Nabileg a Namnama Agpapan pay iti Kinadaguyemyem ti Chernobyl
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Ukraine
IDI Abril 26, 1986, ti kakaruan nga aksidente iti historia ket rimsua iti planta ti bileg-nuklear idiay Chernobyl, Ukraine. Iti arinunos dayta a tawen, kinuna ti presidente idi iti Soviet a ni Mikhail Gorbachev a ti trahedia ket maysa a naulpit a palagip a “saan pay laeng a makontrol ti sangatauan dagiti natakuatanna a nabileg a puersa.”
Iti panangipaganetgetna iti kinapateg ti didigra idiay Chernobyl, inreport ti Aleman nga edision ti Psychology Today a Pebrero 1987: “Ti didigra iti planta idiay Chernobyl . . . ti namalbaliwan ti pakasaritaan ti moderno a sibilisasion. Ket maysa dayta a didigra a mangapektarto unay kadatayo iti adu a siglo.” Kinuna ti The New York Times a “ti kaadu ti agpaut a radiasion [a naipugso] iti tangatang, rabaw ti daga ken danum iti lubong ket kas iti kaadu ti impugso ti amin a nuklear a pannubok ken bimtaken a bomba.”
Impadles ti Aleman a periodiko a Hannoversche Allgemeine nga “iti sumaganad a 50 a tawen, napattapatta nga 60,000 a tattao iti intero a lubong ti matayto gapu iti kanser kas resulta ti pannakadadael ti reactor ti Soviet . . . Ag-5,000 pay ti agsagabanto iti nakaro a genetiko a pannakadangran ket agingga iti 1,000 ti agsagabanto kadagiti depekto iti salun-at manipud pannakaipasngay.”
Nangparnuay iti buteng, danag, ken kinaawan namnama ti trahedia idiay Chernobyl, a namagleddaang iti biag ti ginasut a ribu. Kaskasdi, tagtagiragsakenen ti dadduma ti nabileg a namnama agpapan pay iti nakaro a kinadaguyemyem. Usigenyo ti pamilia Rudnik, a buklen da Victor ken Anna ken ti dua a babbalasangda a da Elena ken Anja. Idi Abril 1986, agnanaed dagiti Rudnik idiay Pripet, kurang a 3 a kilometro manipud iti reactor ti Chernobyl.
Ti Aldaw ti Aksidente
Iti dayta a nakalkaldaang nga agsapa ti Sabado, ti naimbannuaran a tignay dagiti bombero iti madaddadael idin a reactor ti nanglapped iti nakarkaro pay nga epektona. Iti sumagmamano nga oras, nagsakit dagiti bombero gapu iti radiasion, ket natay ti sumagmamano idi agangay. Iladawan ni Grigori Medwedew, deputy chief engineer idiay Chernobyl idi dekada 1970, iti librona a Burned Souls: “Nagkallautang ti ulep [ti radioaktibo] iti bassit a plantasion ti saleng iti nagbaetan ti lugar ti reactor ken ti ili, a nangabbungot iti bassit a kabakiran iti nagdissuor a radioaktibo a dapo.” Naipadamag a nagipugso iti atmospera ti adu a tonelada dagiti simngaw a material ti radioaktibo!
Ngem nakaskasdaaw ta kaslattay normal latta ti biag idiay Pripet, siudad a nasurok nga 40,000 ti umilina iti dayta a Sabado. Agaayam dagiti ubbing iti kalkalsada, ket agsagsagana dagiti tattao para iti pannakaselebrar ti piesta dagiti Soviet iti Mayo 1. Awan pakaammo maipapan iti aksidente ket awan pakdaar maipapan iti peggad. Ipaspasiar idi ni Anna Rudnik ti tallot’ tawenna a balasitangna a ni Elena idi nasabatda ti agsiuman ken ni Anna. Nadamagna ti aksidente. Tangay madanagan iti epekto ti radiasion, dagus nga imbiahena ida idiay balayna nga agarup sangapulo a milia ti kaadayona.
