Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Rumbeng Kadi nga Adalek ti “Self-Defense”?

“Talaga nga adda daytoy dakes a barkada idiay eskuelaan,” kuna ni Jesse. “No makitadaka iti pasilio ket kayatda ti sapatos, jacket, wenno uray pay ti pantalonmo, alaenda dagita. No agipulongka, rautendakanto manen.”

AGBALINEN a kadawyan iti biag ti adu nga agtutubo ti panangsaranget iti kinaranggas. Kinuna ti magasin nga USA Today: “Agarup maysa iti tunggal lima nga estudiante iti high school ti kanayon nga agawit iti paltog, kutsilio, labaha, pang-or, wenno dadduma nga igam. Adu ti mangitugot kadakuada idiay eskuelaan.” Siguden nga ammo daytoy ti maysa a tin-edyer a lalaki nga agnagan Jairo. “Ti eskuelaanmi ti kaunaan [idiay Siudad ti Nueva York] a naaddaan iti detektor iti metal,” kunana, “ngem daytat’ saan a nangpasardeng kadagiti ubbing a maaddaan kadagiti kutsilio ken paltog. Diak ammo no kasano a maiserrekda dagita, ngem maiserrekda.”

Nalawag a ti peggad ti pannakaraut ti mamagpanunot iti adu nga agtutubo no kasano a masalaknibanda ti bagbagida. Kuna ni agtutubo a Lola: “Kalpasan a nabagkong agingga a natay ti maysa a babai idiay pages-eskuelaak maigapu kadagiti aritosna, inrugidan nga isuro dagiti kurso ti self-defense idiay eskuelaan. Gistay isuamin ti nagpalista.” Kaykayat ti dadduma nga agtutubo ti mangawit iti maipugsit a kemikal ken dadduma nga igam. Ti saludsod ket, Dagiti kadi pamay-an ti self-defense talaga a salaknibandakayo?

Ti Martial Arts

Kanayon nga ipabuyada dayta iti TV​—dagiti eksperto iti martial arts nga aglaglagto, kumugkugtar ken dumandanog a kas iti kinangayed ti maysa a sumasala. Iti las-ud ti sumagmamano a kanito, natuangen dagiti dakes a lallaki iti daga. Nakaskasdaaw! Ti martial arts ket kaslattay kakaisuna a proteksion. Ngem ti kinaagpaysuanna, ti biag ket saan a kas iti sine. Kinuna ti maysa a lalaki nga adun a tawen ti kapadasanna iti karate: “Maysa la a bala ti kasapulan. No adda paltog ti maysa a tao iti adayo, nalpaskan. No nasupit ti ayanmo ken awan a pulos ti wayam a makapagkutikuti, saan met la nga epektibo dayta.”

Bigbigenyo met a tapno agbalinkayo a nalaing iti martial arts, masapul a busbosen ti maysa ti adu a kuarta ken adu a tawen ti nainget a panagsanay. Ket malaksid no kanayon nga agsanaykayo, nalaka laeng a kumapuy ti abilidadyo a mangaramid kadagidiay a nangayed a tignay. Kasta met laeng ti maikuna maipapan iti dadduma a kita ti self-defense, kas iti boksing. Malaksid pay, ti reputasionyo kas mannakilaban ti ad-adda a mangallukoy iti di matarigagayan nga atension. Mabalin nga ikeddeng dagiti manangriribuk a labanandakayo kas maysa a karit.

Ngem adda pay nakarkaro a peggad ti panangadal iti martial arts. Nabiit pay nga impadamag ti magasin a The Economist: “Kaaduan, no saan man nga amin, a martial arts ket nainaig unay iti tallo a kangrunaan a relihion iti Makindaya nga Asia, Budismo, Taoismo, ken Confucianismo.” Kuna pay ti sabali a libro: “Isuamin a maaramid iti karate​—tunggal tignay, tunggal rikna​—ket matunton iti sumagmamano a prinsipio ti Zen.” Ti Zen ket maysa a sekta ti Budismo a mangipagpaganetget iti narelihiosuan a panagmennamenna. Dagitoy a narelihiosuan a namunganayan ti mangpataud iti nadagsen a problema kadagiti Kristiano iti lawag ti sasao ti Biblia idiay 2 Corinto 6:17: “‘Gapuna rummuarkayo manipud iti tengnga [dagiti ulbod a managdaydayaw], ket isinayo ti bagbagiyo,’ kuna ni Jehova, ‘ket isardengyo ti mangsagsagid iti di nadalus a banag.’”

