Ti Material a Kinarang-ay Maipanamnamana Kadi ti Ragsak?
“KADAGITI agarup 50 nga estudiante iti eskuelaanmi, 1 laeng wenno 2 ti agsapatos,” malagip ti 45-tawenna a ni Poching, a dimmakkel idiay makin-abagatan a Taiwan bayat ti dekada ’50. “Dikam kabaelan a gatangen ida. Nupay kasta, dikam imbilang ti bagbagimi a napanglaw. Addaankami kadagiti amin a kasapulanmi.”
Dayta ket ag-40 a tawen ti napalabasen. Nanipud idin, kasta unayen ti nagbaliwan ti biag ni Poching ken ti dadduma kadagiti 20 milion nga agindeg iti dayta a puro. Kas ilawlawag ti libro a Facts and Figures—The Republic of China on Taiwan, “Nabalbaliwan ti Taiwan manipud iti agrikultural a kagimongan a nagbalin a nanamnam-ay nga industrial a kagimongan.” Idi arinunos ti dekada ’70, naibilangen ti Taiwan kas “maysa a natalged, narang-ay a kagimongan.”
Kinapudnona, makita dagiti pammaneknek iti kinarang-ay iti sadinoman idiay Taiwan. Manipud iti kasta unay ti kinamodernona a natatayag nga opisina a sipapartak a naibangon iti intero a puro agingga kadagiti nakapuspusek a haywey a napumpunno kadagiti agkakangina a nagatang iti ballasiw-taaw a kotse, a pagimonan ti dadduma a napanglaw a nasion ti material a kinarang-ay ti Taiwan. Ti China Post, ti kangrunaan nga Ingles-pagsasaona a periodiko ti Taiwan, pagpannakkelna nga itatta “dagiti tattao idiay Taiwan tagtagiragsakenda ti kangangatuan a kasasaad ti panagbiag iti pakasaritaan dagiti Insik.”
‘Nagadu a Narigat a Parikut’
Nakayeg kadi amin daytoy a material a kinarang-ay iti pudno a kinaragsak ken pannakapnek kadagiti tattao? Nupay awan duadua nga adu ti ipagpannakkel dagiti tattao ti Taiwan, adda pay sabali a banag iti daytoy nga estoria ti balligi. Ibinsabinsa pay ti China Post: “Kakuyog daytoy a kinarang-ay ti adu a narikut ken narigat a parikut.” Saan a dimteng ti material a kinarang-ay ti Taiwan nga awan dagiti kakuyogna a pakarigatan.
Maipapan iti “narikut ken narigat a parikut” a mangparparigat itoy awan-krimenna idi a puro, kuna ti China Post: “Iti kallabes a tawen, kasta unay ti immaduan ti krimen ken riribuk iti narang-ay a kagimongantayo, isu a mangipapaay iti nakaro a panagpeggad ti biag ken sanikua dagiti amin a managtungpal-linteg nga umili.” Iti maysa nga artikulo a napauluan “Ti Kinabaknang Pagbalinenna ti Taiwan a Daga ti Kinaderrep,” pagsennaayan ti Post dagiti napartak a rumrumsua a parikut kadagiti “restauran a pakaiserbian ti arak (girlie) ken dagiti lugar a pagiinuman (bar)” ken dagiti ilegal a balay a pagbalangkantisan a mapagpammarang a kas barberia. Nagbalin a sabali pay a parikut ti panangdispalko ken ti panangkidnap nga addaan panggep a pasubbot. Saritaen ti maysa a report ti panangkidnap kadagiti ubbing kas ti “baro nga agsaksaknap nga industria ti Taiwan.” Adut’ mangaramid iti kasta a krimen kas pamay-an a pangbayad kadagiti utangda gapu iti panagsugal wenno dadduma pay a pannakalugi.
Saan laeng a dagiti ubbing ti awan gawayda a biktima iti krimen. Agsaksaknap metten ti pannakainaigda iti krimen. Ipakita dagiti report nga idi laeng 1989, immadu ti bilang ti krimen nga inaramid dagiti ubbing iti 30 porsiento. Daddumat’ mangipabiang iti daytoy a yaadu iti pannakasinasina ti pamilia, ket kasla paneknekan ti estadistika daytoy. Kas pagarigan, manipud 1977 agingga iti 1987, bimmaba ti bilang dagiti taga Taiwan nga agassawa a nagkasar, ngem nasursurok pay ngem doble ti kaadu ti diborsio. Yantangay kadawyanen nga ipaganetget ti kultura nga Insik ti kinapateg ti pamilia iti natalged a kagimongan, di ngarud pakasdaawan nga adut’ maseknan maipapan kadagiti dumakdakes a kasasaad.
