Tigre! Tigre!

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! ITI INDIA

‘NAMINSAN magmagnaak iti akikid a pantok,’ malagip ni Dr. Charles McDougal, a nangbusbosen ti adu a tawen a mangad-adal ti tigre idiay Royal Chitwan National Park idiay Nepal. ‘Idi magmagnaak, adda tigre nga agturturong kaniak. Nagsabetkami iti tuktok, ket bassit laengen ti nagbaetanmi​—agarup 15 nga addang.’ Di nagkutkuti ni Dr. McDougal. Imbes a perrengenna ti tigre, nga ibilang ti tigre a maysa a karit, minatmatanna ti abaga ti tigre. Nagtalinaed a nakadumog ti tigre ngem saan a naggunay a rumaut. Kalpasan ti kasla nakapapaut a sumagmamano a minuto, nagsanud ni Dr. McDougal. ‘Kalpasanna,’ kunana, ‘basta timmallikudakon ken nagna a nagsubli iti naggapuak.’

Idi pangrugian ti siglo, adda 100,000 a tigre iti nakaisigudanda nga Asia, agraman ti agarup 40,000 idiay India. Ngem idi 1973 bimmassit ti sangalubongan a populasion dagitoy nakatantan-ok a parsua agingga iti kurang nga 4,000, a maigapu a nangnangruna iti panaganup. Ti tigre, ti kadakkelan a pusa iti daga, dandani pinukawen ti tao. Ngem agpeggad kadi dagiti tao iti tigre? Ania ti pudno a kaasping daytoy dakkel a pusa? Naballigi kadi ti panangikagumaan a mangispal iti dayta iti pannakaikisap?

Ti Biag ti Pamilia ti Tigre

Ti adu a tawen a naanus a panagpaliiw nangipaay kadagiti managayat iti nakaparsuaan ti nalawlawag a ladawan ti biag ti tigre. Arapaapentayo a buybuyaentayo ti gagangay a pamilia ti tigre kadagiti napintas a kabakiran ti Ranthambhore, iti amianan nga India. Dandani 3 a metro ti kaatiddog ti kalakian manipud iti sungona agingga iti murdong ti ipusna ken agdagsen iti agarup 200 a kilo. Ti asawana agarup 2.7 metro ken agdagsen iti agarup 140 kilo.a Adda tallo nga annak, maysa a kalakian ken dua a kabaian.

Makadanon iti nasurok a 45°C. ti pudot kadagitoy a kabakiran, ngem aglinong ti pamilia ti tigre iti sirok dagiti adut’ bulongna a kayo. Ket kanayon a pagay-ayatda ti bumatok kadagiti nalamiis a danum iti asideg a danaw. Aglangoy a pusa? Wen, pagay-ayat dagiti tigre ti danum! Kinapudnona, agdinamag a makalangoyda iti nasurok a lima a kilometro a di agsarsardeng.

Sumarut ti silnag ti init kadagiti kayo a mangsilnag iti nasileng a kolor-kahel a dutdot dagiti tigre, a kasla mangparimat kadakuada. Agrimat dagiti nangisit a garitda, ket agsilnag dagiti puraw a batek iti ngato ti dumuyaw a matmatada. Kalpasan ti panangbuyami kadagiti tallo nga annak iti apagbiit, nalakamin nga ilasin ti maysa ken maysa kadakuada babaen kadagiti naiduma a garit ken marka ti rupada.

Idadakkel kas Maysa a Tigre

Idi padpadaanan ti ina a tigre dagiti annakna, nagsapul iti maitutop a dugmon, a nailemmeng a naimbag kadagiti nasamek a ruot. Sadiay, ti pamilia tagiragsakennan ti mangbuya iti tanap nga addaan iti bubon a mangawis kadagiti dadduma nga animal. Ti kabaian a tigre pinilina daytoy a lugar tapno makapaganup iti taraon a saan nga umadayo kadagiti annakna.

Manipud pannakaipasngay, adu nga atension ti maipaay kadagiti annak. Iti intero a kinamaladagada sakloten ti inada ida iti baet dagiti kammauna a sakana, ungnguanna ida, ken dildilanna ida, bayat ti panagngerngerna a siaalumamay. No natataenganen dagiti annak, agkikinniritda ken aglalabanda a kunkuntiri. Nupay saan nga agngayemngem dagiti annak, mangrugi iti agarup makatawen, agbang-es dagiti annak iti napigsa a mail-iliwan no sumangpet ti inada.

