Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Pamilia a Di Managbuya iti TV
Iti maysa nga eskuelaan a kaaduan nga estudiante ket di managbuya iti TV, kuna dagiti mannursuro a nalaka laeng a mailasinda ti sumagmamano nga ubbing a mangbusbusbos iti adu a tiempo nga agbuya iti TV. “No makitayo dagiti kindergarten nga agaksion kas banuar ken agpammarang a kasla mangduyok ken mangranggasda, nalawag nga ipasimudaagna a managbuyada iti TV,” inlawlawag ti maysa nga eksperto. Impadamag ti The Wall Street Journal a nagunggonaan dagidiay nangisardeng nga agbuya iti TV. Kinuna ti maysa a 17-ti-tawenna a balasang nga “idi, masansan a makitami ni Daddy sakbay a mapan idiay pagtrabahuanna. No sumangpeten, kaduami nga agbuya iti TV, sa ti laeng, ‘Naimbag a rabii, Dad,’ ti makunami. Ita, kanayonen a makapagtutungtongkami, talaga a nadekketkamin.” Kunana pay: “No agpamiliaakto, diakto kayat ti maaddaan iti TV.”
Dagiti Pasdek a Naaramid Manipud Basura?
Nakapanunot ti China iti naisangsangayan a pamay-an a pangsolbarna iti basurana. Nabiit pay a naparnuay ti Beijing Research Institute of the Environment and Hygiene ti maysa a proseso a mamaglaok iti basura ken pitak tapno mapataud dagiti ladrilio. Iladawan ti magasin a China Today ti nalpas a produkto kas “dagiti nangatot’-kalidadna a ladrilio” a mausar iti industria ti panagbangon. Iti sumagmamano la a bulan, maysa a planta ti ladrilio ti nakaaramid iti agarup 54 milion a ladrilio, “a nakausaran ti 46,884 a tonelada ti basura.” Kalpasan ti pannakailutoda iti temperatura nga ag-1,000 agingga iti 2,000 degrees Celsius, naipadamag a dagiti ladrilio ket “nadalusen a kas kadagiti ordinario a ladrilio.”
Ti Lugar ti Sauna
“Iti lubong, dagiti taga Finland ti kangrunaan a managayat iti sauna,” kuna ti magasin a Suomen Silta. Kaaduan a tattao idiay Finland ti aguper iti napudot iti pasaray maminsan iti kada lawas tapno mabang-aran ken madalusanda. Ti temperatura ket manipud 80-100 degrees Celsius. Nairuam dagiti taga Finland nga agdigos iti nalamiis wenno tumapog iti pool kalpasan unay ti panaguperda iti napudot. Sigun iti Suomen Silta, mapattapatta nga idiay Finland, adda promedio a 1.6 milion a sauna. Iti populasion a nasurok bassit a lima a milion, kaipapanan dayta a daytoy a pagilian dagiti Nordic ti addaan iti agarup 1 a sauna iti kada 3 a tao.
No Maipduokan Gapu iti Taraon
Ti panangsipat iti bukot ket saan nga isut’ kaepektibuan a pamay-an a pangtulong iti maysa a tao a naipduokan iti maysa a pedaso ti taraon. Sigun iti Berkeley Wellness Letter, nasaysayaat a padasen ti maawagan no maminsan a Heimlich maneuver. Kastoy ti panangilawlawag ti pampleta maipapan iti pamay-an: “Tumakderkayo iti likudan ti naipduokan a tao sa irakepyo dagiti takkiagyo iti ngatuen ti siketna. Ikabilyo ti gemgemyo iti rusok ken pusegna, a nakatalmeg ti tanganyo iti tianna. Ipetpetyo ti maysa a gemgemyo iti bangir nga ima ken italmeg a dagus ken irutanyo nga iparusok ken ipangato. Ulitenyo agingga a yulana ti taraon wenno banag. Dikay aramiden daytoy kadagiti ubbing nga awan pay makatawenda, a sabali ti kasapulanda a dagus a panangaywan no maipduokanda.” Masursuro daytoy a panangagas iti maysa a klase ti first-aid wenno klase ti CPR (cardiopulmonary resuscitation) nga ipapaay dagiti propesional iti pannakataripato ti salun-at. Kuna ti Wellness Letter a “dagiti kaso dagiti maltotan ti pakaigapuan ti 3,000 agingga iti 4,000 nga ipapatay idiay E.U. iti kada tawen.”