Ramut ti Parikut
Naipaay ti nadumaduma a panangilawlawag iti panangikagumaan nga ammuen ti pakaigapuan ti dumakdakes a kasasaad ti urnos ti kagimongan iti tengnga ti maysa a narang-ay a kagimongan. Dadduma a tattao, nga agpannuray iti pilosopia, kunaenda a daytat’ basta resulta laeng ti irarang-ay. Ngem ti panangpabasol iti balligi wenno irarang-ay ket kasla panangpabasol iti taraon a gapu ti kinabuklis. Saan nga amin a mangan ket nabuklis, ket saan met a materialistiko wenno kriminal dagiti amin a narang-ay [a tattao]. Saan, saan a patauden ti material a kinarang-ay a mismo ti krimen ken ti riribuk iti kagimongan.
Intudo ti maysa nga editorial iti China Post ti maysa a kangrunaan a makagapu. Kinunana: “Bayat dagiti pinulpullo a tawen, nakaro ti panangipaganetget[tayo] iti material nga irarang-ay. Daytoy ti makimbiang iti panagpababa dagiti nasayaat a moral ken naespirituan a kababalin iti kagimongantayo itatta.” (Kuami dagiti italiko.) Wen, ti nalabes a panangipaganetget iti panangsapul iti material a bambanag ti mangituggod iti espiritu ti materialismo ken kinaagum. Gutugotenna ti panangipangpangruna iti bagi. Dayta nga espiritu ti mangituggod iti pannakasinasina ti pamilia ken ti yaadu dagiti bambanag a pagdaksan ti kagimongan. Pudno pay laeng ti kinuna ti Biblia 2,000 a tawen ti napalabasen: “Ti ayat iti kuarta [saan a ti kuarta a mismo] isu ti ramut dagiti amin a kita ti makadangran a bambanag.”—1 Timoteo 6:10.
Sangalubongan a Parikut
Gapu ti panagsapsapul iti talna ken kinatalingenngen—ken talged—immakar ti rinibu manipud Taiwan a napan iti dadduma a pagilian. Ngem dagiti mapadpadasan ti Taiwan a parikut ket saan laeng a mapaspasamak idiay Taiwan. Nasaknapda iti sangalubongan.
Sumagmamano a tawen ti napalabasen, impakita ti maysa a panagadal a ti kababaknangan a distrito idiay California, E.U.A., addaan iti kaaduan a diborsio iti pagilian. Agarup 90 porsiento iti amin a transaksion iti real estate iti dadduma a paset ti distrito ket resulta ti nasinasina a panagasawa. Naipadamag ti mamindua a daras a kaadu dagiti agpakamatay no idilig iti promedio ti nasion. Maysa kadagiti kangatuan iti pagilian ti kaadu ti alkoholismo, ket makuna nga ad-adu ti sikiatrista ken ti dadduma a mental therapist iti distrito no idilig iti bilang ti tao, ngem iti sadinoman idiay Estados Unidos.
Impamatmat ni Jesu-Kristo ti maysa a kangrunaan a kinapudno idi kinunana: “Ti tao agbiag, saan nga iti tinapay laeng, no di ket iti tunggal sao a rumrummuar iti ngiwat ni Jehova.” (Mateo 4:4) Dagiti material a sanikua, kasano man ti kaaduda, dida mapnek ti tunggal kasapulan ti tao, ket dida met maipanamnama ti kinaragsak. Maisupadi iti dayta, masansan a daytat’ kas kunaen ti maysa a replan dagiti Insik: “No mabsog ken naimeng ti maysa, pampanunotenna ti kinamanaglablabes ken dagiti nainlasagan a tarigagay.” Maipakita daytoy kadagiti mapaspasamak idiay Taiwan ken iti sadinoman—masansan nga agbanagto ti material a kinarang-ay a pakpakauna ti pannakarbek ti moral ken ti kagimongan ken dagiti maipakuyog a parikutna.
Ania, ngarud, ti kasapulan tapno agbalin ti material a kinarang-ay a paset ti pudno ken agpaut a kinaragsak? Maipaay iti sungbat, pangngaasiyo ta basaenyo ti sumaganad nga artikulo.
[Blurb iti panid 6]
“No mabsog ken naimeng ti maysa, pampanunotenna ti kinamanaglablabes ken dagiti nainlasagan a tarigagay.”—Replan dagiti Insik
[Ladawan iti panid 5]
Ti material a kinarang-ay pinagbalinna ti babassit nga ili kas dagiti naagawa, naraniag a siudad