Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Makapapatay a Sakit iti Australia
“Bimmassit ti bilang dagiti Australiano a matmatay gapu kadagiti sakit a mainaig iti AIDS iti damo a gundaway manipud iti pannakaadda dagiti rekord maipapan kadagiti epekto ti virus,” kuna ti Herald Sun ti Melbourne. Sigun iti nabiit pay nga impormasion nga inruar ti Australian Bureau of Statistics, ipakita dagiti natakuatan nga 666 a tattao ti natay idi 1995 kas resulta ti AIDS—13 porsiento nga ibabassit. Bimmassit ti dagup dagiti natay iti intero a nasion iti 4 a porsiento, a ti pay laeng kanser ken sakit iti puso ti kangrunaan a pakatayan. Nupay kasta, umad-adu nga Australiano ti matmatay iti Alzheimer’s ken dadduma pay a sakit a mainaig iti dementia. Sigun iti nasional a sekretario para iti Alzheimer’s Association Australia, “dagiti naipakpakauna a napartak nga iyaadu dagiti agsagsagaba iti dementia ti mangparigat unay kadagiti agdama a pasilidad a panggepdat’ tumulong kadagiti tattao nga addaan iti kastoy a sakit ken dagidiay mangay-aywan kadakuada.”
Dagiti Opinion Maipapan iti Masakbayan
Bayat a sumungsungad ti maika-21 a siglo, umad-adut’ opinion maipapan iti masakbayan. Iti surbey nga indaulo ti Newsweek idiay Estados Unidos, napagsaludsodan dagiti tattao iti inanamaenda para iti sumaganad a siglo. Impadles ti agarup 64 a porsiento kadagidiay a nasurbey a dagiti astronaut magnadanton iti planeta a Mars. Agarup 55 a porsiento ti mangnamnama nga agtaengto met laengen dagiti tattao iti dadduma a lugar iti uniberso. Pitopulo porsiento ti mamati a makasarakton dagiti sientipiko iti agas ti AIDS, ket 72 porsiento ti mangipadles nga addanton agas ti kanser. Iti pesimistiko a panangmatmat, impadles ti 73 porsiento kadagidiay nainterbiu a dakdakkelton ti nagdumaan dagiti nabaknang ken napanglaw, ket segseggaan ti 48 porsiento ti ad-adunto pay a gubat ngem iti napalabas a 100 a tawen. Agarup 70 porsiento ti mamati a dinto kabaelan ti tao a pukawen ti bisin iti sangalubongan.
Nakaam-amak a Trauma
Sigun iti FDA Consumer, dakkel ti binassitan ti insidente ken kinakaro dagiti nadangran iti uram idiay Estados Unidos iti napalabas a 20 a tawen. Immadu met dagiti mais-ispal a biktima iti uram. Kinuna ti opisial ti Food and Drug Administration a ni Charles Durfor a “tallopulo agingga iti uppat a pulo a tawenen a napalabas, adu a pasiente gapu iti uram ti matmatay. Saan laeng nga adu a pasiente gapu iti uram ti nasalbar, no di ket simmayaat pay ti kasasaad ti biagda gapu kadagiti irarang-ay iti panagagas.” Tinawen a nasurok a 50,000 nga Americano ti mauram isu a masapul a mayospitalda. Sigun iti American Burn Association, agarup 5,500 a biktima ti matay. “Ti grabe a pannakauram ti maysa kadagiti nakaam-amak a trauma a sagabaen ti bagi,” kuna ti FDA Consumer.
“Mapagpiaran” a Panangsaur
Tinawen a malugi dagiti kompania ti seguro idiay Argentina iti agarup $200 milion gapu iti panagsaur dagiti klienteda. Kas resultana, gistay 30 a porsiento a nanginngina ti seguro ti lugan ngem iti kaaduan a sabsabali a pagilian. Sigun iti periodiko nga Ambito Financiero, “gistay kagudua kadagiti panangsaur ket gapuanan dagiti maawagan a ‘mapagpiaran nga umili.’” Agarup 40 a porsiento kadagiti naiseguro ti naipadamag a mangab-abuso iti kompania ti seguroda iti nadumaduma a pamay-an. Ti konklusion ti periodiko ket dagita a sinasaur nga aramid ipakitana ti maysa a kita ti panagibales dagiti di mapmapnek a kliente a mangipagarup a kuskusiten ida dagiti kompania ti seguroda.
