Dagiti Pygmy​—Tattao iti Nasulinek a Kabakiran

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! ITI SENTRAL A REPUBLIKA TI AFRICA

UMAYKAYO ket makiam-ammokayo kadagiti BaBinga, dagiti Pygmy iti Sentral a Republika ti Africa, ti pagtataenganmi. Nalabit nangnangngegan ken nakabasakayon ti maipapan kadagitoy a Pygmy, ngem dikay pay naam-ammo ti siasinoman kadakuada. No bumisitakayo iti Bangui, ti kabesera, agbiahekayo iti kurang a dua nga oras tapno makagteng a mismo iti teritoriada.

Dagiti Saksi ni Jehova adda napateg a mensaheda para kadagiti amin a nasion, tribu, rasa, ken puli. Iti Nakristianuan nga aramidmi, kasabaanmi dagiti amin a kita ti tattao. Daytoy ramanenna dagiti Pygmy.​—Apocalipsis 14:6.

Isu a pangngaasiyo ta kaduaendakami ket kitaenyo no kasano ti panagbiagda ken no kasano nga awatenda ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios, a mamagbalinto a Paraiso iti daga. Daytanto ti makaay-ayo ken makaparagsak nga aldaw para kadakayo.

Panagsirarak

Sakbay a mapankami, maitutop nga agsirarakkami maipapan kadagiti tattao a bisitaenmi. Magun-odan dagiti libro nga insurat dagiti tattao a nakipagnaed kadagiti Pygmy iti adu a bulan, a nangadal iti kultura, relihion, ken ug-ugalida.

Ti panagbasa ti maipapan kadagitoy a natalna ken mannakigayyem a tattao ken kalpasanna bisitaen ida sungbatanna ti adu a saludsod a kas iti: Sadino ti naggapuan dagiti Pygmy? Ania ti masursurotayo kadakuada? Sadino ti pagindeganda? Ania ti pakaidumaanda kadagiti dadduma a grupo dagiti Africano? Kasano ti pannakilangenda iti dadduma a populasion?

Kunaen ti Webster’s Third New International Dictionary a dagiti Pygmy ket “babassitda a tattao iti equator ti Africa nga agtayag iti 1.5 metro, . . . usarenda ti pagsasao dagiti kaasitgan a kaarrubada.” Dagiti Pygmy iti Africa ket maipagarup a naiduma ti namunganayanda kadagiti Negrito (a kaipapananna “Babassit a Negro”) idiay Oceania ken iti makin-abagatan a daya a paset ti Asia.

Ti termino a “pygmy” agtaud iti Griego a sao a kaipapananna “distansia manipud siko agingga iti buko ti ramay.” Nalatak dagiti pygmy a kas mangnganup ken agum-ummong. Ti pakagupgopan ti populasion a Pygmy iti lubong ket napattapatta a nasurok la bassit a 200,000.

Da Serge Bahuchet ken Guy Philippart de Foy mangipaayda iti ad-adda pay a makapainteres a detalye iti libroda a Pygmées​—peuple de la forêt (Dagiti Pygmy​—Tattao iti Kabakiran). Kunaenda a dagiti Pygmy agnaedda kadagiti nasulinek a kabakiran iti Republic of Congo, ti Democratic Republic of Congo, Gabon, Cameroon, ken Sentral a Republika ti Africa ken masarakanda pay iti adayo a daya ti Rwanda ken Burundi.

Awan ti eksakto a makaammo no sadino ti naggapuan dagiti Pygmy ken no kaano a simmangpetda. Pulos a saanda nga usaren ti “pygmy” a pakabigbiganda. Idiay Sentral a Republika ti Africa, kaaduanna maawaganda a BaBinga, ngem iti dadduma a pagilian, maawaganda a kas BaKola, BaBongo, BaAka, BaMbènzèlè, BaTwa, ken BaMbuti.

Ti Umuna nga Ibibisita

Pimmanawkami idiay Bangui babaen iti maysa a Land Cruiser iti agsapa, iti agarup alas siete, tapno agpaabagatan a mapan idiay M’Baiki/Mongoumba. Nasemento laeng ti kalsada iti umuna a 100 a kilometro. Nasayaat ti addaan iti de-dual a lugan, tangay nagalis ti kalsada gapu iti tudo idi napalabas a rabii.

Naglugankami a limmabas iti nalasbang a karuotan ti away nga addaan kadagiti napuskol a kabakiran ken limmabas kadagiti babassit a purok a sadiay iti igid ti kalsada agitukon dagiti tattao iti saba, plantain, pinia, kamoteng-kahoy, mais, karabasa, ken mani nga adda kadagiti babassit a lamisaan. Awan ti bisin ditoy. Ti nadam-eg a daga ken ti naagneb a klima pataudenna dagiti adu a nadumaduma a taraon. Ket kellaat nga addakamin iti umuna a “purok” dagiti BaBinga wenno kampo.