Pagay-ayat dagiti annak ti aglangoy ken agay-ayam iti danum a kadua ti inada. Iladawanyo ti kabaian a tigre a nakatugaw iti igid ti danaw a nakasawsaw ti ipusna iti danum. Sagpaminsan, iyaplitna ti ipusna tapno mawarsianna ti nabara a bagina iti nalamiis nga arbis. Ket no pagsasaritaan ti ipus, pulos a di mauma dagiti annakna a mangtiltiliw iti ipus ti inada bayat ti panangyaplitna iti dayta iti agsumbangir a sikigan. Babaen ti panangaramid itoy, saan laeng a makiay-ayam ti kabaian a tigre kadagiti annakna; isursurona met ida iti kinasigo nga aganup, nga usarendanto kamaudiananna, inton rugiandan ti aganup. Pagay-ayat met dagiti annak ti umuli kadagiti kayo. Ngem inton agarup 15 a bulandan, narigatdanton a makauli ta nagdadakkelan ken nadagsendan.

Ti Paset ti Ama

Di pay nabayag, adu ti mamati nga agsolsolo ti ina a tigre a mangpadakkel kadagiti annakna ta papatayen ti kalakian dagiti annak no maikkan ti gundaway. Iti kaaduan a tigre, nupay kasta, saan nga agpayso daytoy. Pudno nga agpukaw iti kabakiran ti ama a tigre iti mabayag a tiempo, a mangpaspasiar iti teritoriana a nasurok a 50 kilometro kuadrado. Ngem bisitaenna met ti pamiliana. No bumisita, mabalin a kaduaenna ti kabaian ken dagiti annakna nga aganup, nga iranudna pay ti naanupan kadakuada. Ti naturtured nga anak mabalin nga umuna a mangan. Ngem, no siaagum a dina paasitgen ti kakabsatna a babbai, iduron ti inana wenno kusayanna pay tapno palubosanna a maala dagiti kabaian nga annak ti umno a bingayda a taraon.

Tagiragsaken dagiti annak ti makiay-ayam iti dakkel nga amada. Ti pagay-ayatda a lugar maipaay itoy isu iti asideg ti danum. Agsanud ti ama a tigre a tumapog iti danum agingga a lumned a ti ulona laeng ti lumlumtaw. (Di kayat dagiti tigre a masabuagan dagiti matada iti danum!) Kalpasanna palubosanna dagiti annakna nga umungngo kenkuana bayat a dildilanna dagiti rupada. Nabatad, nakabilbileg ti singgalut ti pamiliada.

Agsida iti Tao?

Masansan nga iladawan dagiti libro ken pelikula dagiti tigre a narungsot, agresibo a parsua, a siiinayad a magna a mangraut kadagiti tao, sa kemmegen ken sidaenna ida. Saan a pudno daytoy. Saan nga amin a tigre sumisida iti tao. Gagangay, no makakita ti tigre iti tao iti kabakiran, kaykayatna ti basta pumanawen a siuulimek. Makapainteres, saan a madlaw dagiti tigre ti angot ti tao.

Nupay kasta, adda dagiti kasasaad a talaga a napeggad ti mabisin a tigre. No tuppolen gapu iti kinalakay wenno dinangran ti tao, saanen a makaanup a gagangay. Kasta met, no biangan ti tao ti pagindegan dagiti tigre, ti gagangay a taraon ti tigre mabalin a nakisangen. Gapu kadagitoy a rason, agarup 50 a tattao ti papatayen dagiti tigre idiay India iti tinawen, nupay mamingasut a basbassit daytoy ngem ti papatayen dagiti uleg. Kaaduan nga iraraut dagiti tigre maangay kadagiti baresbes ti sabangan ti Ganges.

Sigun ken Dr. McDougal, saan a napeggad dagiti tigre a kas iti pagarupen dagiti tao. Nupay ti asideg unay a panagbugtak iti tigre mabalin a manggargari iti panangraut, “nakalma, natanang, ken naanat nga animal ti tigre,” kunana. “Gagangay a no makasabetka iti tigre​—uray no umassibay​—saan a rumaut.”

Kadagiti tigre a mismo, manmano ti panangraut. Kas pagarigan, mabalin nga agdakiwas ti bumaro a tigre iti teritoria ti sabali a tigre ket dungparenna ti agindeg sadiay a kalakian. Rumsua ti nabangag, makapaburek ti dara a ngernger, ken nauyong a panagmusiig. Ngem no ipakita ti natataengan a kalakian ti kinatan-okna, gagangay nga agidda nga agdata ti ub-ubing a pagilasinan ti panagpasakupna, ket nalpasen ti panagsubang.

