Ania ti Solusion?
ADDA kumarkaro a panamati a ti pagimbagan ti sangatauan, ken nalabit uray ti ilalasattayo kas maysa a kita, agpannurayto iti abilidadtayo a mangilasin kadagiti rumrumsua a sakit. . . . Ania koma ti mapasamak kadatayo no ti HIV agbalinto a pathogen nga awiten ti angin? Ket ania ti mangipanamnama kadatayo a ti pumada nga impeksion saanto nga agraira babaen iti bakteria wenno virus nga awiten ti angin iti masanguanan?” kinuna ni D. A. Henderson—a nangakem iti kangrunaan nga akem iti panangpukaw iti burtong—iti maysa a grupo dagiti sientista idiay Geneva, Switzerland, idi 1993.
Kasano a mabalin a mailasin dagiti rumrumsua a sakit? Ti nasapa a sistema ti pakdaar agpaay kadagiti epidemia ti sakit iti tropiko ti maysa a sangalubongan nga agkakawing a 35 a laboratorio nga agireport iti World Health Organization (WHO). Ngem, maysa a surbey kadagitoy a laboratorio impakitana a basbassit ngem kagudua kadakuada ti nakabalan a mangilasin iti encephalitis iti Japan, hantaviruses, ken Rift Valley fever—makapapatay amin a saksakit. Ti 56 porsiento laeng ti makailasin iti yellow fever, awiten ti lamok a virus a mamataud iti panagbakuar, di panagandar ti dalem, ken panagpadara iti uneg. Idi 1992 agarup 28 a tattao ti natay iti yellow fever idiay Kenya sakbay a natakuatan dagiti doktor ti makagapu. Iti innem a bulan impagarupda a makidangdangadangda iti malaria.
Ti saanda a pannakabigbig iti panagparang ti nabannayat-nga-agtignay nga awiten ti virus a sakit ti sabali pay a pagkapuyan dagiti programa ti panangsiput. Ti HIV, kas pagarigan, makalemmeng iti uneg ti tao, mayakar kadagiti dadduma, ken kalpasanna iparangarangna ti bagina kas AIDS agingga iti sangapulo a tawen kalpasanna. Ti agdama a nakasaksaknap nga AIDS nagparang a dandani aggigiddan kadagiti tallo a kontinente ken dagdagus a rinautna ti 20 a nadumaduma a nasion. Nalawag, nga awan ti nasapa a pakdaar iti dayta!
Nupay adda dagiti parikut, adu a sientista ti kumitkita pay laeng iti masanguanan buyogen iti panagtalek, nga agsaritada a buyogen ti pananginanama kadagiti kangrunaan a takuat ken rinang-ayan a sigurado nga umayto kadagiti tawen iti masanguanan. Ipadamag ti International Herald Tribune: “Ti kasayaatan a namnama agpaay iti pudno a rinang-ayan, kuna ti adu a sientista, isu ti biotechnology, ti panangtaming kadagiti banag a matawid kadagiti sibibiag a selula. Inanamaen dagiti sientista kadagiti kompania a biotech ti mangpataud kadagiti selula a mangpataud kadagiti substansia a mangpatay iti igges, kayatna a sawen, ti baro a kaputotan ti pinartuat ti genetic engineering nga antibiotiko.”
Adda, nupay kasta, di nasayaat a paset daytoy. Ti genetic engineering pinagbalinna a posible ti panangisingit kadagiti gene iti di makadangran a virus tapno ti virus mayallatiwna dagiti gene iti tattao. Daytoy a teknolohia mabalin a mausar a pakagunggonaan, nalabit pagbalinennanto a posible ti panangpataud iti makuna a pinartuat ti genetic engineering nga antibiotiko. Ngem mabalin met nga usaren daytoy a teknolohia agpaay kadagiti nakaam-amak a panggep.
Kas pagarigan, mabalin a dagiti gene manipud iti Ebola ti aksidente a maisingit wenno madisenio a maysa a virus, kas iti trangkaso wenno kamuras. Kalpasanna dayta a makapapatay a virus mabalin a mayakar babaen ti panaguyek wenno panagbaen. Kinuna ni Dr. Karl Johnson, a nangbusbosen iti amin a panagbiagna iti panangsukimat kadagiti virus a kas ti Machupo ken Ebola, a dumtengto ti tiempo nga “asinoman a lunatiko nga addaan iti sumagmamano a ribu a doliar a gatad ti alikamen ken nasursuruan iti biology iti kolehio mabalinna ti mangpataud kadagiti mikrobio a mamagbalin iti Ebola a kasla din makadangran no idilig.” Kasta met laeng ti pakaseknan ti dadduma a biologo.
Ti Solusion
Ti panangrisut kadagiti parikut ti makaakar a sakit saan a basta panangpataud kadagiti baro nga agas. Dayta ramanenna ti panangrisut kadagiti mainaig-sakit a parikut iti kinapanglaw, gubat, dagiti nagkamang, panangabuso ti droga, pannakapusek dagiti siudad, narugit nga estilo ti panagbiag, polusion, ken pannakadadael ti aglawlaw. Masapul a napudnokayo iti bagiyo. Pagarupenyo kadi a mabalin a marisut dagiti tattao dagitoy a nakarikrikut a parikut?
Mamakdaar ti Sao ti Dios: “Dika agkammatalek kadagiti prinsipe, ken iti anak ti tao, a kenkuana awan ti pannakaisalakan.” Sino ngarud, ti pagtalkantayo? Ituloy ti kasuratan: “Naragsak daydiay adda kenkuana ti Dios ni Jacob a badangna, a ti inanamana adda ken Jehova a Diosna, ti Nangaramid iti langit ken daga.” Ni laeng Jehova, ti Namarsua ti sangatauan, ti makarisut kadagiti parikut a sangsanguen ti sangatauan.—Salmo 146:3-6.
Ti naipaltiing a Sao ni Jehova, ti Biblia, iti panangirekordna iti naindaklan a padto ni Jesus maipapan “ti pagilasinan . . . ti panungpalan ti sistema ti bambanag,” impadtona dagiti pakarigatan iti medisina a mangsaplit iti kaputotantayo. Kinuna ni Jesus: “Addanto . . . iti nadumaduma a disso, dagiti angol.”—Mateo 24:3-8; Lucas 21:10, 11.
Nupay kasta, itudo met ti Biblia ti masanguanan a tiempo iti sidong ti panagturay ti Pagarian ti Dios ditoy daga inton “ti agtaeng dinanto kunaen: ‘Masakitak.’” (Isaias 33:24; Mateo 6:9, 10) Dagidiay agtalek ken Jehova ngarud addaanda iti nabileg a rason a mamati a ti natulnog a sangatauan mabiiten nga awatenda ti naan-anay a pannakawayawaya saan laeng a manipud kadagiti makapapatay a sakit a mangsapsaplit kadagiti tao no di ket kadagiti pay parikut a makaipaay iti sakit. Apresiaren dagiti pudno a Kristiano ti panangikagumaan ti medikal a komunidad iti narikut a pannakidangadang a maibusor kadagiti makapapatay a mikrobio. Ngem ammoda a ti agpaut a solusion ti sakit ken ipapatay agpannuray iti Dios, daydiay “a mamapia kadagiti amin a nasaksakitmo.”—Salmo 103:1-3; Apocalipsis 21:1-5; 22:1, 2.
[Ladawan iti panid 10]
Ikarkari ti Biblia ti tiempo inton awanen ti agkuna, “Masakitak”