Ti Panangmatmat ti Biblia
Panangselebrar iti Karnabal—Umiso Wenno Dakes?
“TALAGA a dika maliklikan dayta,” kuna ni Michael. “Ti musika tignayennaka a tumakder manipud tugawmo, tignayenna ti saksakam, abbukayenna ta ulom—kaipapananna a maiduyoska iti espiritu ti karnabal!” Kinapudnona, iti kada tawen, paragsaken ti karnabal ti minilion iti intero a lubong, ngem awanen ti nabarbara ti entusiasmona a kas iti pagilian a pagnanaedan ni Michael, ti Brazil. Kabayatan ti lawas sakbay ti Mierkoles Gulingguling, agkawes dagiti taga Brazil iti kangayedan a kawesda, dida ikankano ti relo ken kalendarioda, ket maigamerda iti mangsinga iti kinatimbeng ti pagilian manipud kabakiran ti Amazon agingga kadagiti playa ti Rio de Janeiro. Panawen ti panagkanta, panagsala iti samba, ken pananglipat.
“Daytat’ maysa a rason no apay a nalatak ti karnabal,” ilawlawag ni Michael, maysa a napeklan a manangselebrar iti karnabal iti adun a tawen. “Ti karnabal ti mangted iti tattao iti gundaway a lipaten dagiti dagensenda.” Ket nangnangruna iti minilion a nakurapay—nga agbibiag nga awanan iti umdas a danum, awanan elektrisidad, awanan panggedan, ken awanan iti namnama—adu a bambanag ti kayatda a lipaten. Kadakuada, kasla aspirin ti karnabal: mabalin a saanna nga agasan dagiti parikut, ngem uray kaskasano bibinegenna ti ut-ot. Aglalo pay no intandudo ti sumagmamano a Romano Katoliko a klero ti panangmatmat iti karnabal—imbaga ti maysa nga obispo a ti karnabal isut’ “makatulong unay iti sikolohikal a kinatimbeng ti tattao.” Isu a naglaka a maawatan no apay nga adu ti mamati a makatulong ti karnabal ken pakasingaan nga anamongan ti iglesia. Ngem ania ti panangmatmat ti Biblia kadagiti panangselebrar iti karnabal?
Panagragragsak Wenno Naariwawa a Panagragragsak?
Kuna ti Sao ti Dios nga adda “panawen ti panagkatawa . . . ken panawen ti panagsala.” (Eclesiastes 3:4) Tangay ti Hebreo a sao para iti “panagkatawa” mabalin met a maipatarus kas “panagselebrar,” nalawag a no iti panangmatmat ti Namarsua kadatayo, saan a dakes ti maaddaan iti makagunggona, makaay-ayo a tiempo. (Kitaenyo ti 1 Samuel 18:6, 7.) Kinapudnona, kunaen ti Sao ti Dios nga agragsak ken agrag-otayo. (Eclesiastes 3:22; 9:7) Isu nga anamongan ti Biblia ti maitutop a panagragragsak.
Ti Biblia, nupay kasta, saanna nga anamongan amin a kita ti panagragragsak. Kuna ni apostol Pablo nga “aramid ti lasag” ti naariwawa a panagragragsak, wenno nalaaw a panagragragsak, ket dagiti naariwawat’ panagragragsakda “didanto tawiden ti pagarian ti Dios.” (Galacia 5:19-21) Isu a binagbagaan ni Pablo dagiti Kristiano a ‘magnada koma a sitatakneng, saan a kadagiti naariwawa a panagragragsak.’ (Roma 13:13) Isu a ti saludsod ket, Ania a kategoria ti karnabal—awan pakapilawanna a panagragragsak wenno nalulok, nalabes a panagragragsak? Tapno masungbatan, usigentay man nga umuna ti panangmatmat ti Biblia maipapan iti panagragragsak.
Mamitlo a daras a nagparang ti sao a “naariwawa a panagragragsak,” wenno koʹmos iti Griego, iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ken kanayon a di makaay-ayo ti anagna. (Roma 13:13; Galacia 5:21; 1 Pedro 4:3) Ket di pakasdaawan ta nagtaud ti koʹmos manipud kadagiti nakababain a selebrasion nga agdindinamag kadagiti Griego ti pagsasaoda a nagkauna a Kristiano. Ania dagitoy?
Ilawlawag ni historiador Will Durant: “Ti maysa a grupo ti tattao nga agaw-awit iti sagrado a phalli [simbolo ti mabagbagi ti lalaki] ken dagiti maikanta a dithyramb [daniw] ken ni Dionysus . . . ti mangbukel iti Griego a terminolohia a komos, wenno panagragragsak.” Ni Dionysus, ti dios ti arak iti Griego a mitolohia, ti inawat idi agangay dagiti Romano, a nangpanagan kenkuana ti Bacchus. Kaskasdi a nakalasat ti pannakainaig ti koʹmos iti pannakasukát ti nagan. Insurat ti eskolar ti Biblia a ni Dr. James Macknight: ‘Ti sao a koʹmois [plural a porma ti koʹmos] nagtaud iti Comus, ti dios ti panagpiesta ken naariwawa a panagragragsak. Naaramid dagitoy a naariwawa a panagragragsak a pammadayaw ken ni Bacchus, nga iti dayta a rason naawagan iti Comastes.’ Wen, dagiti selebrasion para kada Dionysus ken Bacchus isuda ti pakabuklan ti naariwawa a panagragragsak. Ania ti paspaset dagitoy a piesta?