Dimmanon iti atmospera ti ulep ti radioaktibo ken nagadiwara iti ginasut a milia iti intero a Ukraine, Belorussia (Belarus itan), Russia, ken Poland, agraman Alemania, Austria, ken Switzerland. Iti simmuno a Lunes, madanaganen dagiti sientipiko idiay Sweden ken Denmark idi naammuanda a nakaro ti kapigsa ti radioaktibo.
Ti Imbungana
Naibaon dagiti Soviet a soldado, bombero, eksperto iti konstruksion, ken sabsabali pay idiay Chernobyl. Daytoy a grupo—agarup 600,000 a tattao—ti nagdinamag kas “manglikidar.” Linapdanda ti nakarkaro pay koma a didigra para iti Europa babaen ti arigna panangilungonda iti nadadael a reactor iti asero ken semento a sangapulo a kadsaaran ti kangatona ken innem a pie ti kapuskolna.
Nangrugin ti pannakaibakuit dagiti kabangibang a lugar iti simmaganad a sumagmamano nga aldaw. “Masapul a panawanmi dagiti balaymi, nga ibatimi ti amin—luplupot, kuarta, dokumento, taraon—amin nga ik-ikutanmi,” inlawlawag ni Victor. “Madanagankam unay, tangay sikog idi ni Anna ti maikadua nga anakmi.”
Agarup 135,000 a tattao ti masapul a mayakar—napanawan amin a pagnaedan iti uneg ti agarup 30 a kilometro manipud iti reactor. Nakipaggian dagiti Rudnik kadagiti kabagianda. Di nagbayag, nupay kasta, nagamkan dagitoy a kakabagian nga amangan ta mayakar dagiti Rudnik ti radioaktibo kadakuada. “Madanagandan,” kinuna ni Anna, “ket idi agangay, kiniddawda a pumanawkamin.” Kasta met laeng ti nakain-inaka a napasaran ti dadduma a nagbakuit. Kamaudiananna, idi Setiembre 1986, nayakar dagiti Rudnik idiay Kaluga, agarup 170 a kilometro iti abagatan a laud ti Moscow, Russia.
“Idin a naamirismi a dikamin makasubli pay,” kinuna ni Anna. “Napukawmi ti patpatgenmi a taeng ti pamiliami, a sadiay ti nakaipasngayan ken nakapadakkelanmi. Nagpintas a lugar a nalikmut iti sabsabong ken tay-ak, nga addaan kadagiti lirio iti waig. Napno ti kabakiran iti berry ken uong.”
Saan laeng a namulitan ti kinapintas ti Ukraine no di ket naapektaran pay ti akemna kas pagbagasan ti Soviet Union. Namulitan ti kaaduan nga apit ti pagilian iti daydi nga otonio. Umasping iti dayta, idiay Scandinavia, 70 porsiento iti karne ti reindeer ti naiwaragawag a di mabalin a kanen agsipud ta nagarab dagiti ayup kadagiti namulitan iti radiasion a lichen. Ket iti dadduma a paset ti Alemania, nabaybay-an dagiti nateng a malungsot kadagiti bangkag gapu iti buteng a namulitanda.
Dagiti Epekto ti Radiasion iti Salun-at
Kuna dagiti nairuar nga opisial a bilang lima a tawen kalpasan ti aksidente a 576,000 a tattao ti naapektaran iti radiasion. Adu kadagita a tattao ti naipadamag nga addaan iti agpadpada a makapakanser ken di makapakanser a saksakit. Dagiti agtutubo ti nangnangruna a naapektaran. Impadamag ti magasin a New Scientist a Disiembre 2, 1995, a patien ti maysa kadagiti kangrunaan nga eksperto iti thyroid idiay Europa nga “40 porsiento kadagiti ubbing a naapektaran iti nakaro unay a kapigsa dagiti impugso ti Chernobyl idi awan pay makatawenda ti maaddaanto iti kanser iti thyroid inton nataengandan.”
