Aquaculture​—Ikan kas “Dinguen”

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY NORWAY

RINIBO a tawenen ti napalabas, nagaramid dagiti Insik ken Egipcio kadagiti pagpupokan ti tamnay a sadiay ti nagtaraknanda ken nalabit nangpakananda iti nabiag nga ikan. Ita, nagbalinen nga industria ti panagtaraken ti ikan. Daytat’ maawagan aquaculture. Depinaren ti Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary dayta a kas “ti panangtaripato iti gagangay a produkto ti danum.” Ramanen daytoy ti panangpataud iti umiso a mangpadakkel a kasasaad ken ti panangpaadu ken panangtaripato kadagiti animal ken mula iti danum nga apgad wenno tamnay.

Agingga ita, ti nasaknap a panangtaripato ken panangpaadu iti ikan ti gagangayen a kita ti aquaculture. Iti adu a pagilian, nangnangruna kadagiti lugar a napudot ti temperatura iti danum ti tamnay, nasaknap ti panangtaripato iti ikan kadagiti baniera ken pagpupokan. Impamaysa ti dadduma a nasion ti panangusarda iti baybayda. Ti Norway ti maysa a pagarigan ti naud-udi. Gapu ta isut’ maysa kadagiti kaatiddogan ti igid ti baybayna iti lubong, maitutop a temperatura ti baybay, ken nadalus a danum, adda gagangay a bentaha daytoy a pagilian iti panagtaripato ti ikan iti baybay. Ti Norway ti pagilian a nangirugi, nangnangruna iti panangtaripato iti salmon ti Atlantico ken ti trout iti baybay.

Manipud Bugi Agingga iti Ikan Agpaay iti Tiendaan

Mangrugi ti panangpaadu idiay pagpessaan no otonio. “Mailut” dagiti kabáyan tapno maala ti bugida, ket mapertilisado ti bugi babaen iti semilia dagiti napili a kalakian. Busbosen ti pertilisado a bugi ti kalam-ekna iti sidong ti nainget a pannakaaywan idiay pagpessaan, ket innem a bulan ti panagpessa. Iti umuna a sumagmamano a lawas, mataraonan dagiti semilia babaen iti yolk sac iti tianna; kalpasanna mangrugin ti umuna a naannad a panangpakan. Iti bulos a kasasaadda, busbosen ti semilia ti salmon ti manipud dua agingga iti lima a tawen iti karayan a nakapessaanna, sakbay nga umakar iti nasussustansia a baybay a pagarabanna. Iti pagpessaan agbalin nga smolt ti semilia (bassit a salmon a sisasaganan nga umakar) iti las-ud ti maysa ket kagudua a tawen.

Kalpasanna, mayakar ti ikan manipud tamnay a maipan iti apgad. Gagangay a maikabilda kadagiti pagtaraknan, tumtumpaw a kulongan wenno tangkal, iti baybay. Kalpasan ti makatawen wenno dua iti pagtaraknan iti baybay, nakagtengton ti salmon iti umiso a kadakkel ket maprosesodan. Kasla nakasimsimple, nakalaklaka. Nupay kasta, mangipaay iti adu a karit ti kaadda ti “dinguen” nga ikan.a

Dagiti Pakariribukan iti Biolohia ken Dagiti Pagdudumaan

Awan ti aniaman a kapadasan a nagibasaran dagiti immuna a nagtaraken ti ikan, ket masapul a manggun-odda iti naan-anay a pannakaammo iti panagpaadu, pagay-ayat a taraon, ken kadawyan dagiti nadumaduma a kita. Adda kasla awan sardayna a di marisut a pakariribukan iti biolohia ken kadagiti banag a mabalin a dakes a mapasamak. Posible kadi a mapennek ti agkarabaliw a kasapulan dagiti semilia ken ikan maipapan iti kasasaad ti danum, temperatura, taraon, ken lawag?

Adu kadagitoy a parikut ti nabayagen a narisut. Ipamaysa ti adu a programa ti panagsirarak itatta ti wagas a makontrol ti idadakkel ken kababalin ti nadumaduma a kita babaen iti bambanag a kas iti ehersisio, panangbaliw iti lawag, ken iti umiso a kaadu ken kualidad ti taraon.

Polusion ken Iraraut ti Algae

Napateg ti nadalus nga aglawlaw iti panangtaripato iti ikan. Ti di natimbeng a sistema ti ekolohia ken ti nakaro a polusion ti mangpataud kadagiti parikut iti industria ti aquaculture. Dagiti bulos nga ikan a makadlaw kadagiti makasabidong iti danum padasenda a liklikan ti peggad. Dagiti ikan a mataraken kadagiti pagtaraknan ti baybay dida makaliklik, ta nakapupokda kadagiti kulongan. Dagiti naibukbok a krudo wenno naibelleng a makasabidong a kemikal ngarud ti mabalin a makadangran kadagiti ikan iti pagtaraknan.

Dadduma ti talaga a naklaat idi 1988, idi adda kasta unay a yaadu ti makasabidong nga algae iti abagatan a laud a kosta ti Sweden ken iti taaw iti makin-abagatan a Norway. Iti nalawa a lugar, pinatay dagiti algae ti ikan ken dadduma a biag iti baybay. Napukaw ti nagyan ti sumagmamano a pagtaraknan iti ikan, a dadduma ket gapu iti algae ken gapu iti naganat a pannakapartida. Ngem naispal iti ipapatay gapu iti algae ti kaaduan a pagtaraknan tangay inyakar dagiti mangtartaraken iti ikan dagiti kulongan kadagiti nataltalged a fjord. Inawagan ti dadduma daytoy a didigra ti algae a “ti Chernobyl iti baybay,” ket kunaen dagiti eksperto a nalabit ti kumarkaro a polusion ti mabalin a nakagapu iti yaaduna.