Panangusar Kadagiti Igam

Ngem komusta ngay ti panagawit iti paltog wenno kutsilio? Mabalin a ti panangaramid iti kasta ti mangiparikna a makapagtalekkayo iti bagiyo. Ngem dayta a panagtalek ket talaga a makapapatay no rugianyo nga isarsarak ti bagiyo wenno agsapsapulkayo iti gulo. Mamakdaar ti Biblia: “Ti mangsarsarak iti dakes isu ti umayto kenkuana.” (Proverbio 11:27) Ket no dumteng kadakayo ti kellaat a riribuk, ti panangasut iti igam ti sigurado a mangrubrob iti gulo. Mabalin a mapapataydakayo​—wenno makapapataykayo iti sabali a tao. Kasanonto ngayen ti panangmatmat ti Dios, ti Gubuayan ti biag, iti tigtignayyo no diyo naliklikan ti di nangusar iti kinaranggas?​—Salmo 11:5; 36:9.

Pudno, dadduma dida talaga nga igagara nga usaren ti makapapatay a puersa. Mabalin a kunada nga agawitda iti igam tapno mapabutngan laeng dagiti mangraut. Ngem kuna ti magasin a Health: “Umanamong dagiti instruktor iti paltog: Dikay mangal-ala iti paltog no saankay pay a nakasagana a mangusar iti dayta. Ti panangiwasiwas iti paltog kas pangkigtot ti mangpabuteng iti dadduma a mangraut, ngem ad-adda laeng a mangpapungtot iti dadduma.”

Dagiti ngay “nataltalged” nga igam, kas kadagiti maipugsit a kemikal? Malaksid iti kinapudno nga ilegalda iti dadduma a lugar, addaan dagitoy nga igam iti nakaro a pagdaksan. Imbes a dina pagtignayen ti naulaw-droga a mangraut, mabalin nga isut’ ad-adda laeng a pagpungtotenna. Mabalin pay ketdi a ti kemikal ket mayangin iti rupayo imbes nga [iti rupa] ti mangraut​—no kas pagarigan ta dakayo ti immuna a nakairuar iti pagpugsit. No makitana nga adda iruruaryo manipud iti bulsa wenno pitakayo, mabalin nga ipagarup ti mangraut nga al-alaenyo ti paltogyo isu a mangaramiden a bukodna iti dakdakes a tignay. Isu nga agkomento ti maysa a detektib ti polisia: “Awan ti makaipasigurado a ti mace [maysa a maipugsit a kemikal], wenno aniaman a sabali nga igam, ket agkurri. Wenno kabaelanyo nga iruar a dagus dayta. Pulos a saan a makatulong dagiti igam iti aniaman a kasasaad. Patiento met unay ngamin ti tattao dagita.”

Dagiti Igam​—Ti Nadiosan a Panangmatmat

Adda pangta ti kinaranggas uray idi kaaldawan ni Jesus. Maysa kadagiti kalatakan a pangngarigna, a kadawyan a maaw-awagan a pangngarig ti Naimbag a Samaritano, salaysayenna ti maysa nga insidente a pakainaigan ti naranggas a panagtakaw. (Lucas 10:30-35) Idi kiniddaw ni Jesus dagiti adalanna a kabalanda ti bagbagida iti kampilan, saan a pangsalaknib daydi. Kinapudnona, daytat’ nakaigapuan ti panangibagana iti prinsipio nga: “Amin dagidiay mangaramat iti kampilan mataydanto iti kampilan.”​—Mateo 26:51, 52; Lucas 22:36-38.

Saan ngarud nga armasan dagiti pudno a Kristiano ti bagbagida tapno dangranda ti padada a tao. (Idiligyo ti Isaias 2:4.) Surotenda ti balakad ti Biblia idiay Roma 12:18: “No mabalin, sigun iti panagpannurayna kadakayo, makikappiakayo iti isuamin a tattao.” Kaipapanan kadi daytoy nga agbalinkayo nga awan gawgawayna? Saan met ketdi!

Kinasirib​—Nasaysayaat Ngem Ig-igam

Iti panawen a kasla adda alikamen nga agpaay iti isuamin a banag, mabalin a masdaawkay a makaammo a mabalin a maaddaankayo iti maysa a pamay-an ti panangdepensa nga ad-adda nga epektibo ngem iti aniaman nga aramid-tao nga alikamen. Idiay Eclesiastes 9:18, mabasatayo: “Ti sirib naim-imbag ngem kadagiti igam ti gubat.” Daytoy a kinasirib ket napatpateg ngem ti aw-awagan ti dadduma a “nasisiglat.” Isu daytat’ panangyaplikar kadagiti prinsipio ti Biblia, ket masansan a matulongannakayo nga umun-una a mangliklik kadagiti naranggas a kasasaad.

