Dagiti Bituen ken ti Tao​—Agkanaigda Aya?

SAAN a kabbaro ti ugali a mangbuya kadagiti bituen. Sigun iti The World Book Encyclopedia, rinibribo a tawenen a napalabas, “buybuyaenen [dagiti mannalon] dagiti bituen tapno ammuenda no kaano ti panagmulada. Nasursuro dagiti biahero nga usaren dagiti bituen a mangibaga kadagiti direksion.” Uray itatta iti panagbiahe iti law-ang, maus-usar pay laeng dagiti bituen a giya. Dagiti tattao idi ugma inimbentoda met dagiti sarsarita dagiti tao ken ayup a mariknada a nailadawan iti grupo dagiti bituen, wenno konstelasion. Kabayatanna nariknan dagiti tao nga impluensiaan dagiti bituen dagiti biagda.

Adu a Pagpilian a Bituen

Ti panangusig iti bilang ken kadakkel dagiti bituen tignayenna ti panagsiddaaw. Napattapatta nga adda agarup 100 a bilion a galaksiya, wenno dadakkel a grupo dagiti bituen, iti uniberso! Kunaen ti The International Encyclopedia of Astronomy: “Dayta ti bilang dagiti binukel a bagas a mabalin nga ipekpek iti gagangay a katedral.” Ti Ariwanas (Milky Way), a paset ti sistema solartayo, napattapatta nga addaan ti kasta a bilang dagiti bituen. Ti bituen a kaasitgan iti Dagatayo (malaksid iti Init), maysa kadagiti grupo ti Alpha Centauri, ket agarup 4.3 a light-year ti kaadayona. Ti maysa a light-year isut’ kawatiwat a daliasaten ti lawag iti makatawen. Kaipapananna a no matmatantayo dayta a bituen, ti lawag a makitkitatayo pinanawanna ti bituen iti 4.3 tawen a nasaksakbay ket bayat amin dayta a tiempo agdaldaliasaten iti law-ang iti kapartak a 299,792 kilometro iti maysa a segundo. Ditay mapanunot ti kawatiwat a nairaman. Ngem, dayta laeng ti kaasitgan a bituen. Dadduma a bituen ti binilion a light-year ti kaadayoda iti galaksiyatayo. Di ngarud pakasdaawan a kinuna ti mammadto ti Dios: “Adtoy! Dagiti nasnasion kasda la sangkatedted ti maysa a timba; ken naibilangda a kas nalapat a tapok ti timbangan. Adtoy! Ikkatenna dagiti purpuro a kas napino a tapok.” (Isaias 40:15) Asinot’ maseknan iti sangkabassit a tapok?

Ti kaasitgan a nailangitan a banag iti daga isu ti bulan, a talaga nga adda impluensiana iti dagatayo, mangpataud pay ti grabidadna iti nagdumaan ti atab ken ugot a nasurok a 15 metro iti dadduma a lugar. Sigun kadagiti tallo a sientista a Pranses, mapapati itan a ti grabidad ti bulan ti mangpakiling iti axis ti daga iti 23 degrees, isu a mangipasiguro iti regular a panagbaliwbaliw ti panniempo. (Nature, Pebrero 18, 1993) Yantangay kasta unay ti pisikal nga impluensia ti bulan iti planetatayo, nainkalintegan nga imtuoden[tayo], Dagiti ngay binilion a bituen? Ngem umuna pay, ania ti ibaga kadatayo dagiti kadaanan a gubuayan, kas ti Biblia, maipapan kadagiti bituen?

Dagiti Bituen iti Kasuratan

Adu ti panangtukoy ti Biblia kadagiti bituen, agpada iti literal ken piguratibo a pamay-an. Kas pagarigan, sigun iti maysa a salmista, inaramid ti Namarsua “ti bulan ken bitbituen nga agturay iti rabii” tapno makatulong dagiti bituen a mangipaay iti lawag iti daga. (Salmo 136:9, Tanakh) Kalpasanna, idi nakitulag ken matalek nga Abraham, kinuna ti Dios: “‘Kitaem, pangngaasim, ti langit ket bilangem dagiti bituen no mabalinmo a bilangen.’ Ket kinunana kenkuana: ‘Kastanto dagiti putotmo.’” (Genesis 15:5) Intudo ni apostol Pablo a dagiti bituen adda nagdudumaanda, a kunkunana: “Ti dayag ti init ket maysa a kita, ken ti dayag ti bulan ket sabali, ken ti dayag dagiti bituen ket sabali; iti kinapudnona, ti bituen naiduma iti bituen iti dayag.”a (1 Corinto 15:41) Maigiddan iti dayta, tengtenglen ti Namarsuada daytoy nagadu a bilang dagiti bituen ken ti dayagda: “Bilangenna ti dagup dagiti bituen; awaganna ida kadagiti naganda.”​—Salmo 147:4.