Matmatay a Baybay
Maat-atianan ti Natay a Baybay. “Kas ti kaaababawanen a danum iti Daga (410 metro nga ab-ababaw ngem iti patas ti kalalainganna a tukad dagiti taaw ti lubong), talaga nga umab-ababaw ti Natay a Baybay,” kuna ti U.S.News & World Report. Apay? Malaksid kadagiti epekto ti alingasaw, sumagmamano a sistema ti irigasion ken dam ti nangawid ti ayus ti danum ti Karayan Jordan, ti kangrunaan a gubuayan ti danum ti Natay a Baybay. Kasta met a “dagiti paktoria ti kemikal a mangbomba iti danum ti Natay a Baybay sada paatianan kadagiti banaaw tapno maala dagiti mineral ti nangpakaro iti pannakaatian.” Nanipud idi ngalay ti dekada ti 1950, immababaw ti Natay a Baybay iti agarup 20 a metro. Madama a mapagdedebatean ti maysa a pamay-an a mangsalbar nga isut’ panangaramid iti 190 kilometro a kanal a mangyayusto iti danum ti Nalabaga a Baybay. Mabomba ti danum iti 120 metro sa maipaayus iti 530 a metro nga agturong iti Natay a Baybay.
Dagiti Di Natungpal a Kari
Idiay Alemania, manmano a pagassawaan ti mangtungtungpal iti panagkinnarida idi nagkasarda. Isu nga umad-adu dagiti agdiborsio ken annak nga agsagsagaba, kuna ti Nassauische Neue Presse. Idi 1995, nawaswas ti gistay 170,000 a panagasawa a nangapektar iti agarup 142,300 nga annak. Daytoy irepresentarna ti 5 porsiento nga iyaadu dagiti naapektaran nga ubbing iti napalabas a tawen. Kinuna ti periodiko a kadagiti nagkasar idi 1950, 1 iti kada 10 ti nagsina iti unos ti 25 a tawen. Kadagiti nagkasar idi 1957, agarup 1 iti kada 8 ti nagsina iti unos ti 25 a tawen. Ti kaadu dagiti nagsina a pagassawaan idi 1965 iti uneg ti 25 a tawen ket 1 iti kada 5. Kadagiti nagkasar manipud 1970, nagdiborsio ti 1 iti kada 3 nga agassawa.
Nasarakanen ti Naan-anay nga Agas?
Sigun iti maysa a panagadal, “ti dieta nga awan unay tabana ken aduan prutas ken nateng ti natakuatanen a mangpababa a dagus iti presion ti dara a kas iti kinasamay dagiti agas,” kuna ti The New York Times. Kuna ni Dr. Denise Simon-Morton, lider ti Prevention Scientific Research Group idiay National Heart, Lung and Blood Institute, nga ipakita ti panagadal a ti “panagdieta ti mabalin a naan-anay nga agas”—a tumulong a manglapped iti sakit ti puso, alta presion, ken adu a kanser. Sinubok ti panagadal dagiti epekto ti panagbalbaliw ti dieta iti ginasut nga adulto iti innem nga ospital iti intero a pagilian. Nasinasina dagiti nakipaset iti tallo a grupo. Maysa a grupo ti napagdieta iti umasping iti “kalalainganna” a dieta dagiti Americano. Ti maikadua ket napagdieta iti aduan prutas ken nateng, ngem amin a sabali pay ti kapadan ti immuna. Napagdieta ti maikatlo iti taraon nga aduan prutas, nateng, ken bassit tabana a dairy products a bassit met ti puro a tabana, cholesterol, ken saturated fat. Sigun kadagiti doktor, nasayaat ti bimmabaan ti presion ti dara ti maikadua ken maikatlo a grupo, ngem kasayaatan ti imbunga ti dieta ti maikatlo a grupo. Kadagiti nakipaset nga addaan iti alta presion, nasayaat wenno nasaysayaat dagiti resulta ngem kadagidiay nagtomar iti agas. Dagiti dua a dieta inramanna ti maminsiam agingga iti maminsangapulo a kalalainganna a pannangan iti prutas ken nateng iti kada aldaw.
