Panangmatmat iti Lubong
Sangamilion-a-Porsiento nga Implasion
Ngimmato iti sangamilion a porsiento ti implasion ti Federal Republic ti Yugoslavia idi Disiembre 1993, sigun iti Federal Statistics Bureau ti pagilian. Ti ngina ti panagbiag ket 2,839 a daras a nangatngato ngem iti napalabas a bulan, ket 6 a trilion a daras a nangatngato daydi ngem iti rugi ti tawen. Kas resultana, dagiti papel de banko ket naibilang nga awan serserbida sumagmamano nga aldaw kalpasan ti pannakairuarda. Tapno maparmekda, impababa ti banko sentral iti sero ti gatad ti denario. Iti unos ti tallo la a bulan, ti 5 trilion a denario ti bimmaba ti pategda iti 5 laeng a denario.
Narelihiusuan a Pannakainaig
Iti maysa a surbey, kinuna ti nasurok a 90 porsiento kadagiti Americano a mamatida iti Dios, ket nasurok nga 40 porsiento ti nagkuna a makimismisada iti kada lawas. Impakita ti 1992 a surbey ti Gallup nga 45 a porsiento kadagiti Protestante idiay Estados Unidos ken 51 porsiento a Katoliko ti makimismisa iti aniaman nga espesipiko a lawas. Nupay kasta, ipakita dagiti kabbaro a panagadal nga umad-adu a tattao ti agkunkuna a relihiusoda ken makimisada a kanayon ngem ti kinaagpaysuanna. Sigun iti maysa a timpuyog dagiti managsirarak, 20 porsiento laeng kadagiti Protestante ken 28 porsiento iti Katoliko ti aktual a makimismisa iti linawas. Nasarakan ti sabali pay a timpuyog a 36 milion laeng a nataengan nga Americano—19 porsiento—ti kanayon a naregta iti relihionda ket ngangngani kakatlo kadagiti Americano a nasurok a 18 ti naan-anay a saan a relihiuso ti panangmatmatda. “Nupay agsaksaknap ti relihion iti partikular a lugar ti America, bassit laeng dagiti napasnek iti dayta,” kuna ti Newsweek. “Kagudua iti populasion ti America ti agkuna [a kamengda] iti maysa a relihion a di met ngarud mangpasayaat iti kababalin wenno ugalida.”
Sumungsungad ti Kinakiddit ti Danum
“Idinto ta kanayon nga adda ti niebe ken tudo, ti mapabaro a danum ket limitado unay,” kuna ti magasin a Science. “Inton 2025, ti bilang dagiti tattao nga agtataeng kadagiti nakiddit-danumna a pagilian ti makagtengto iti 3 a bilion,” ken “inton 2000, nakaronto ti pannakaapektar dagiti pagilian ti Africa ken ti Makintengnga a Daya.” Sigun iti maysa a report manipud Population Action International, kimmidditen ti suplay ti danum iti daga ti adu a pagilian, ket din mapaggiddiat ti sumagmamano [a pagilian] ti saanen a mapabaro ken mapabaro a danum iti napaut-a-tiempo a panangiplanoda. Nupay naaramiden dagiti panagregget a mangpasayaat iti suplay ti danum, napaaydan gapu iti yaadu ti populasion.
Pananglapped iti Isasangbay Dagiti Nagkamang
Nasurok a kakawalo ti immaduan dagiti nagkamang iti napalabas a dua a dekada, kuna ni Sadako Ogata, High Commissioner for Refugees ti NU, ken nagresulta daytoy iti “makapadanag a yaadu ti ibubusor ken nakaro a panagamak kadagiti ganggannaet.” Iti arinunos ti napalabas a tawen, 19.7 milion a nagkamang ti nagtaeng iti ruar ti nakayanakanda a pagilian, ket 24 a milion pay ti napilitan a pimmanaw iti pagnaedanda. Iti sangalubongan, 1 iti tunggal 125 a tattao ti napilitan a pimmanaw manipud iti nakayanakanda a pagtaengan gapu iti kinaranggas, guerra sibil, wenno pannakaidadanes. Daytoy ti nanglapunos “iti abilidad ti lubong nga agtignay” ken ti “natauan a tradision a mangawat kadagiti agkamang,” ipadamag ti The Washington Post, iti panagkomentona iti daytoy damo a sangalubongan a pannakaadal dagiti nagkamang. Adu a pagilian, a datin a madagdagsenan iti ikakapuy ti ekonomia ken panagdanag iti agparang a di marisut a panagdadangadang, ti nangalan kadagiti addang a manglapped iti isasangbay dagiti nagkamang. “Ngangngani amin a panagdadangadang a maigapu kadagiti nagkamang a napasamak iti lubong kabayatan ti . . . 1993 ti napasamak iti uneg dagiti pagilian imbes a kadagiti kabangibangda,” kinuna ti panagadal, a mangkidkiddaw iti sangalubongan a paglintegan a mamagpatingga kadagiti guerra sibil. Kabayatanna, maipasango kadagiti nagkamang ti “di unay pannakapasangbay.”