Dagiti Aso a Nakapigpigsa ti Sangida
Kinuna ti Daily News idiay Siudad ti Nueva York itay napan a tawen, nga adda 10,753 a naipadamag a kaso dagiti tattao a kinagat ti aso. Iti promedio, agarup maminsan iti kada lawas adda polis-kontra-aso a panagraranget a nakausaran dagiti paltog. Naipadamag a dadduma nga aso ti mangduklos pay laeng kadagiti polis uray pay kalpasan a natatekdan iti innem a bala. Impadamag ti periodiko a nakagat ti sumagmamano a polis, ket daddumat’ “nadangran kadagiti di naipunta a bala kabayatan ti pannakirangetda kadagiti napigsa ti sangida nga aso.” Maseknanen dagiti opisial ti Police Department iti peggad nga ipaay dagiti sumayag ken agkallatik a bala kadagiti tattao no mausar dagiti paltog kadagiti nauyong nga aso. No maipasangoda iti napeggad a kasasaad a pakainaigan dagiti aso, maidagadag kadagiti polis nga agusarda kadagiti di makapapatay a banag, kas iti maipugsit a sili ti sairo, nga apektaranna ti sistema ti aangsan.
Dagiti Napeggad a Bateria
“Sigun iti organisasion a Prevent Blindness Utah, 6,000 a tattao iti kada tawen ti agsagaba iti pannakapuor ti cornea ken dadduma pay a pannakadangran ti mata gapu kadagiti bumtak a bateria” idiay Estados Unidos. Ipadamag ti magasin a Snow Country a mapasamak ti adu kadagitoy nga aksidente bayat a gandaten dagiti tsuper a paandaren ti luganda babaen iti jumper a kable. Dagiti rissik [ti apuy] manipud iti bateria ti mangpasged kadagiti mayangin a gas. Kas pangsaluad, isingasing ti magasin a no paandaren ti lugan babaen iti jumper, “rumbeng a maikonekta ti negative a kable iti di napinturan a metal, kas iti exposed bolt, imbes nga iti negative terminal ti bateria. Daytat’ mangkissay iti posibilidad ti iririssik ti apuy, a pakaigapuanto ti ibebettak.” Kanayonanna pay, saan koma nga agsisipol dagiti kable, ket “masapul nga agisuot dagiti tsuper iti goggles no paandarenda ti luganda babaen iti jumper.”
Dagiti Mapukaw a Masel
Makadangran ti panagdieta—nangruna no, iti panangikagumaan a mangpukaw iti taba ti bagi, mapukawan met ti agdidieta iti tisyu ti masel. Ilawlawag ti kolumnista iti salun-at a ni Wayne Westcott a “napateg unay ti masel iti adu a banag nga aramidentayo iti agmalmalem—diyo rumbeng a pukawen dayta.” Uray dagiti saan nga agdidieta ket agpegpeggad met a mapukawan iti masel no masansan nga agtugtugawda laeng iti panagbiagda. Napattapatta nga iti kada sangapulo a tawen, makapukaw ti kadawyan a kanayon a nakatugaw a tao iti promedio a 2 kilo ti masel bayat a makagun-od iti 7 kilo a taba. “Ipakita ti pagtimbangan a ti 5 kilo a di matarigagayan nga idadagsen (7 kilo a taba menos 2 kilo ti masel),” kuna ni Dr. Westcott. “Ngem ti kinapudnona dayta ket talaga a 9 a kilo a problema (7 kilo nga ad-adu a taba ken 2 kilo a naikissay a masel).” Tapno mataginayon ti salun-at ken nasayaat a pammagi, maisingasing unay ti kombinasion ti panag-aerobics ken panangpapigsa iti masel.
