Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Manglimlimo nga Agpalpalimos
Idiay China, nagbalin a pagbaknangan ti panagpalimos iti dadduma a nalaing nga agartista, ipadamag ti Worker’s Daily. No madlaw dagiti agpalpalimos nga ubbing ti maysa a tao a manangngaasi, “mangrugida nga agsangit sada kunaen ti, ‘tiáng, tióng—mabisinak unay.’ Awan ti maaramidan ti pagdawatanda no di ti mangted,” kuna ti maysa a periodiko ti China. Kuddoten dagiti inna dagiti annakda tapno agsangitda sadanto kunaen a “dagiti ubbing ket masakit ket awan kuarta a pagpadoktorda.” Agparintumeng dagiti lallakay/babbaket, kunana, “agtamedda, ken pilitenda ti agkiddaw iti donasion.” Ipalgak ti pannakaimtuod dagiti 25,000 nga agpalpalimos iti intero a periodo ti tallo a tawen a 8.5 porsiento laeng kadakuada ti awan pagpannurayanda ket 18.5 porsiento kadagiti agparang a baldado ti pudpudno a baldado, kinuna ti maysa nga Insik nga opisial.
Adu-adu Pay a Biktima ti Mangidarum iti Iglesia
Dagiti biktima ti seksual a panangabuso kadagiti narelihiusuan nga institusion idiay Australia nga imanmanehar ti Katoliko a “brothers” ket nagkaykaysa iti aw-awagan ti The Canberra Times a maysa kadagiti kadakkelan a nagkaykaysa a panagtignay iti intero a pakasaritaan ti hustisia ti Australia. Ti maysa nga aplikasion a mangipalubos iti nasurok a 250 a naibilin a mabayadan ti insumite itay nabiit ti maysa nga organisasion a mangireprepresentar kadagiti dati a biktima idi kinaubingda. Ti panangabuso ket nakuna a napasamak idi dekada ’40 agingga idi dekada ’80, ket dagiti kangrunaan a naidarum a nailanad kadagiti papeles iramanna dagiti Katoliko nga arkdiocesis. Maysa a Marist brother ti nasentensiaanen gapu iti seksual a panangpilit. Kinuna ti abogado a mangireprepresentar iti biktima iti daytoy a kaso: “Sangsanguentayo ti maysa laeng a bassit a paset ti problema a ti dakdakkel a pasetna ket nailemmeng pay laeng. Nagadu dagiti legal nga aksion a mabalin a mapasamak iti sumaganad a sumagmamano a tawen. Masapul a maseknan koma amin nga institusion ti relihion.”
Asino ti Kaaduan iti Annak?
Ania a nasion ti kaaduan ti bilang dagiti maipaspasngay iti lubong? Sigun iti Naciones Unidas, ti Rwanda ti adda iti umuna a tukad, a sadiay agipasngay ti tunggal maysa kadagiti babbai a kabaelandan ti agsikog iti promedio a 8.5. Sumaganad, isu ti Malawi babaen ti 7.6 nga annak, ti Côte d’Ivoire iti 7.4, ken Uganda iti 7.3. Ti promedio ti lubong ket 3.3 nga annak, idinto a kadagiti nabaknang a pagilian, daytat’ 1.9. Nakaskasdaaw a ti kabassitan ti bilang dagiti maipaspasngay iti lubong, a 1.3 laeng nga ubbing iti kada babai a kabaelannan ti agpasngay isu ti dati a nabunga nga Italia. Awanen dagiti tiempo a kadawyan iti maysa nga Italiano a pamilia ti maaddaan iti tallo, uppat, wenno ad-adu pay nga annak. Nabatad a limmabas metten ti tiempo ti panagtulnog dagiti Italiano kadagiti pagannurotan ti Iglesia Katolika maipapan iti panangkontrol ken pananglapped iti panagsikog.