Suportaran ti Papa ti Trabaho a Panagbalaybalay
Iti panangawatda kadagiti panangidagadag ni Juan Paulo II, immanamong ti sumagmamano a pasurot ti movimiento ti Catholic Neo-Catechumenal a mangasaba iti binalaybalay ken kadagiti lansangan ti Roma ken kadagiti kabangibangna. Kas naipadamag iti periodiko a La Repubblica, dagitoy a “mannanao a kalaban dagiti Saksi ni Jehova” ti “mangisalaysayto iti pakasaritaan ti biag ni Jesus.” Ti umuna a grupo ket buklen ti 15 laeng a pamilia, ngem mangnamnama ti papa a ti proyekto ket “mabalin nga agbunga iti nawadwad iti sadinoman.” Apay nga ita man la a nakapanunotda iti kasta? Maamiris ti Katoliko a herarkia a “napukawnan ti narelihiusuan a panangallukoyna,” kuna ti maysa a sosiologo a ni Maria Macioti, ket iparparegta ti papa dagita a movimiento “tapno maawis dagiti kumberte babaen iti nabileg a pannakagutugot ti emosion.” Innayon a kinuna ti Katoliko a mannurat a ni Sergio Quinzio: “Daytat’ kaslattay dina kayat a palabsen ti aniaman a gundaway, iti pananginanama, wenno ilusion, nga aniaman a banag ket makatulong.”
Didigra ti Ekolohia Idiay Russia
“Inwaragawag ni Viktor Danilow-Daniljan, ti Ministro iti Aglawlaw ti Russia, a 15 porsiento iti daga ti Russia ket lugar ti didigra ti ekolohia,” ipadamag ti periodiko ti Alemania a Frankfurter Allgemeine Zeitung. Sigun iti report, kagudua iti daga ti agrikultura idiay Russia ti di mabalin a mausar kas talon, ket nasurok a 100,000 a tattao ti agnanaed kadagiti lugar a napigsa unay ti radioactivity. Kasta pay met a pinullo a ribo a tattao ti naipadamag a natay manipud iti pannakasabidong kadagiti paktoria a sadiay ti dati a nakapartuatan dagiti kemikal nga armas. Kinuna ni Lew Fjodorow, presidente ti Union for Chemical Safety: “No matmatan iti punto de bista ti medisina, naaddaan iti makadangran a bunga dagiti panagsaganami agpaay iti kemikal a gubat.”
Narungsot nga Ubbing
Masarakan iti adu a lugar dagiti mammapatay, agtatakaw, manangrames, ken manangtutuok nga ubbing, ket umad-adu dagiti insidente ti kinarungsot ken kinaranggas. Immadu iti 85 porsiento ti bilang dagiti pammapatay a naaramid idiay Estados Unidos babaen kadagiti agtutubo a nababbaba ngem 18 iti edadda iti napalabas a lima a tawen. Makapadanag met ti manangumsi a kababalin nga impakita ti adu kadagiti kriminal. Aniat’ makagapu kadagitoy a panagbalbaliw? “Ti agresibo a kagimongantayo, buyogen ti dimmakes a pagalagadanna, ti namagbalin iti kinarungsot a makaay-ayo,” kuna ti magasin-ti-damdamag ti Alemania a Der Spiegel. “Dagiti nabatad a pagalagadan iti umiso ken di umiso, naimbag ken dakes . . . ket din mailasin.” Kunana pay: “Dagiti ubbing a kriminal ket biktima met. Isarmingda ti nataengan a lubong a dimmakkelanda. . . . Tunggal ubing nga agtigtignay a sirurungsot ti nakapaliiw ken nangtulad kadagiti di nakappapati a panagadu ti kinarungsot.” Babaen iti TV, mabuya dagiti ubbing ti “kinarungsot ti intero a lubong.” Impluensiaan ida dagiti narungsot a video, computer games, ken kankanta a mangitantandudo iti panangpapatay ken dadduma pay a narungsot nga aramid. Itantandudo dagiti programa ti TV ti kinarungsot kas ti nainkalintegan a pamay-an a mangrisut kadagiti parikut ken riri. “Nagbalintayon a nadangkok a kagimongan,” kuna ti propesor ti sikolohia idiay Hamburg a ni Stefan Schmidtchen, “ket agbalbalin a kasta met laeng dagiti annaktayo.”
