Mapapati Coma ti Dios,’ sigun iti malagipko. Inaramidko amin daytoy a sipipigsa, tapno ti timek dagitoy a bambanag ad-adda a maipalagip kaniak.”
Nagun-odan koma dagiti rinibo a Saksi ni Jehova a naibalud kadagiti kampo a pagbaludan ni Hitler ti wayawayada no inlibakda ti pammatida. Mammano laeng ti nangilibak. Rinibo ti natay a matalek—dadduma babaen ti pannakapapatay, dadduma babaen iti sakit ken di umiso a pannakataraon. Maysa a naibalud a Saksi—ni Josef—addaan dua a manong iti sabali a kampo. Napilit ti maysa nga agdata a mangbuya kadagiti tadem a mangpugot iti ulona. Inlawlawag ni Josef: “Idi nangngeg dagiti dadduma idiay kampo daytoy kinablaawandak. Ti positibo a kababalinda pinabilegnak iti kasta unay. Napatpateg kadatayo ti agtalinaed a nasungdo ngem ti makalasat.”
Napagsaludsodan ti sabali a kabsatna, a nangsango iti firing squad no adda aniaman a kayatna nga ibaga. Dimmawat ti pammalubos nga agkararag, ket napalubosan. Daytat’ napno kadagiti makapaliday ken makaparagsak-puso a bambanag ta idi maibilin ti panangpaltog, awan ti uray maysa a nagtungpal kadagiti adda iti squad. Naulit ti bilin, ket maysa ti pimmaltog, a nangtiro iti bagina. Gapu ta nakapungtot iti daytoy, inasut ti opisial nga agbilbilin ti pistolna ket tinurposna ti pammapatay.
Aniat’ Mamagbalin Kadagiti Biag a Pudno a Napateg
Amin dagitoy a kasasaad ramanenna ti nabileg a pammati iti Dios. No napadasen ti amin ket di agballigi, daytat’ kanayon nga adda sadiay a mangparmek iti kinaliday ken mamagbalin kadagiti biag nga idi awan mamaayda a pudno a napateg. Adu a biag a naibilang a napateg iti nailubongan a pamay-an ti pudno nga awan ti mamaayda. Apay a kastoy? Agsipud ta dagitoy agtungpalda iti ipapatay, agsubli iti tapuk, ken malipatan, nga awan a pulos ti mabati a pakalaglagipan ti tao, awan napateg nga epektoda iti kaaduan iti sangatauan. Kas ti kunaen ti Eclesiastes 9:5: “Ta dagiti sibibiag ammoda a mataydanto; ngem dagiti natay dida ammo ti aniaman, isuda awananda iti gunggona, ta ti pakalaglagipan kadakuada nalipatanen.” Aniaman a kinapateg a mainaig iti biag a naisina kadagiti panggep ni Jehova ket awan mamaayna a kinaubbaw.
Matmatanyo ti nabituen a langlangit, riknaenyo ti kalawa daytoy nasipnget a bubida iti tuktokyo, ket mariknayo ti kinaawan ti mamaayyo. Maawatanyo ti rikna ni salmista a David idi nagsurat: “No imutektekak dagiti langlangitmo, ti aramid dagita ramaymo, ti bulan ken dagiti bitbituen isuda nga insaadmo, ania ti tao tapno sipapanunotka kenkuana, ken ti anak ti tao tapno sumarungkarka kenkuana?” Di inkankano ti anak ni David a ni Salomon dagiti aramid ti tao, a kunkunana, “Isuamin kinaubbaw,” ket inngudona: “Daytoy isu ti pagbanagan ti panggep, amin nangngegan: Agbutengka iti Dios ket salimetmetam dagiti bilbilinna. Ta daytoy isu ti dagup ti rebbeng ti tao.”—Salmo 8:3, 4; Eclesiastes 12:8, 13.
Iti maudi a panangusig, ngarud, kasano a ti naliday a tao, wenno asinoman a kasta, ket makaipaay iti pateg iti biagna? Babaen ti panagbiag nga addaan panagbuteng iti Dios, panangtungpal kadagiti bilin ti Dios. Babaen laeng iti dayta a maikari kadagiti panggep ti Dios, ti Namarsua itoy nalawa nga uniberso, ken agbalin a paset dayta agnanayon a nadibinuan nga urnos.
No Kaduayo ti Dios, Dikay Agsolsolo
Maysa a matalek a Saksi ni Jehova a taga Africa, kalpasan ti panangibturna iti nakaro a panangidadanes ken nariknana a nabaybay-an, ti nagkuna nga uray pay no di nagballigi ti natauan a relasionna, isut’ saan latta nga agsolsolo. Inadawna ti Salmo 27:10: “No da ama ken ina baybay-andak, ni ngad Jehova pidutennakto.” Kasta met laeng ti rikna ni Jesus. “Adtoy, umay ti oras, ket dimtengen, a maiwarawarakayto ket tunggal maysa mapanto iti dissona, ket baybay-andakto a maymaysa; ngem saanak nga agmaymaysa, ta ni Ama adda kaniak.”—Juan 16:32.
Saan nga agamak ni Jesus nga agmaymaysa. Masansan nga inggagarana ti agmaymaysa. No isut’ agmaymaysa, isut’ saan a naliday. Impalubosna nga agayus kenkuana ti espiritu ti Dios ket nariknana ti kinasinged Kenkuana no isut’ nalikmut kadagiti pinarsuana. No dadduma liklikanna ti pannakikadua kadagiti tao tapno makapagsolsolo a makikadua iti Dios. Isut’ ‘immasideg iti Dios; ket ti Dios immasideg kenkuana.’ (Santiago 4:8) Awan duadua nga isu ti kasingedan a gayyem ti Dios.
Ti maysa a gayyem a kas ti inladawan ti Kasuratan ket maysa a napateg a banag. (Proverbio 17:17; 18:24) Gapu iti naan-anay a pammatina ken Jehova a Dios ken ti di mapagduaduaan a kinatulnogna kenkuana, “naawagan [ni Abraham] a ‘gayyem ni Jehova.’” (Santiago 2:23) Kinuna ni Jesus kadagiti adalanna: “Dakayo ti gagayyemko no aramidenyo dagiti ibilinko kadakayo. Dikay naganenen nga ad-adipen, ta ti adipen dina ammo ti aramiden ni apona. Ngem ninagankayo a pagpagayam, ta isuamin dagiti nangngegko ken Amak impakaammok kadakayo.”—Juan 15:14, 15.
Babaen ti kaadda dagiti gagayyem a kas ken Jehova a Dios ken ni Kristo Jesus, kasano a dagidiay addaan pammati dida mangabak iti pannakidangadangda iti kinaliday?
[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]
Ti panagkararag ken dadduma pay nga ar-aramid tulongandakayo a mangliklik iti kinaliday
[Ladawan iti panid 10]
Ipakita dagiti kapadasan da Harold King ken rinibo pay a Saksi ni Jehova a ti pammati iti Dios maparukmana ti kinaliday iti sidong dagiti kakaruan a kasasaad
[Credit Line]
Ladawan ti U.S. National Archives