Kinasinged ti Nagannak Sakbay ti Panagpasngay
Apay a makisaritakayo iti maysa a maladaga kabayatan ti kaaddana iti aanakan ni inana? Iti magasin ti Brazil a Veja, kuna ti maysa a Suiso a sikiatrista ti ubbing a ni Bertrand Cramer: “Daytoy a kita ti panagtungtong ti mangted gundaway kadagiti nagannak, nangnangruna iti ina, a maaddaan iti damo a kinasinged iti maladaga sakbay ti panagpasngay.” Nupay saan pay unay a naammuan no kasano ti pannakaawat ti maladaga iti kasta a panagsinnarita, “ti laeng masigurado isu ti panagandaren ti memoriana, a daytat’ nakaskasdaaw unay,” sigun ken Cramer. Kanayonanna pay, kalpasan ti panagpasngay, yantangay palpaliiwen ti maysa a maladaga dagiti balikas nga iyanninaw ti rupa dagiti nagannakna, kuna ni Dr. Cramer nga “amin a babassit a pasamak iti biag ket adda nakaskasdaawen a kinapateg iti damo nga al-aldawna.” Nupay kasta, ipakdaarna: “Imbes a maseknan unay no kasano a maaddaan iti perpekto nga annak, masapul a liklikan dagiti nagannak ti saan unay a nasinged a relasion kadagiti annakda, a mabalin nga agresulta iti panagsakit [dagiti annakda] iti schizophrenia, ken panagleddangda inton nataengandan. Umdasen ti panagtarigagay a maaddaan iti normal nga annak—ken saan a dagiti makagun-odto iti premio a Nobel.”
Mapabasol Met Dagiti Iglesia Idiay Hungary
Naipadamag nga agkagudua a milion a Judio ti napapatay idiay Hungary kabayatan ti Gubat Sangalubongan II. Kasano ti panagtignay dagiti iglesia ti Kakristianuan kabayatan daytoy a nakaam-amak a tiempo? Ipalgak ti maysa a padamag nga insagana dagiti Luterano, Baptist, ken Romano Katoliko a teologo nga “agbabawi [dagitoy nga iglesia] iti saanda unay a panagtignay a mangsalaknib kadagiti padada nga umili a Judio iti pagilianda.” Apay nga agkedked dagiti iglesia a mangkontra iti pannakaidadanes? Ti panagkedked ket nakuna a gapu “iti imbunga ti maibusor-Judio a tradision kadagiti iglesia, agraman ti kadawyan a nasinged a pannakainaigda kadagiti autoridad,” kuna ti Süddeutsche Zeitung.
AIDS Idiay Côte d’Ivoire
Kadagiti ag-13 milion nga agnanaed idiay Côte d’Ivoire, Makinlaud nga Africa, 1 kadagiti 10 a nataengan ti naakaran iti virus ti AIDS, a mamagbalin iti dayta a maysa kadagiti kadaksan ti pannakaapektarna a rehion iti lubong. Kuna dagiti doktor a ti AIDS ti nagbalinen a kangrunaan a pakaigapuan iti ipapatay kadagiti nataengan idiay Abidjan, ti kabesera ti pagilian, ket ti epidemia nadanonnan ti tunggal seksion dayta a pagilian. Kinuna ti gobierno ti Francia a dakdakkelto ti magastosna a mangsaluad iti epidemia ti AIDS idiay Côte d’Ivoire. Nupay kasta, kuna dagiti doktor a Pranses ken dagiti ministro ti gobierno a bassit unay ti naaramidan ti internasional nga industria ti agas tapno matulongan dagiti napanglaw a pagilian iti panangparmekda iti AIDS. Kuna ti periodiko ti Francia a Le Monde a dagiti pagalagadan dagiti mangparpartuat iti agas maipapan iti presio ti namagbalin a nangina unay dagiti kontra-virus ti AIDS nga agas iti kadawyan a tao idiay Africa.
Ipapatay Kabayatan ti Panagsikog
Kinuna ti 1992 Report nga inruar ti United Nations Population Fund a “ti panagsikog ti maysa kadagiti kangrunaan a pakatayan dagiti babbai a mabalinda pay laeng ti agpasngay kadagiti napanglaw a pagilian.” Iti kada aldaw kabayatan ti 1992, ag-1,359 ti promedio a matmatay a babbai kadagiti napanglaw a pagilian gapu kadagiti komplikasion a mainaig iti panagsikog wenno panagpasngay. Maisupadi, kuna ti padamag, kabayatan ti isu met laeng a tawen, papatayen dagiti mainaig-panagsikog nga ipapatay kadagiti nabaknang a pagilian ti 11 a biktima iti kada aldaw. Nupay nadumaduma ti panagpeggad ti maysa a babai a matay kabayatan ti panagsikog iti dadduma a nabaknang a pagilian manipud iti 1 iti 6,000 agingga iti 1 iti 9,000, ti peggad kadagiti napanglaw unay a pagilian ket 1 iti 20. Dagitoy a bilang, kuna ti UNFPA, ipalgakna ti “nakaam-amak a panaggidiat dagiti napanglaw ken nabaknang a pagilian.”
