Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay a Maaramid ti Dadduma nga Agtutubo Amin a Pagragsakanda nga Aramiden?

“Kayatmi laeng ti agragsak, ngem nagrigat,” inreklamo ti 15-ti-tawenna a ni Jason.

NATURAL laeng ti agtarigagay nga agragsak​—nangruna no agtutuboka! Iti kaaduan nga agtutubo, ti agragsak kas iti kinapateg ti pannangan ken pannaturog. Gapu ta abbukayen ida dagiti kapatadanda ken ti warnakan, sigagagar a makipaset dagiti agtutubo iti adu a kita ti paglinglingayan. Sigun iti maysa a survey, ti panangsarungkar iti gagayyem, panagbuya iti TV, panagbuya iti sine, pannakidayá, ken panagsala ti maipangpangruna iti listaan ti paborito dagiti tin-edyer a pagaliwaksayan no rabii. Nalatak met ti panagbasa, panagay-ayam ken isports, ken panagdengngeg iti musika.

Tangay nagadu ti magun-odan a pagraragsakan nga aramiden, mabalin a marigatan unay dagiti adulto a mangtarus no apay a ti dadduma nga agtutubo a kas ken ni Jason, ti makarikna a kurang ti ragsakda. Ngem kastan ti kinuna ti sumagmamano a Kristiano nga agtutubo! Kastoy ti kinuna ni agtutubo a Casey, maysa kadagiti Saksi ni Jehova: “Makitam amin a gagayyemmo idiay eskuelaan a makidaydayá ken mangar-aramid iti bambanag, ket talaga a mariknam a maikapkapiska.” Ngem talaga kadi a kastan ti kinakaro ti kasasaad?

Iparparit kadi ti Biblia ti panagragsak? Talaga a saan. Awagan ti Biblia ni Jehova a “ti naragsak a Dios.” (1 Timoteo 1:11) Rumbeng ngarud a diyo pakasdaawan a kinuna ni Ari Solomon: “Iti tunggal banag adda nakedngan a tiempo, . . . panawen ti panagsangit ken panawen ti panagkatawa; panawen ti panagdung-aw ken panawen ti panagsala.” (Eclesiastes 3:1, 4) Ti orihinal a Hebreo a sao iti “panagkatawa” ditoy ken dagiti mainaig a sao mabalin met a kaipapananna ti “panangselebrar,” “panagay-ayam,” “mangaramid iti isport,” ‘agaramid iti ay-ayam,’ ken “makiay-ayam.”​—2 Samuel 6:21; Job 41:5; Oc-ocom 16:25, NWT; Exodo 32:6; Genesis 26:8.

Idi tiempo ti Biblia, tinagiragsak ti ili ti Dios ti nadumaduma a makagunggona nga aramid, kas ti panangtokar kadagiti instrumento ti musika, panagkanta, panagsala, panagtutungtong, ken panagay-ayam. Adda met idi naisangsangayan nga okasionda nga agpiesta ken siraragsak nga agtitimpuyog. (Jeremias 7:34; 16:9; 25:30; Lucas 15:25) Ket no timmabuno iti kasar uray ni Jesu-Kristo a mismo!​—Juan 2:1-10.

Saan ngarud a maiparit ti makagunggona a panagraragsak kadagiti Kristiano nga agtutubo ita. Kinapudnona, kuna ti Biblia: “Agrag-oka, O agtutubo a lalaki, iti kinaagtutubom, ket paragsakennaka koma ta pusom kadagiti aldaw ti kinaagtutubom.” Nupay kasta, impasaruno ni Solomon dagitoy a pammakdaar a sasao: “Ngem ammuem a gapu amin kadagitoy a banag, iyegnakanto ti Dios iti pannakaukom.” (Eclesiastes 11:9) Wen, manungsungbatka iti Dios kadagiti piliem nga aramiden. Masapul ngarud nga ‘itultuloymo ti agaluad a siiinget a ti pannagnam saan a kas kadagiti nakuneng no di ket kas kadagiti masirib a tattao’ no maipapan iti panaglinglingay. (Efeso 5:15, 16) Ti rason? Adu nga agtutubo ti mangaramid kadagiti di makaay-ayo a panagpili itoy a banag.