Gapu ta naapektaran ni Anna iti radiasion kabayatan a masikog, impapilit dagiti doktor nga agparegreg. Idi nagkedked da Victor ken Anna, kasapulan a pirmaanda ti maysa a deklarasion a mangikarkari nga aywanandanto latta ti ubing uray no maipasngay nga adda depektona. Nupay awan makinruar a depekto ni Anja, addaan iti myopia, sakit iti aangsan, puso ken ur-urat. Kimmapuy met ti salun-at ti dadduma a miembro ti pamilia Rudnik kalpasan ti didigra. Naaddaan da Victor ken Elena iti sakit iti puso, ken ni Anna ti maysa laeng kadagiti adu a nairehistro a pinagsakit ti Chernobyl.
Karaman kadagiti nakaro a naapektaran iti radiasion ket dagiti manglikidar a nangserra iti nadadael a reactor. Rinibu a timmulong iti panagdalus ti naipadamag a nasapa a natay. Adu a nakalasat ti addaan kadagiti neurolohikal ken sikosomatiko nga ag-agalen. Adu ti malmaldaang, ket masansan nga addada agpakamatay.
Ni Angela ket maysa kadagiti nakalasat a nangrugi a nagsagaba kadagiti nakaro a sakit. Idi tiempo ti didigra, isut’ agnanaed idiay Kiev, ti kabesera ti Ukraine, nasurok a 80 kilometro manipud Chernobyl. Ngem kalpasanna, intiempuanna ti nangitulod kadagiti suplay dagiti manglikidar idiay ayan ti reactor. Naaddaan iti kanser ken nagpaoperan ni Svetlana, sabali pay a nakalasat, nga agnanaed iti Irpin’, nga asideg iti Kiev.
Pananglagip iti Napalabas
Idi Abril 1996, sangapulo a tawen kalpasan ti nakaro a trahedia, binigbig ni Mikhail Gorbachev: “Saankami ngamin a nakasagana iti kasta a kasasaad.” Maigiddato, nagkomento ni Presidente Yeltsin ti Russia: “Pulos a di pay napasaran ti sangatauan ti kinadaksanggasat a kastoy ti kinakarona, nga addaan kadagiti epekto a nagkaro ken nagrigat unay nga ikkaten.”
Nakapatpateg ta indilig ti Aleman nga edision ti Scientific American ti epekto ti didigra ti Chernobyl iti resulta koma ti kalalainganna a nuklear a gubat. Pattapattaen ti dadduma nga agarup 30,000 ti natay gapu iti trahedia.
Sigun iti damag itay napan a tawen, iti maika-sangapulo nga anibersario ti aksidente, adda pay la 29-kilometro a sona iti aglawlaw ti planta a di maitutop a paggianan ti tao. Nupay kasta, kinuna ti report a “naglibas ti 647 a desidido a residente, a pinasuksokanda dagiti opisial wenno sibabatad a nagsublida iti sona.” Napaliiwna: “Awan a pulos ti agnanaed iti uneg ti 10 a kilometro a radius ti planta. Iti sabali pay a 20 a kilometro a deppaar ti nagsublian ti sumagmamano a gasut a tattao.”
Panagtalek Agpapan pay iti Nasaknap a Buteng
Para iti rinibu a dati nga agnanaed iti asideg ti Chernobyl, nagrigat idin ngem kaskasdi a nagrigat pay laeng ti biag. Impalgak ti maysa a panagadal maipapan kadagiti nagbakuit a 80 porsiento ti saan a maragsakan kadagiti baro a pagtaenganda. Naliday, nabannogan, alusiisen, managsiudsiudot, ken naladingitda. Saan laeng a nuklear nga aksidente ti napasamak idiay Chernobyl—daytat’ sosial ken sikolohikal a krisis a manglapunos ti kakarona. Isu met la gayam a no adda dagiti karkarna a pasamak, adu ti mangiladawan kadagita kas sakbay-Chernobyl wenno kalpasan-Chernobyl.