Ni Jairo, kas pagarigan, a nangdeskribir itay iti naranggas nga eskuelaanna, ti manglikliklik iti riribuk babaen ti panangyaplikarna iti sasao ti Biblia idiay 1 Tesalonica 4:11: “Pagbalinenyo a kalat ti agbiag a siuulimek ken asikasuenyo ti bukodyo nga aramid.” Kunaen ni Jairo: “No ammom nga adda aglalaban, asikasuem ti bukodmo nga aramid ket agawidkan. Daddumat’ agbuya, isu a maisarsarakda.”

“Ti panangipakaammok iti isuamin a maysaak a Saksi ni Jehova ti kasayaatan a pakasalaknibak,” kuna ni agtutubo a Lola. “Dagiti tattao didak singaen tangay ammoda a saanak a pangta kadakuada.” “Saan la nga umdas nga ibagam a maysaka a Saksi,” ipasarunson ni Eliu. “Nasken a makitada a naidumaka.” Dagiti Kristiano rumbeng a ‘saan a paset ti lubong.’ (Juan 15:19) Ngem agannadkayo a dikay ipakpakita a natan-okkayo. (Proverbio 11:2) Kastoy ti kunaen ti maysa nga agtutubo: “Saanka nga aglaslastog a magna iti pasilio.” Daytoy ti mangrubrob iti pannakasuron. Kunaen ti maysa a Kristiano nga agtutubo nga agnagan Luchy: “Mannakigayyemak, ket makisaritaak kadagiti kaeskuelaak; ngem basta diak agtignay a kas kadakuada.”

Napateg met ti panagkawkawesyo. “Naannadak a diak agkawes iti mangallukoy iti atension,” kuna ti maysa nga agtutubo. “Ikeddengko a diak agkawes iti kanginaan ti etiketana [a kawes] tapno nasayaat ti itsurak.” Mabalin a makatulong ti panangsurot iti balakad ti Biblia nga agkawes a sinanakman tapno saandakay unay a madlaw ken maliklikanyo ti riribuk.​—1 Timoteo 2:9.

No Maipasangokayo iti Kinaranggas

Ngem, kasanon no agpapan kadagiti panagreggetyo nga adaywan ti pannakadangran, agpegpeggadkayo iti kinaranggas? Umuna, ikagumaanyo nga iyaplikar ti prinsipio idiay Proverbio 15:1: “Ti naalumamay a sungbat pagbaw-ingenna ti pungtot, ngem ti makapaladingit a sao pataudenna ti unget.” Kasta ti inaramid ni agtutubo nga Eliu idi isut’ adda iti eskuelaan. Kunana: “No dadduma, makatulong ti dimo laengen panangikankano kadagiti agresibo a sasao. Iti kaaduan a kasasaad, ti panagsungsungbatmo ti mangpataud iti riribuk.” No pagkedkedanyo a “subadan ti dakes iti dakes,” mabalin a maliklikanyo ti ikakaro ti kasasaad.​—Roma 12:17.

Nupay kasta, no saan nga agkurri ti nasayaat a pannakisao, nasken a mangpanunotkayo kadagiti addang a mangsalaknib iti bagiyo. No ipapilit ti maysa a grupo dagiti agtutubo nga itedyo kadakuada ti sapatosyo wenno dadduma a napateg a sanikuayo, itedyo laengen dagita! Napatpateg nga amang ti biagyo ngem kadagiti banag nga ik-ikutanyo. (Lucas 12:15) No kasla umasideg ti kinaranggas, darasenyo ti magna​—nasaysayat pay no itarayanyo! “Pumanawkan sakbay a bumtak ti riri,” kuna ti Proverbio 17:14. (Idiligyo ti Lucas 4:29, 30; Juan 8:59.) No imposible a makalibaskayo, mabalin nga awanen ti sabali a maaramidanyo no di ket ikagumaanyo nga ikanawa ti bagiyo. Kalpasanna, siguraduenyo nga ipakaammo kadagiti nagannakyo no ania ti napasamak. Nalabit makatulongda iti sumagmamano a pamay-an.

Kas iti impadto ti Biblia, agbibiagtayo kadagiti naranggas a panawen. (2 Timoteo 3:1-5) Ngem saannakayto a pagbalinen a nataltalged ti panagikut iti paltog wenno panagsursuro iti panagkarate. Agannadkayo. Usarenyo ti nadiosan a kinasirib no maipasangokayo iti riribuk. Ket kangrunaan iti amin, mamati ken agtalekkayo ken ni Jehova. Kas iti salmista, sitatalek a maikararagyo: “Ispalennakto iti narungsot a tao.”​—Salmo 18:48.

[Ladawan iti panid 13]

Saan a solusion ti martial arts kadagiti Kristiano