No Saanen a Natimbeng ti Panagragragsak

Usigem ti napasamak idi tiempo ti Biblia. Napukaw ti dadduma nga Israelita amin a kinatimbeng no maipapan iti panaglinglingay, a nagbalin a nakalalaaw ti padayáda a nagpaut iti agpatpatnag! Kinuna ni mammadto nga Isaias: “Asi pay dagiti bumangon a masapa iti bigat, tapno sumurotda iti naingel nga inumen; nga idiayda a marabiian unay, agingga iti paggil-ayaben ida ti arak! Ket kadagiti rambakda adda arpa ken gitara a bassit, pandereta ken pito ken arak.” Saan met ketdi a dakes ti aglalangen ken mangtagiragsak iti taraon, musika, ken panagsala. Ngem kuna ni Isaias maipapan kadagitoy a nalabes ti panagragragsakda: “Dida imatangan ti aramid ni Jehova.”​—Isaias 5:11, 12.

Kasta met ti ar-aramiden ita ti adu nga agtutubo​—saanda unay a pampanunoten ti Dios no aglinglingayda. Dadduma ti sidadata a mangumsi kadagiti nadiosan a pagalagadan, makiramanda iti panagdenna sakbay ti panagkasar, bandalismo, panangabuso iti droga, ken dadduma a nagaramugam nga aramid tapno “agragragsak.” Iti dadduma a kasasaad, nupay kasta, saan met a talaga nga ikagkagumaan dagiti agtutubo ti agbalin a nadangkes. Ngem saanda nga aramiden dagiti banag iti kalalainganna ken liklikan dagiti aglablabes. (Proverbio 23:20; 1 Timoteo 3:11) Isu a no aglalangenda tapno agragragsak, din makontrol dagiti kasasaad.​—Idiligyo ti 1 Corinto 10:6-8.

Itay nabiit, dinamag ti Agriingkayo! iti sumagmamano nga agtutubo, “Aniat’ mapaspasamak kadagiti nailubongan a padayá itatta?” Simmungbat ti maysa a tin-edyer a babai: “Adda panagdroga, panagbartek. Talaga a mapaspasamak dayta.” Kinuna ni agtutubo nga Andrew maipapan iti dadduma a mannakidayá a lallaki iti eskuelaanna: “Bin-ig la a panangilastog iti nainumda ti aramidenda.” Nakuna payen ni Jason: “Ti nailubongan a padayá gistay kanayon nga adda kakuyogna a dakes a banag.” Tangay kondenaren ti Biblia dagiti “naariwawa a panagragragsak,” wenno “nalaaw a padayá,” liklikan dagiti managbuteng-Dios nga agtutubo dagiti sosial a panagtataripnong a mangitampok iti kasta nga aramid.​—Galacia 5:21; Byington.

Mabalin nga adda pay dagiti peggad a kumkumleb kadagiti kasla di makadangran a kita ti panaglinglingay. Adu kadagiti kalatakan a sine ita, kas pagarigan, itampokda ti kinalamolamo, nabatad a sekso, ken makasubkar a kinaranggas. Masansan a naglaon dagiti nalatak a kanta kadagiti pornograpiko a liriko. Kadawyan a dagiti konsierto ti rock ti lugar ti panagabuso iti droga, panagariwawa, ken kinaranggas.a

No Agmadi Dagiti Nagannak

Ti kangrunaan a makagapu? No maysaka a Kristiano, dimo ngamin maaramid amin a banag a tagtagiragsaken nga aramiden dagiti kapatadam. Ngamin, kinuna ni Jesus a dagiti pasurotna ‘saanda a paset ti lubong,’ ket kaipapananna nga agbalinka a naiduma iti dadduma a tattao. (Juan 15:19) No managbuteng-Dios dagiti nagannak kenka, ammoda unay daytoy a kinapudno. Isu a pasaray, gapu ta kayatdaka a salakniban, mabalin a didaka palubosan wenno sititibker nga iparit dagiti nagannak kenka ti sumagmamano a banag​—bambanag a maipalubos nga aramiden ti dadduma nga agtutubo. Saan a kanayon a nalaka nga awaten daytoy. “Kayat ti tattao ti agragsak!” impapilit ti maysa a tin-edyer a babai. “Nagragragsak dagiti nagannak kadakami idi agtutuboda, ngem no dadduma kaslattay kayatdakami nga ikulong.”

Mabalin a narigat ti panagtulnog iti balakad dagiti nagannak kadagita a banag, uray pay no agpada ti paniriganyo iti bambanag. Malagip ti maysa nga atletiko ti itsurana nga agtutubo nga awagantayo iti Jared: “Kayatko idi ti agay-ayam iti basketball iti team ti eskuelaan. Adu a tattao ti mangpilpilit kaniak nga agay-ayam, ket daytat’ medio nangriribuk kaniak. Ngem idi agangay, nakisaritaak kadagiti nagannak kaniak.” Pinagminar dagiti nagannak ni Jared dagiti peggad ti “dakes a pannakitimpuyog” ket pinalagipanda no kasano a makaibusto iti panawen dagiti aktibidadna iti sports. (1 Corinto 15:33) “Isu a kastan,” maldaangan a kinuna ni Jared. Nagtulnog kadagiti balakad dagiti dadakkelna, ngem kaskasdi a madi ti riknana a di nakapagbasketball.