Pannakaiparangarang ti Naariwawa a Panagragragsak
Kabayatan ti pipiesta dagiti Griego a mangpadayaw ken ni Dionysus, sigun ken ni Durant, dagiti bunggoy dagiti manangselebrar “uminumda iti aglaplapusanan, ket . . . ibilangda a maag ti persona a di situtulok a mangisardeng iti panagkedkedna. Silalaaw nga agmartsada, . . . ket bayat nga uminum ken agsalada kasda la agbagtit a naan-anayen a din makontrol.” Iti isu met la nga estilo, iparang dagiti Romano a piesta a mangpadayaw ken ni Bacchus (maawagan Bacchanalia) ti panaginum ken naderrep a kankanta ken musika ken eksena “dagiti nakababain unay a tignay,” insurat ni Macknight. Isu a dagiti kasla agbagtit a bunggoy, aglablabes a panaginum, nalaad a panagsala ken musika, ken imoral a sekso ti mangbukel iti kangrunaan a ramen ti Griego-Romano a panagragragsak.
Addaan kadi dagiti karnabal ita kadagitoy a ramen a mangpataud iti naariwawa a panagragragsak? Usigenyo ti sumagmamano a naadaw manipud iti damdamag maipapan ti pannakaselebrar dagiti karnabal: “Nakarot’ kinaariwawada a bunggoy.” “Uppat nga aldaw a nalabes a panaginum ken agpatnag a panagpadayá.” “Iti dadduma a manangselebrar, agpaut iti sumagmamano nga aldaw ti di makaay-ayo nga epekto ti karnabal.” Ti “gistay makasisileng nga uni iti ar-arubayan ti mamagbalin iti pabuya dagiti grupo ti ‘heavy metal’ . . . a kasla naulimek no idildilig.” “Ita, aniaman a panangselebrar nga awan dagiti binabai kayariganna ti steak au poivre nga awanan iti sili.” “Ti naan-anay a kinalamolamo nagbalinen a kangrunaan a paset ti karnabal.” Iparang dagiti sala iti karnabal “dagiti eksena ti masturbasion . . . ken nadumaduma a kita ti seks[ual] a panagdenna.”
Kinapudnona, nakabatbatad dagiti pagaspingan ti karnabal ita ken dagidiay kadaanan a piesta a pakaibagayan unay ti naariwawa a managragragsak ni Bacchus no la koma agbiag manen ita iti tengnga ti moderno-aldaw a karnabal a padayá. Ket ditay pakasdaawan dayta, ti komento ti producer ti television ti Brazil a ni Cláudio Petraglia, ta kunana a “nagtaud [dagiti karnabal ita] manipud iti pipiesta ni Dionysus ken Bacchus ket dayta a talaga ti kababagas ti karnabal.” Kuna ti The New Encyclopedia Britannica a mabalin a mainaig ti karnabal iti pagano a piesta ni Saturnalia iti kadaanan a Roma. Isu a ti karnabal, nupay nagtaud iti naiduma a tiempo, naggapu iti isu met la a pamilia a kas dagiti sinandianna. Ti nagan ti pamilia? Naariwawa a Panagragragsak.
Ania ti epekto daytoy a pannakaammo kadagiti Kristiano ita? Ti isu met la nga epekto a kas kadagidi nagkauna a Kristiano nga agnanaed iti inimpluensiaan dagiti Griego a probinsia idiay Asia Minor. Sakbay a nagbalinda a Kristiano, nairuamda a makipaset “kadagiti aramid ti nalulok a kababalin, dagiti kinaderrep, dagiti panaglablabes iti arak, dagiti naariwawa a panagragragsak [koʹmois], dagiti salisal iti panaginum, ken dagiti saan a legal a panagrukbab iti didiosen.” (1 Pedro 1:1; 4:3, 4) Nupay kasta, kalpasan a naammuanda ti panangmatmat ti Dios iti naariwawa a panagragragsak kas “ar-aramid a kukua ti kinasipnget,” insardengda ti nakipaset kadagiti kasla karnabal a selebrasion.—Roma 13:12-14.
Kasta ti inaramid ni Michael, a nadakamat itay. Ilawlawagna no apay: “Bayat nga immadu ti pannakaammok iti Biblia, nakitak a dagiti selebrasion iti karnabal ken dagiti prinsipio ti Biblia kayariganda ti lana ken danum—a talaga a dida aglaok.” Idi 1979, nagdesision ni Michael. Namimpinsan nga insardengna nga unabes ti panangselebrar iti karnabal. Anianto ti pilienyo nga aramiden?
[Ladawan iti panid 14]
Sakbay-Kristiano a Griego a plorera a mangiladawan ken ni Dionysus (kannigid a ladawan)
[Credit Line]
Impaay ti The British Museum