Pannakadadael ti Panagdengngeg
Maysa iti 4 nga agtutubo idiay Francia a kanayon a dumdumngeg iti musika iti headphone ti bukodna nga stereo ti mabalin a madadael ti panagdengngegna, ipadamag ti magasin ti Paris a Le Point. Dagiti napigsa unay a musika ti mapabasol. Nasurok a dua-kakatlo kadagiti agtutubo idiay Francia ti adda bukodna nga stereo. Kaaduan kadagitoy nga stereo ti ag-100 agingga iti 110 decibel ti kapigsa ti unida a maisullat iti kanal ti lapayag. Tapno malapdan ti permanente a pananakadadael ti panagdengngeg, kuna dagiti doktor nga iti 100-decibel a kapigsa, ti panagdengngeg ket masapul nga agpaut laeng iti 40 a minuto ken lima laeng a minuto no 110-decibel ti kapigsana! Kaskasdi, aminen ti adu nga agtutubo a nasurok a lima nga oras iti kada aldaw ti kapaut ti panagdengngegda kadagiti headphone. Iti panangusigna iti bilang dagiti agtutubo nga agsagsagaba iti kumarmaro a nasapa a pannakadadael ti panagdengngeg, insingasing ti World Health Organization a malimitaran iti 90 a decibel ti kapigsa kadagiti pangpersonal nga stereo.
Pananglapped iti Panagpakamatay
Naipasdek idiay Karolinska Hospital sadi Stockholm, Sweden, ti maysa kabbaro a center agpaay iti pannakalapped dagiti agpakamatay ken agpanggep nga agpakamatay. Kuna ti hepe ti center a maysa met a Katulongan a Propesor a ni Danuta Wasserman, iti periodiko ti Sweden a Dagens Nyheter a maysa kadagiti adu a makagapu iti panagpakamatay ken panagpanggep nga agpakamatay isu ti kinakurang ti panagtalek dagiti agpanggep nga agpakamatay iti bagbagida ken kadagiti sabsabali. Isu nga isingasingna a ti nadekdekket a pannakipulapol iti sabsabali ken ti pannakipagayam ti mangpabassit iti bilang dagiti agpakamatay. “Idiay Sweden adda rumsua a pagannayasan a dida unay bibiangan dagiti sabsabali ken agbiagda la a bukbukod,” kunana. Isingasingna a no adda latta dagiti kapanunotan ti panagpakamatay, rumbeng a ti maysa “liklikanna ti panangay-ay iti bagi ken panagputputong” ken “makisarita iti dadduma.” Ipakita dagiti nabaybayag a panagadal kadagidiay nagpanggep nga agpakamatay a 90 porsiento kadakuada ti maaddaanto iti normal a biag inton nailiwliwagdan ti krisis ti biagda.
Nakalida ti Maysa a Siudad iti Biblia
Ipadamag ti Le Figaro, maysa a periodiko ti Francia, a maysa a timpuyog dagiti Hapones nga arkeologo ti nakakali kadagiti dadael ti maysa kadagiti lima a kadaanan a siudad ti Biblia a napanaganan iti Aphek. Iti adu a tawtawen, napaay dagiti eskolar a manginaig iti lugar daytoy a kadaanan a siudad iti maysa a moderno a purok ti Afriq, wenno Fiq, 5 kilometro iti daya ti Baybay iti Galilea. Nupay kasta, patien ti arkeologo a ni Hiroshi Kanaseki a ti pannakatakuat iti paset ti kadaaanan a bakud ti ʽEn Gev, a masarakan iti igid ti Baybay iti Galilea, paneknekanna a ti lugar isu a talaga ti nagsaadan ti nadakamat idiay Biblia a siudad ti Aphek. Nadakamat dayta idiay Biblia idiay 1 Ar-ari 20:26 kas ti lugar a nangabakan dagiti Israelita a buyot ni Ari Acab maibusor ken Ari Ben-hadad II ti Syria.