Maus-usar Manen Dagiti Tattao kas Trabahador Idiay Japan
“Madama ti dakkel a panagbalbaliw iti industria dagiti Hapones,” kuna ti magasin ti damdamag a Far Eastern Economic Review. “Iti dua a dekada, kinaykayat dagiti paktoria ti Japan ti kinaepisiente idi a makina ti insukatda iti tao. Ita maus-usar manen dagiti tattao. Ti sumagmamano a dadakkel nga agpatpataud aktual nga ik-ikkatendan dagiti robot kadagiti assembly line ket tattao ti isuksukatda.” Apay? Agsipud ta adda maaramidan ti tattao a di maaramidan dagiti robot—ti makibagay. No panagsusukat iti modelo, nalaka a makibagay ti tattao, idinto ta adu pay a bulan ti kasapulan tapno mabaliwan ti programa dagiti robot. “Us-usarenmi idi dagiti tattao kas robot,” kuna ni Tomiaki Mizukami, presidente ti paktoria ti NEC. “Ngem ita, masapul nga usarenmin ti kinasariritda. Nasayaat ti agusar iti robot, ngem ita natakuatanmi a talaga a naparpartak no tattao ti usarenmi.” Kas pagarigan, natakuatan a dagiti trabahador idiay NEC ti makaaramid kadagiti telepono nga 45 a porsiento nga ad-adda nga episiente ngem kadagiti robot. Basbassit pay nga espasio ti okuparan ti tattao ngem kadagiti makina, ken saanda unay a komplikado isu a manmano ken basbassit ti gastos a mangmantener. “Kalpasan ti dua wenno tallo a tawen a panageksperimento iti di unay panagusar kadagiti makina, kunaen dagiti agpatpataud a dakdakkel itan ti masapulan ken magapuanan,” kuna ti magasin.
Dagiti Mabuya a “Baro” a Piramid
Adun a tawen nga agaaripuno dagiti turista tapno kitaen ti Great Pyramid idiay Giza, nga inaramid ni Ari Khufu—a pagaammo met kas Cheops. Ngem manmano ti nakakita kadagiti monumento nga inaramid ni amana nga Snefru. Ngamin, saan idi a makita dagiti naud-udi, ta nailemmengda iti base ti armada idiay Dahshûr. Ngem saanen a kasta. Ti nangato a Council of Antiquities ti Egipto linukatannan ti lugar para iti publiko. Kadagiti 11 a piramid sadiay, 3 ti inaramid ni Snefru—5 amin ti inaramidna—ken pakairamanan ti Red Pyramid, ti damo nga inaramidna a nalinis dagiti sikiganna. Natukadtukad ti sikigan dagiti napalabas a naaramid a piramid. Nalabit ad-adda a makapaintriga ti Bent Pyramid, a naawagan a kasta gapu iti napasdok a sakaananna sa bigla nga agbalbaliw ti makingngato a kaguduana. Agparang a nairanta ti napasdok a sakaananna tapno di ulien dagiti mannanakaw iti bato, a mabalin nga isut’ rason a daytoy a piramid ti kasayaatan ti pannakataginayon ti makinruar a kahana ngem iti aniaman a piramid iti Egipto. Nupay dagiti napalabas nga ar-ari ti naan-anay a napagbalin a dios idi natayda, ni Snefru “indeklarana ti bagina kas ti sibibiag a dios-init a ni Re,” kuna ti magasin a Time. “Naitabon ni Snefru iti Red Pyramid, a naitanem iti nadaeg a pasdek nga addaan tallo a siled a maibilang kas ti kasayaatan iti Kadaanan a Pagarian.”