Agnanaedda kadagiti nakaskasdaaw ti kababassitda a nagtimbukel ti atepna a kalkalapaw a maymaysa ti ruanganna nga apag-isu laeng ti kadakkelna a pagkaradapan a sumrek. Babaen ti panangusar kadagiti ruting ken bulbulong nga aggapu iti kabakiran iti asideg, dagiti babbai ti agibangon iti kalkalapaw. Agarup 10 agingga iti 15 a kalapaw ti naurnos nga agsirkulo. Dagitoy agserbi laeng a pagturogan wenno mangsalaknib manipud iti napigsa a tudo. Ti inaldaw a panagbiag maaramid iti ruar.

Dimsaagkami iti lugan tapno kablaawan ti sumagmamano a babbai, a tunggal maysa adda ubbana nga ubing. Gapu ta nangngegda ti luganmi, dadduma a lallaki ti nagtataray nga immay nangkita no siasinokami ken no ania ti kayatmi. Kimmuyog ti adu nga aso, a tunggal maysa addaan iti kampanilia a nayukkor iti tengngedna.

Malagipmi iti panagsirarakmi a ti laeng taraken dagiti Pygmy ket dagiti aso. Dagitoy ti kaduada nga aganup. Ket, manipud iti daga agingga iti tuktok dagiti kayo, adu ti maanupan. Kas ilawlawag ti libro a Pygmées​—peuple de la forêt, daytoy iramanna dagiti tumatayab, bakes, elepante, buffalo, utot, antelope, alingo, squirrel, ken adu a sabsabali pay. Ti matalek nga aso ket kasapulan ti tunggal mangnganup.

Iti pannakisaomi kadagitoy a tattao, inusarmi ti libro a Ti Librok dagiti Estoria ti Biblia ken ti broshur a Tagiragsakenyo ti Biag nga Agnanayon Ditoy Daga!a Dagitoy iyilustrarda nga iti mabiiten ti daga agbalinto a paraiso nga addaan kadagiti napipintas a kabakiran, a sadiay awanto ti sakit wenno ipapatay. (Apocalipsis 21:4, 5) Dagitoy dua a publikasion nayimprentada iti Sango, ti pagsasao nga us-usaren ti nasurok a 90 porsiento ti populasion, agraman dagiti Pygmy. Dagitoy a natalna a tattao, sadinoman ti pagnaedanda, usarenda ti pagsasao dagiti Africano a kaarrubada. Nasken daytoy ta agkasosioda iti negosio.

Di nagbayag, adun a lallaki ken babbai ti nakatakder iti aglawlawmi, a mangkitkita a siraragsak kadagiti agsasaganad a ladawan bayat ti panagimdengda iti naipaay a panangilawlawag. Kadagiti napalabas nga ibibisita iti las-ud ti adu a tawenen, am-ammodakami kas dagiti Saksi ni Jehova. Maragsakanda a manggun-od kadagiti kopia ti publikasion. Nupay kasta, ti parikut ket saanda a makabasa. Adu a tawenen nga ikagkagumaan ti gobierno ken dadduma nga institusion nga isuro ida nga agbasa ken agsurat, ngem awan ti mamaayna. Nayurnos ti panageskuela dagiti annakda. Nagandar ti eskuelaan iti apagbiit, ngem di nagbayag, kaaduan kadagiti ubbing ti nagikkat. Kinuna ti maysa a mannursuro a nakipagtrabaho kadagiti Pygmy a no addada iti klase ipakitada ti nakaskasdaaw a laingda nga agsursuro, ngem kalpasan ti sumagmamano a bulan a panageskuela, basta agpukawdan. Nupay kasta, ti panangikagumaan a mangipaay iti pormal a panangisuro itultuloy dagiti lokal nga autoridad ken ti dadduma pay.

Nalatak dagiti Saksi ni Jehova nga agsubli kadagiti tattao a mangipakita iti interes iti Sao ti Dios. Ngem dikam inanamaen a makitami manen ti isu met la a BaBinga iti sumaganad nga iyaaymi, ta kankanayonda nga umakar iti intero a tawen. Agpukawda iti nasulinek a kabakiranda iti adu a bulbulan. Saan a nagballigi ti panangikagumaan a mamagtalinaed kadakuada a permanente iti maysa a lugar. Pudno a dagitoy ket tattao iti nasulinek a kabakiran. Ti panagakar-akar ken panaganup ti pamay-an ti panagbiagda, ket awan ti makabalbaliw iti wagas ti panagbiagda.

Inaldaw a Panagbiag, Panagasawa, ken Pamilia

Kangrunaanna, aganup dagiti lallaki ket dagiti babbai ti agurnong, nga agkolekta kadagiti amin a produkto ti kabakiran: dagiti uong, bagas ti lanot, berry, bulbulong, nuez, insekto, anay, diro, ken, di liplipatan, ti pagay-ayatda nga alimbubudo. Amin dagitoy a banag kasapulanda a pagtaraon ken imaroda. Dagiti Africano a kaarruba dagiti Pygmy, a masansan a maawagan les grands noirs (dagiti natayag a nangisit), agpannurayda a naimbag kadakuada kadagitoy a banag. Kas maisukat, mangipaayda kadagiti banga, pariok, buneng, alikamen kas kadagiti wasay ken kutsilio, asin, lana ti palma, kamoteng-kahoy, plantain, ken kasta met, daksanggasat, ti tabako, ti lokal pannakaaramidna a naingel nga inumen, ken cannabis. Ti tallo a maudi a banag ti nakaro a parikut dagitoy a napakumbaba a tattao. Masansan nga agutangda tapno magun-odanda ida, ken main-inut a madadael ti panagbiagda.