Masanguanan ti Dakkel a Pusa

Imbes nga agpeggad iti tigre, napaneknekan a ti tao laeng ti pudno a pagpeggadan ti tigre. Itatta, maikagkagumaanen ti panangispal iti tigre iti pannakaikisap. Sumagmamano a pagilian ti Asia ti nangipasdek kadagiti pagitalimengan ti tigre. Nayussuat idi 1973 ti naisangsangayan a panangikagumaan a naawagan Project Tiger idiay Corbett National Park, iti umamianan nga India. Nagsangpet ti pondo ken dagiti alikamen agpaay iti Project Tiger manipud iti intero a lubong. Idi agangay, 18 a pagitalimengan ti tigre ti nailasin idiay India, nga addaan iti kalawa a nasurok a 28,000 kilometro kuadrado. Idi 1978, nailista met dagiti tigre kas agpegpeggad a puli. Adda dagiti nakaskasdaaw a resulta! Sakbay a naparitan ti panaganup iti tigre, nagbalinen a naatap dagiti tigre ken aganupda laengen iti rabii gapu iti panagbuteng iti tao. Ngem kalpasan iti sumagmamano a tawen a pannakasalaknib, nangrugin nga agdakiwas dagiti tigre iti pagitalimengan ken aganupda uray iti aldaw!

Kaskasdi, agtultuloy ti panagpeggad ti tigre: iti amin a nasion makalikaguman dagiti nakayugalianen iti Asia a pagagas nga aggapu iti nadumaduma a paset ti bagi ti tigre. Ti sangasupot a tulang ti tigre, kas pagarigan, aggatad iti nasurok a $500 idiay India, ket inton maproseso dagiti tulang ken makagteng kadagiti paglakuan idiay Adayo a Daya, nakagtengton ti gatad iti nasurok a $25,000. Gapu ta dakkel ti makuartada, masulisog dagiti napanglaw a taga away a makitinnulong kadagiti mangnganup ti tigre a mangsikap kadagiti guardia ti kabakiran. Idi damo, naibilang a naballigi dagiti panangikagumaan a mangispal iti tigre. Ngem nanipud idi 1988, kimmaro ti kasasaad. Itatta, agarup 27 laengen a tigre ti agdakiwas idiay Ranthambhore, no idilig iti 40 nga adda sadiay 20 a tawenen ti napalabas. Ket ti sangalubongan a populasion ti tigre mabalin a bimmaban agingga iti 5,000!

Agingga iti arinunos ti maudi a siglo, nakatuntunos a nagkadua dagiti tigre ken tao idiay India. Mabalin kadi nga agkaduadanto manen? Itatta, ti naganat a pukkaw a “Tigre! Tigre!” kaipapananna pay laeng ti pannakakita iti kadadakkelan a pusa iti lubong. Makitanto pay laeng no ipasiguradonto ti programa ti panangitalimeng ti kinatalged ti tigre iti masanguanan. Ngem ipanamnama kadatayo ti Biblia a kamaudiananna agbalinto a paraiso a kas ti Minuyongan ti Eden ti intero a daga. Kalpasanna ti tao ken dagiti atap a parsua kas ti tigre makipagtaengdanto iti daga a sitatalna.​—Isaias 11:6-9.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 17]

Ti Puraw a Tigre

Kas nasional a gameng ti India, timmaud ti manmano a puraw a tigre iti nakapkapuy a mutant gene. Natiliw idi 1951 ti maysa a puraw nga anak a kalakian idiay Kabakiran ti Rewa iti India. Nayasawa iti gagangay ti kolorna a kabaian a tigre, naganak kadagiti gagangay ti kolorna a tigre. Ngem, idi maysa kadagiti kabaian nga annak ti nayasawa itoy puraw a kalakian, nagpasngay iti uppat a puraw nga annak. Ti naannad a panangpaadu pinagbalinna a posible ti pannakakita dagiti tao iti adu a lugar iti daytoy manmano nga imnas kadagiti zoo iti lugarda.

[Ladawan iti panid 16]

Makalangoy a pusa? Wen!

[Ladawan iti panid 17]

Saan a napeggad dagiti tigre a kas ti pagarupen ti kaaduan a tao