Iti kasumbangirna, masarakantayo a masansan a nausar dagiti bituen iti Kasuratan a mangtukoy kadagiti tao, agtuturay, ken dagiti anghel. Ti anak ni Jacob a ni Jose addaan maysa a tagainep a dagiti dadakkelna nailadawanda a kas “ti init ken ti bulan” ket dagiti kakabsatna a kas “bitbituen.” Natukoy dagiti anghel a kas “bitbituen ti agsapa.” Ti ari ti Babilonia natukoy nga agpangpanggep nga agpangato iti ngatuen “dagiti bitbituen ti Dios,” dagiti Davidiko nga agturay iti nasion ti Israel. Naipadis dagiti agalla-alla a lallaki iti kongregasion Kristiano kadagiti “bituen nga awanan masnop a turongen,” ket dagiti matalek a bagi dagiti panglakayen ti kongregasion nadakamatda a kas “bitbituen” iti makanawan nga ima ni Kristo.​—Genesis 37:9, 10; Job 38:7; Isaias 14:13; Judas 13; Apocalipsis 1:16.

Kunaen ti maysa a salaysay iti Biblia a ‘manipud kadagiti dalanda nakigubat dagiti bituen a maibusor ken Sisara,’ ti hepe ti buyot ni Ari Jabin iti Canaan, isu a nangparigat iti nasion ti Israel iti 20 a tawen. Tinudingan ni Jehova ni Ukom Barak iti Israel a mangisalakan iti Israel manipud iti pannakaadipen ket intedna kenkuana ti naan-anay a panagballigina ken Sisara, uray pay no ni [Sisara] addaan siam a gasut a lugan a linandokan. Iti kanta ti balligi, nagkanta dagiti Israelita: “Manipud iti langit nakigubat dagiti bitbituen, manipud kadagiti daldalanda nakigubatda a maibusor ken Sisara.” Awan ti naipaay a panangilawlawag no kasano a nakigubat dagiti bituen. Imbes nga ipagarup[tayo] a dagiti bituen adda direkta nga impluensiada iti gubat, ad-adda a nainkalintegan a patien a ti ebkas ipamatmatna ti porma ti nadibinuan a pannakibiang a maigapu iti Israel.​—Oc-ocom 5:20.

“Ti Bituen” iti Betlehem

Nalabit maysa kadagiti kalatakan a bituen a dinakamat ti Biblia isu “ti bituen” iti Betlehem a nangiwanwan kadagiti astrologo manipud iti “dumaya” a nagturong iti balay a nangipanan dagiti dadakkelna ken Jesus kalpasan ti pannakaipasngayna iti maysa a kulluong. Ania dayta a bituen? Talaga a saan a gagangay a bituen, yantangay nakababbaba ta mabalin a suroten dagiti astrologo dayta iti agarup 1,600 a kilometro. Umuna, inturong ida “ti bituen” idiay Jerusalem. Idi nangngegna daytoy, nagimtuod ni Ari Herodes kadakuada ket kalpasanna inkeddengna a papatayen ti ubing a ni Jesus. Kalpasanna, inturong “ti bituen” dagiti astrologo iti naituding a balay a sadiay ti pagnanaedan ni Jesus. Talaga nga awan ti gagangay a bituen a makaaramid iti dayta. Nagtaud kadi iti Dios dayta a kasla bituen a banag? Yantangay ti isasarungkar dagiti astrologo saan a direkta nga intuggodna ti pannakapapatay dagiti ‘amin nga ubbing a lallaki idiay Betlehem ken iti amin a distrito manipud dua ti tawenna ken ub-ubing pay,’ saan kadi a nainkalintegan a kunaen a “ti bituen” ket banag nga inusar ti Kabusor ti Dios, ni Satanas, iti panangikagumaanna a mangdadael iti Anak ti Dios?​—Mateo 2:1-11, 16.

Laglagipentayo met a dagiti astrologo naggapuda iti Daya, a nalabit manipud Babilonia, a sadiay ti kadaanan a sentro ti mahika, panagsalamangka, ken astrolohia. Adu a nailangitan a banag ti napanaganan sigun kadagiti didios ti Babilonia. Kadagidi al-aldaw ni Ari Nabucodonosor, nausar ti panagan-anito a mangtulong kenkuana a mangikeddeng no ania a dalan ti alaenna iti pannakigubatna.​—Ezequiel 21:20-22.