Gagangay a maymaysa ti asawa dagiti lallaki. Nupay kasta, sidadaanda a makidiborsio wenno makisina tapno makikabbalay iti sabali a kapareha. Ti ama wenno ti kalakayan iti kampo ti mararaem unay. Saan nga agbilin, ngem gagangay a masurot ti balakadna. Makitayo nga ay-ayaten dagiti Pygmy ti annakda. Kanayon nga ubbaen ti ina ken ama dagiti annakda. Dagitoy nga ubbing kanayon a kalangenda dagiti nagannak kadakuada sadinoman ti papananda ken aniaman ti ar-aramidenda, agtartrabaho man, agan-anup, wenno agsalsala.

Iti rabii maturog ti maladaga iti nagbaetan dagiti nagannak. Iti aldaw, dagiti nagannak, manong, manang, pangamaen, ken appo a lallakay ken babbaket awirenda dagiti ubbing, ken malaksid iti dayta, aywanan ida ti intero a kampo. Kankanayon ti panagsisinnarungkar dagiti nagannak ken kakabagian. Amin dagitoy pasingedenna ti singgalut ti pamilia. Iti sibilisasion ti Laud masansan a nalukay wenno napugsat ti singgalut ti pamilia, ngem ditoy naiduma dagiti bambanag.

Nupay agaaddayo ti pagindegan dagiti Pygmy ken dagiti kaarrubada a taga Africa, adda pakainaiganda iti ekonomia. Malaksid iti regular a pannakilangenda babaen iti negosio, masansan a makiddaw ti panagtrabahoda kas katulongan kadagiti pagmulaan ti kape ken kakaw. Mabalin nga agtrabahoda iti sumagmamano a lawas, masuelduanda, ket kalpasanna mapandan iti nasulinek a kabakiran iti mabayag a tiempo. Siasino ti makaammo? Ti kape a tagtagiragsakenyo itoy a bigat ket mabalin a naglasat iti im-ima dagiti Pygmy iti Sentral nga Africa.

Relihion

Dagiti BaBinga ket relihiosoda a tattao, ngem ti an-anito ken tradision ti mangiturturay iti relihioso a panagbiagda. Ar-aramidenda dagiti ritual a mapakuyogan iti musika, panagkanta (yodeling), ken panagsala. Mangipaay ti libro nga Ethnies​—droits de l’homme et peuples autochtones (Grupo Dagiti Katutubo​—Kalintegan ti Tao ken ti Tattao nga Autochthon) iti sumaganad a panangilawlawag: “Agpaay kadagiti tattao iti nasulinek a kabakiran, pinarsua ti Dios ti lubong, a kaipapananna ti kabakiran. Kalpasan ti panangparsuana iti umuna a natauan a pagassawaan . . . , napanen idiay langit ket awanen ti interesna iti ar-aramid ti tao. Ita ti natan-ok nga espiritu, ti dios ti kabakiran, ti agtigtignay a maipaay kenkuana.” Siempre, daytoy ket naiduma unay iti panangilawlawag ti Dios ken ti panggepna a masarakan iti Biblia​—Genesis, kapitulo 1, 2; Salmo 37:10, 11, 29.

Nalalaing a Tattao

Kadawyanen a pagaangawan wenno tagibassiten pay ti dadduma a tattao dagiti Pygmy, nga ibilangda ida a nababbaba ken di unay nalaing. Ngem ni Patrick Meredith, propesor iti psychophysics idiay Leeds University, Inglatera, kinunana: “No makitayo dagiti Pygmy iti gagangay a pagindeganda nga agar-aramid kadagiti rangtay manipud iti linabag ti mula ken agbiag a sibaballigi nalabit imtuodenyo ti bagiyo no ania ti kaipapanan ti kinalaing kadakayo.”

Pagaammotayo nga amin a sangatauan ket kaputotan ti immuna a pareha, da Adan ken Eva. Kunaen ti Aramid 17:26: “Inaramid [ti Dios] ti tunggal nasion dagiti tattao manipud iti maysa a tao [ni Adan], tapno agnaed iti intero a rabaw ti daga.” Ket kunaen ti Aramid 10:34, 35 a “ti Dios saan a mangidumduma, no di ket iti tunggal nasion anamonganna ti tao nga agbuteng kenkuana ken agaramid iti kinalinteg.” Ngarud, kayatmi nga ipan dagiti kinapudno ti Biblia kadagitoy a tattao tapno maaddaanda met iti namnama nga agbiag iti mabiiten a tiempo inton ti intero a daga mabaliwanton a maysa a napintas a paraiso nga aduan kadagiti nasulinek a kabakiran.

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 23]

1. Panangiranud iti mensahe ti Biblia kadagiti Pygmy; 2. Pygmy a managkitikit iti kayo; 3. kadawyan a pagindegan dagiti Pygmy