No idilig iti adu pay a sabsabali, naisangsangayan ti panangdaer ti pamilia Rudnik iti kasasaad. Nangrugi a nakipagadalda iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova ket, kas resultana, napatanorda ti napigsa a pammati iti karkari a masarakan iti Sao ti Dios maipapan iti baro a lubong ti kinalinteg. (Isaias 65:17-25; 2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:3, 4) Sa, idi 1995, insimbolon da Victor ken Anna ti dedikasionda iti Dios babaen ti panagpabautisarda iti danum. Kalpasanna, nabautisaran met ti balasangda a ni Elena.
Ilawlawag ni Victor: “Ti panagadal iti Biblia ti nakaammuanmi iti Namarsua kadatayo a ni Jehova a Dios, ken dagiti panggepna agpaay iti sangatauan ditoy daga. Saankamin a maldaang, tangay ammomi nga inton dumteng ti Pagarian ti Dios, dinton mapasamak pay dagita a terible nga aksidente. Segseggaanmi ti panawen inton ti tay-ak iti aglawlaw ti patpatgenmi a taeng nga asideg iti Chernobyl ti makalung-awton manipud iti nakain-inaka a kasasaadna ken agbalin a paset ti nakaskasdaaw a paraiso.”
Da Angela ken Svetlana, nga agtalek met iti karkari ti Dios a baro a lubong ti kinalinteg, ti addaan umasping a naragsak a panangmatmat agpapan pay kadagiti sakitda a maigapu iti radiasion. “No awan ti pannakaammo maipapan iti Namarsua ken dagiti panggepna,” kinuna ni Angela, “nagrigat koma ti agbiag. Ngem ti kaadda ti nasinged a pannakirelasion ken ni Jehova ti tumultulong kaniak nga agtalinaed a positibo. Tarigagayak ti agtultuloy nga agserbi kenkuana kas amin-tiempo a manangaskasaba iti Biblia.” Innayon ni Svetlana: “Dakkel a tulong kaniak dagiti Kristiano a kakabsatko.”
Ti panagadal iti Biblia ti nangipalgak kadagita a tattao a dagiti aksidente a patauden ti “panawen ken di mapakpakadaan a pasamak” apektaranna dagiti tattao sadino man ti pagnanaedan ken siasinoda man. (Eclesiastes 9:11, NW) Ngem naammuan met dagiti estudiante ti Biblia nga iti laksid dagiti nakaro a pakarigatanda, awan dadael a dinto matarimaan ni Jehova a Dios, awan pannakadangran a dinanto maagasan, ken awan pukaw a dinanto maisubli.
Kasanoka met a makapagtalek iti karkari ti Dios tapno matagiragsakmo ti narimat a namnama? Sumungbat ti nagsurat iti libro ti Biblia a Proverbio: “Tapno ti panagtalekmo adda koma ken ni Jehova, impakaammok ida kenka itoy nga aldaw, wen, kenka.” (Proverbio 22:19) Wen, masapul a gun-odem ti pannakaammo babaen ti regular a panagadal iti Biblia. Maragsakanto dagiti Saksi ni Jehova iti lugaryo a tumulong kenka a mangaramid iti daytoy. Mangituktukonda iti libre a programa a panagadal iti Biblia iti oras ken lugar a kombiniente kenka.
[Blurb iti panid 14]
“Pulos a di pay napasaran ti sangatauan ti kinadaksanggasat a kastoy ti kinakarona, nga addaan kadagiti epekto a nagkaro ken nagrigat unay nga ikkaten.” Presidente Yeltsin iti Russia
[Blurb iti panid 15]
Saan laeng a nuklear nga aksidente ti napasamak idiay Chernobyl—daytat’ sosial ken sikolohikal a krisis a manglapunos ti kakarona
[Picture Credit Line iti panid 12]
Tass/Sipa Press