Kinarit ni mammadto nga Isaias dagiti manangbalakad ti Babilonia, a kunkunana: “Nabannogkan [Babilonia] iti kinaadu dagiti manangbalakadmo. Tumakder koma ita a mangisalakan kenka kadagiti bambanag a dumtengto kenka dagiti astrologo​—dagiti agpaliiw kadagiti bituen, dagiti mangsukimat kadagiti lugar iti langit nga agpakta iti mapasamakto kenka iti binulanbulan. Kasdanto la punget, ti apuy uramennanto ida! Didanto makalisi . . . awanto ti mangisalakan kenka.” Umiso unay iti padto ni Isaias, ti napigsa a Babilonia natnag ken Ciro a Dakkel idi 539 K.K.P. Ti panangiwanwan nga ak-akmen dagidiay nga astrologo ti Babilonia a yeg manipud kadagiti bituen nagbanag iti didigra kadagiti amin a naseknan.​—Isaias 47:13-15, Today’s English Version.

Kaipapanan kadi daytoy nga awan ti aniaman a masursurotayo manipud kadagiti bituen?

[Footnote]

[Kahon iti panid 5]

Ti Kinuna Dagiti Dadduma

ASTROLOHIA: “karaman ken katulongan ti astronomia.”​—Johannes Kepler (1571-1630) astronomo nga Aleman.

“Ti astrolohia ket maysa a sakit, saan a siensia. . . . Daytat’ maysa a kayo a pagbibiagan dagiti amin a kita ti an-anito.”​—Moses Maimonides (1135-1204), eskolar a Judio idi Edad Media.

“Maysa a kadaanan a siensia a mangakem a kabaelanna nga ikeddeng ti indibidual a personalidad ken kababalin ken ipadto ti masanguanan a pagannayasan ken dagiti pasamak sigun iti posision dagiti planeta ken dagiti bituen iti langit. . . . Nalabit idi agarup maika-6 a siglo KK​—dagiti Caldeo iti abagatan iti Iraq ti maipagarup a nangyam-ammo ti personal a horoscope. Daytoy ket maipanggep kadagiti impluensia dagiti nakaad-adayo a bituen, agraman ti Init, Bulan ken dagiti lima a planeta iti tiempo ti pannakaipasngay. . . . Ti pamay-an ti astrolohia ken ti panangipapan ti horoscope agpannuray kadagiti kapanunotan dagiti astronomo ken kaaduan a dadduma a personal a panangipapan dagiti sientista imbes a naibatay iti kinapudno ket di maawat [dagitoy].”​—C. A. Ronan, coordinator ti proyekto, East Asian History of Science Trust, Cambridge, Inglaterra, ken mangipapaay [ti impormasion] iti The International Encyclopedia of Astronomy isu a nakaalaan daytoy a naadaw [a sasao].

Tapno yilustrar daytoy a personal a panangipapan, ilawlawag ni Ronan a nupay no iti Makinlaud a kapanunotan, ti nalabaga a planeta, ti Mars, ket mainaig iti gubat ken kinauyong, kadagiti Insik, ti nalabaga ket napintas a kolor, ket mamatmatan ti Mars a kas addaan iti makaay-ayo nga impluensia. Maisupadi iti dayta, inaig ti Makinlaud a mitolohia ti Venus iti puraw ken iti kinapintas. Kadagiti Insik ti “puraw . . . naibilang a kolor ti ipapatay, panagrupsa ken pannakadadael; ngarud ti Venus matuktukoy a kas ti ‘nalidem a planeta iti gubat.’”

Intuloy a kinuna ni Ronan: “Nupay no daytat’ pangrugian pay laeng ti siensia, dakkel ti naitulong ti astrolohia idi immuna a tiempo iti panangparang-ay ti panagpaliiw iti astronomia ken iti panangipaay iti pundo a mangibanag iti dayta.”

Nangipaulog ti sangapulo ket siam a nangabak iti premio Nobel, agraman dagiti dadduma a sientista, iti proklamasion idi 1975 a napauluan “Panagkedked iti Astrolohia​—Sasao Dagiti 192 a Kangrunaan a Sientista.” Kunaenna: “Idi ugma dagiti tattao . . . awan ti ammoda maipapan iti kawatiwat manipud iti daga a mapan kadagiti planeta ken dagiti bituen. Ita ta mabalinen a pattapattaen dagitoy a distansia, makitatayo no kasano a bassiusit ti grabitasion ken dagiti dadduma nga epekto a patauden dagiti nakaad-adayo a planeta ken dagiti ad-adayo pay a bituen. Biddut ngarud ti panangipagarup a dagiti puersa dagiti bituen ken dagiti planeta iti tiempo ti pannakaipasngay ket sukogenna dagiti masanguanantayo.”b

[Footnote]