‘Maikapkapisak!’

Aniaman ti kasasaadmo, mabalin a pasaray medio maupayka no madamagmo dagiti kaeskuelaam a mangipampannakkel kadagiti naragsak a kapadasanda. ‘Apay a maaramid ti dadduma nga agtutubo amin a pagragsakanda nga aramiden?’ mabalin nga iyimtuodmo. Wen, kasano a maparmekmo ti rikna a kaslattay maikapkapiska?

Mabalin a makatulong no basaem ti Salmo 73 ken mennamennaem ti kapadasan ti mannurat iti Biblia nga agnagan Asaf. Iti Sal 73 bersikulo 2 ken 3, impudnona daytoy: “Ngem no siak, dagiti sakak nagistayda napanen, dagiti addangko ngannganida la unay naikaglis. Ta immapalak kadagiti napalangguad.” Wen, nupay siiinget a nagbiag ni Asaf, impannakkel ti dadduma a maaramidda ti aniaman a kayatda​—nga agparang nga awan dagiti dakes a resultana. Kasla naruayda ken kanayon a rumangrang-ayda. (Sal 73 Bersikulo 12) Isu a naupay unay ni Asaf nga uray la inyikkisna: “Ubbaw kadi ngarud ti panagtalinaedko a nadalus ken di panangaramid iti basol?”​—Salmo 73:13; Today’s English Version.

Naimbag ta nakapagpanunot ni Asaf sakbay a nakaaramid iti aniaman a dinadarasudos. Sinarungkaranna ti “nasantuan a disso ti Dios,” ket kadagidiay nadalus nga aglawlaw, inut-utobna a naimbag dagiti bambanag. Di nagbayag, naamiris ni Asaf ti naisangsangayan a konklusion maipapan kadagiti di nadiosan a managragragsak: “Pudno nga ikabilmo ida kadagiti nagalis nga ayan. Itublakmo ida iti pannakadadael.”​—Salmo 73:17, 18.

Umasping met ti maikuna iti adu kadagiti managragragsak a kapatadam. Mabalin a panunotenda a naragsakda ita. Ngem temporario laeng ti panangtagiragsak iti basol! (Hebreo 11:25) Gapu ta sukirenda dagiti pagalagadan ti Biblia, agtaktakderda iti “nagalis nga ayan” ket kanayon nga agpegpeggadda a makapadas iti terible a pannakaikaglis​—pettat ken awan pakdaar. Kuna ti Sao ti Dios: “Aniaman nga imulmula ti maysa a tao, daytoyto met ti apitenna.” (Galacia 6:7) Sigurado a nadamagmon dagiti kataebmo nga agtutubo a nagsagaban iti nasapa nga ipapatay, iyakar-sekso a sakit, di kinayat a panagsikog, wenno pannakaibalud kas resulta ti inuubingan a “panagragragsak”? Di ngarud aya a pakagunggonaam no adaywam dagita a banag?​—Isaias 48:17.

Mangted ni Solomon iti naimbag a balakad idi kunana: “Ta pusom di koma umapal kadagiti managbasol ngem adda koma laeng ti panagbuteng ken ni Jehova iti agmalmalem. Ta di bumurong nga addanto gunggona ket ti inanamam saanto a matungday.” (Proverbio 23:17, 18) Wen, awan “naimbag” a tiempo a katupag ti pannakapukaw ti maysa iti namnamana nga agbiag nga agnanayon iti Paraiso a daga.

Kabayatanna, kasano a mapennekmo ti natural a tarigagaymo a pasaray agragsak? Adda kadi dagiti natalged, makagunggona a wagas a panangaramid iti dayta? Kasanon no limitado ti kuarta ken dadduma a kinabaknang? Nagimtuod ti Agriingkayo! kadagiti agtutubo iti intero a lubong iti dadduma a singasing ken kapanunotan. Maisalaysayto dagitoy iti masanguanan nga artikulo itoy a serye.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Rumbeng kadi a mariknayo a maikapkapiskayo gapu ta dikay makiraman iti aw-awagan ti lubong a panagraragsak?