Maisarang dagiti kulongan ti ikan iti baybay iti amin a kita ti panniempo ken masapul a maanduranda ti yelo, nadaleg a baybay, ken dagiti bagyo. No malasang ti maysa a pagtaraknan ket makabulos dagiti ikan, mapukawan iti napateg a sanikua ti managtaraken ti ikan. Kasta met, mabalin a mangisaknap dagiti nakabulos nga ikan iti sakit kadagiti bulos nga ikan, ket maysa daytoyen a narikut a problema. Makisalisal met dagiti nakabulos nga ikan iti taraon ken pagitlogan kadagiti bulos nga ikan, ket adda panagamak a mabalin a makaipaay daytoy iti di nasayaat nga epekto iti kitada iti dayta a lugar.

Gapuna, adda naan-anay a tulagan a masapul a nasaysayaat ti pannakasarikedked dagiti pagtaraknan iti baybay tapno malapdan ti pannakabulos. Adda met rinang-ayan iti daytoy a banag. Kunaen ti Aquaculture in Norway nga iti nabiit pay a tawtawen “adu unay [ti naibanagen] no maipapan ti pannakabael dagiti pagtaraknan ti aquaculture a mangandur iti nakaro a panniempo.”

Panangtaming Kadagiti Sakit

Isuamin a maikontra iti kasasaad ti ikan wenno maisiasi iti gagangay nga aglawlawda ket mangpataud iti pakadanagan, ket dangran daytoy ti resistensiada. Nadumaduma a bambanag, kas ti adu unay nga ikan iti maymaysa a lugar, ti kanayon a panangpakan, pannakaurnong dagiti organiko a banag, ken ti yaadu ti nadumaduma a pathogen ti ikan, ti nakaipaay iti ad-adu a nakaro a sakit kadagiti matartaraken nga ikan ngem kadagiti bulos nga ikan. Nangipaay daytoy iti adu a pukaw iti industria.

Kinapudnona, adu kadagitoy a sakit ti ikan ti mabalin a naagasan iti, kas pagarigan, antibiotiko, ngem mamagpeggad iti aglawlaw ti napaut a panangusar iti antibiotiko, nangnangruna ta pataudenna ti naandur a bakteria, a makasapul iti pannakapataud kadagiti kabbaro nga agas. Mabalin a pakapuyen met dagiti agas ti ikan, a pagbalinenda ida a nalaklaka a maakaran iti sabali a sakit. Siempre, tarigagayan dagiti managtaraken ti ikan ti makalisi itoy a maulit-ulit a pamay-an.b

Isu a ti kadaanan a replan a nasaysayaat ti pananglapped ngem ti panangagas ket agaplikar met iti panagtaraken iti ikan. Adda adu a panangikagumaan a manggun-od iti ad-adu a pannakaammo no kasano a mapabileg ti gagangay a resistensia ti ikan. Naiturong daytoy a panagsirarak kadagiti lugar a kasayaatan a pagpakanan, ti aglawlaw ti pagtaraknan ken dagiti rutina ti trabaho, ti panagpaadu nangnangruna kadagiti naandur-sakit nga ikan, ken ti panangpatanor iti epektibo a bakuna ken pamay-an ti panagbakuna. Adda nagbanagan daytoy a trabaho, ket kasla nagballigin ti industria ti panagtaraken ti ikan iti pannakidangadang iti sakit.

Rumangrang-ay nga Industria

Ti aquaculture ket maysa a gagangay a lokal nga industria a dakkel ti pategna kadagiti adu a pagindegan iti kosta. Manipud idi naipasdek ti aquaculture, adun ti rinang-ayan ti industria. Idi 1990, adda napataud iti sangalubongan nga agdagup iti nasurok a $23 bilion ti gatadna. Ipapaay ti Norway ti nasurok a kagudua iti sangalubongan a nataraken a salmon iti Atlantico, a mangilako kadagiti salmon iti nasurok a 90 a pagilian iti aglawlaw ti globo.

Nupay ti kangrunaan pay laeng a produkto ti panagkalap iti baybay ket salmon ti Atlantico, addan limitado a kantidad ti nataraken a cod ken halibut a magatang. Tarigagayan ti industria ti aquaculture ti agbalin a mapagtalkan a manangipaay iti sadiwa, nasayaat ti klasena nga ikan iti intero a tawen.

Ngem nakalkaldaang ta masansan a palubosan ti tattao ti bagbagida nga agbalin a naagum, ket no dadduma mapasamak daytoy iti industria ti aquaculture. Iti dadduma a kaso, maiwalin ti pannakayalikaka ti aglawlaw gapu iti tarigagay a makagun-od iti dagus a ganansia. Nasken a maammuan dagiti managtaraken a kasta ti kapanunotanda no kasano a ti nakaparsuaan ket agbalin a makadangran no di mayalikaka ti aglawlaw; rumbeng a bigbigenda a ti panangtaripato iti aglawlaw ket agpaay a pagimbaganda. Di agbayag, kanayon a mapaneknekan a nainsiriban nga aywanan ti kinabaknang ti daga a maitunos iti orihinal a panggep ti Namarsua​—maitunos iti nakaparsuaan ken ti nakarikrikut a sistema ti ekolohiana.

[Dagiti Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 15]

Maikabil dagiti ikan kadagiti tumtumpaw a kulongan iti baybay

Mailut dagiti kabáyan tapno maala ti bugida

No makagtengen ti ikan iti umiso a kadakkel, makalap ken maprosesodan

[Credit Line]

Retrato: Vidar Vassvik/Norwegian Seafood Export Council