Kalintegan a Pagkedkedan ti Pannakayalison ti Dara
Imbunannag ti maysa a paulo iti Mainichi Daily News nga “Adda Kalintegan Dagiti Pasiente a Pagkedkedan ti Pannakayalison ti Dara,” iti panangipadamagna iti singasing ti maysa a timpuyog dagiti eksperto a binuangay ti Ethics Committee for the Tokyo Metropolitan Hospitals and Maternities. Nupay nangaramiden dagiti nalatak nga ospital ti unibersidad kadagiti umasping a pangngeddeng, daytoy pay la ti damo a naaramid iti biang ti gobierno lokal. Isingasing ti damag a pagraeman dagiti ospital idiay Tokyo ti kalkalikagum dagiti nataengan a pasiente a kayatda ti agpaopera iti timpuyog dagiti di mangusar iti dara uray pay no patien dagiti doktor a rumbeng a mayalisonanda iti dara. “Iti kaso ti maysa a pasiente nga awan-puotna a nayospital ngem agikut iti maysa a dokumento a mangpaneknek a dina kayat ti mayalisonan, masapul nga ipangpangruna ti doktor dayta a kalikagum,” kuna ti periodiko. “Maraemto met ti kalikagum dagiti ubbing nga ages-eskuela iti high school a kas kadagiti nataengan.” Nupay kasta, kaskasdi nga isingasing ti damag a dagiti pay la doktor, saan a dagiti nagannak, ti addaan kalintegan a mangdesision no kasanot’ pannakaagas dagiti menor de edad iti junior high school ken agpababa.
Ti Kinasamay ti Sabong
Nabayagen a matarigagayan dagiti mula iti isla ti Madagascar gapu iti kinasamayda kas agas dagiti agindeg sadiay. Nabayagen a maus-usar dagiti tubbog manipud nadumaduma a sabong a pangagas kadagiti “sakit kas iti gurigor, eksema, ken tumor,” ipadamag ti magasin nga Africa—Environment & Wildlife. Uray ti nagpintas nga orkidia ket makaagas. Maysa a kita, (ti Angraecum eburneum), kas pagarigan, ti maus-usar a pangsumra kadagiti impeksion gapu iti virus ken manglapped iti pannakaalís. Itay nabiit, maysa a gubuayan iti pannakaagas ti leukemia ti nagbalin a nabatad iti isla—ti rosy periwinkle (Catharanthus roseus). Ngem kasano kabayag ti pannakagunggonanto dagiti tattao manipud kadagitoy a sabong? “Masapul ti panangikagumaan sakbay a maibus amin a mula,” insennaay ti report, tangay “inaldaw a mapukaw dagiti di pay naammuan ken natakuatan a mula gapu kadagiti ganuat ti komersio kas ti panagpukan iti kayo, agrikultura ken panagminas.”
Mannigarilio Idiay India
“Sigun iti estadistika ti gobierno, 142 milion a lallaki ken 72 milion a babbai a nasurok a 15 ti tawenda ti mannigarilio idiay India,” kuna ti British Medical Journal. Kuna pay ti report nga “agmuskada dagiti napangpanglaw a tattao tapno mamedmedanda ti bisin.” Dakkel ti maitulong ti tabako iti ekonomia ti India, tangay dayta ti maikatlo a kadakkelan a managpataud iti lubong, sumaganad iti China ken iti Estados Unidos, ken rinibo a tattao dagiti trabahadorna. Nupay kasta, ti panagkanser ti ngiwat ken kanser ti pharynx, lilidduokan, karabukob, ken bará, ti namagdanag iti ICMR (Indian Council of Medical Research). Kas impadamag ti Journal, kuna ti ICMR a “ti magastos iti panangagas kadagiti pasiente nga agsagsagaba kadagiti sakit a mainaig iti panagsigarilio ti naikuna a lab-awanna ti buis a nagun-odan manipud iti industria ti tabako.” Isingasing dagiti doktor ken pribado a sektor ti pannakaipatungpal dagiti kampania a mangipakaammo iti publiko kadagiti peggad ti panagsigarilio iti salun-at, ti pannakaisardeng ti panagmula iti tabako, ken ti pannakayam-ammo dagiti maimula a kasukatna.
Ti Problema ti Pannakaadikto
Nasurok a lima a milion a tattao idiay Alemania ti agsagsagaba iti pannakaadikto, sigun iti German Center Against Dangers From Addiction idiay Bonn. Kadagitoy, 1.4 milion ti adikto kadagiti substansia ti agas ken ag-120,000 iti heroin. Nasurok a 100,000 ti adikto iti panagsugal. Talaga a ti kadakkelan a grupo dagiti adikto isu dagiti naadikto iti arak, ipadamag ti Süddeutsche Zeitung, a kunana pay a “dagiti Aleman ti kampeon iti lubong no inninuman iti arak ti pagsasaritaan.” Saan laeng a nagtriple ti yaadu ti pannakainum ti arak idiay Alemania nanipud 1950 no di ket kas iti pattapatta pay ti center, ag-2.5 milion a tattao ti agkasapulan iti panangagas gapu iti panangabuso iti arak.