Pannaturog iti Denna ti Ubing
“Saantay laeng a maliklikan ti SIDS (Sudden Infant Death Syndrome), no di ket makapadakkeltay iti nasalsalun-at, naragragsak nga ubbing no adda la maysa a banag nga aramiden dagiti inna: Maturogda iti denna dagiti annakda iti damo a tawen, imbes nga isinada ida iti bukodda a kóna,” kuna ni James McKenna, maysa a propesor idiay Pomona College sadi California. Ti pannaturog iti denna ti maysa a naganak “ti makatulong a mangiwanwan iti pisiolohia ti ubing iti intero a rabii,” ipadamag ti The Dallas Morning News. Pinasingkedan dagiti pannubok a no maturog ti ubing iti denna ti inana, ti “panaganges, panagbitik ti puso ken tukad ti pannaturog [ti ubing] maipada iti inana.” Ket bayat a masansan nga agsinnango ti ina ken ti ubing, nalaka la a mapasuso ti ubing no kaano a masapulna dayta. “Agsagaba dagiti ubbing nga agmaymaysa iti kónada iti pannakaipaidam ti sentidoda,” kuna ni Mr. McKenna. “Patienmi a makaituggod daytoy iti kinakurang ti nagpateg a pannakapatanor ti saririt ken nalabit kadagiti kasasaad nga ad-adda a mangisarang iti peggad iti SIDS.” Ipakita dagiti estadistika a nababbaba ti bilang [dagiti biktima] ti SIDS kadagiti pagilian a kadawyan a maturog dagiti ubbing iti denna dagiti innada.
Agpirma ti Israel ken Vatican iti Katulagan
Kalpasan dagiti tawen ti panagkedked ken 17 a bulan a negosasion, pinirmaan ti Vatican ti maysa a diplomatiko a katulagan iti Israel. Nagisuot dagiti delegado iti agsumbangir a dasig iti gorra bayat a nagpirma ni Deputy Foreign Minister Yossi Beilin para ti Israel ken ti Undersecretary ti Estado a ni Monsignor Claudio Celli para iti Vatican. “Kumbinsido ti Nasantuan a Diosesis,” kinuna ni Celli, “a ti panagtungtong ken buyogen panagraem a panagbinnadang dagiti Katoliko ken Judio ti mangipaayto iti kabbaro a pammaregta ken panagregget agpada iti Israel ken iti intero a lubong.” Ipakumit ti katulagan iti Vatican a parmekenna ti kontra-Semitismo, ket umanamong ti Israel a maipalubos iti iglesia ti wayawaya ti panagsao ken ti kalintegan a mangibanag kadagiti programa ti kagimonganna idiay Israel. Kasapulan a marisut pay laeng ti dadduma a banag, kas kadagiti buis maipapan iti sanikua ti simbaan ken ti wayawaya a makastrek kadagiti nasantuan a lugar. Nupay di nadakamat ti isyu maipapan iti Jerusalem, mangnamnama ti Vatican nga addanto kalintegannan a mangikeddeng iti maudi a kasasaad ti siudad iti imatang ti linteg.
Agbalin a Linteg ti Tratado ti Biolohia
Idi apagtapog daytoy a tawen, nagbalin a sangalubongan a linteg ti maysa a tratado a pinirmaan ti 167 a pagilian idiay Brazil idi Hunio 1992. Iti pannakaawagna a Convention on Biological Diversity, ipakumit ti katulagan kadagiti nagpirma a nasion a mangpanunotda kadagiti pamay-an a maitalimeng dagiti animal, mula, ken mikroorganismo kadagiti teritoriada agraman dagiti kasapulan a pagindeganda. Maikalikagum kadagiti nagpirma a nasion a mangipaalagadda kadagiti linteg a mangsalaknib kadagiti agpegpeggad a biag ken mangitandudo iti pakapakaammuan ti publiko maipapan iti umno a pannakausar dagiti gameng ti biolohia ken ti pakasapulanda iti panangitalimeng. Naaramid ti tratado babaen ti pannakaammo a makapadanag ti yaadu dagiti mapukpukaw ken ti panagamak a mabalin nga agpukaw inton tawen 2050 ti kagudua dagiti amin a nabati a biag. Agtataripnongto dagiti nagpirma inton arinunos daytoy a tawen tapno tinongen no kasano ti aktual a pannakaipatungpalto ti tratado.