Panangmatmat iti Lubong
Alkoholismo Idiay Mexico
Impakita dagiti panagadal nga indaulo ti Mexican Institute of Social Security nga adda nasurok nga uppat a milion nga alkoholiko idiay Mexico idi 1991. Ngem idi 1997, nagdoble dayta a bilang, ireport ti periodiko ti Mexico City nga El Universal. Kinotarna ti Alcoholics Anonymous a mangibagbaga a kadagiti walo a milion nga alkoholiko idiay Mexico, tallo a milion ti masarakan idiay Mexico City. Sigun iti El Universal, maar-aramid ti kaaduan a krimen idiay Mexico gapu iti impluensia ti alkohol. Panaglangan iti trabaho ken nakapuy a magapuanan idiay eskuelaan ti ibunga ti panangabuso iti alkohol. Kunaen ni José Manuel Castrejón, pannakabagi ti National Council Against Addiction, a “50 porsiento kadagiti kaso ti kinaranggas iti pamilia ken kakalima kadagiti aksidente idiay pagtrabahuan ket mainaig unay iti panagusar iti alkohol.”
Singasing Kadagiti Agbiahe iti Eroplano
Mangpadanag iti panunot ken bagi ti adayo a biahe iti eroplano, ket mangted ti The Times a periodiko ti London iti sumagmamano a singasing tapno mabang-aranka. Dagitoy iramanda ti “dika iyiinum iti de-alkohol ngem uminumka iti adu a soft drink, manganka laeng iti nalaka a marunaw ken darepdepem nga addaka iti nagpintas a lugar.” Ti panagtugaw iti adu nga oras ti mangpaebbal kadagiti saka ken pakariknaam a kasla nailet ti kawesmo. Gapuna, kas ipadamag ti The Times, “isingasing dagiti doktor ti panangpalukay kadagiti kawes, panangikkat iti sapatos ken panagkiddaw iti aisle seat tapno kanayon a makapanka idiay lababo.” Ti panangilut-ilut ken panangyunnat iti takiag ken gurgurong kabayatan ti panagbiahe ti tumulong a manglapped kadagiti parikut iti panagtaray ti dara iti bagi. Tapno madaeran ti jet lag, “no dadduma, sakbay nga agbiaheda, nasaksakbay a baliwan dagiti nakapamin-adun nga agbiahe ti inaldaw a rutinada. Makalawas a nasapsapa a mariing dagidiay mapan idiay daya ket dagidiay agpalaud, rabii unayen no maturogda.”
Dagiti Agbiahe a Wak Idiay Tokyo
Ireport ti The Daily Yomiuri a nakayugalianen dagiti wak idiay Tokyo, Japan, ti agbiahe a sumrek ken rummuar iti siudad iti kada aldaw. Kuna dagiti eksperto iti tumatayab a nangrugi daytoy sumagmamano a tawen ti napalabasen idi immadu unay ti populasion dagiti wak kadagiti parke ken arubayan dagiti templo ti Tokyo a nakapilitan dagiti wak a mangaramid iti umokda iti sabali a lugar. Kadaydi a natakkuatanda ti nanam-ay a biag iti ruar ti siudad. Ngem ti la banag a pakailiwanda ket ti naimas a taraon iti siudad—basura ken dagiti naibellengen a tedtedda. Nairemedioda daytoy babaen ti panangyugalida iti “panagbiahe nga umasping iti ar-aramiden dagiti makitegtegged a trabahador. No agsapa, tumayabda a mapan kadagiti lugar iti siudad tapno agsapul iti taraon,” kuna ti The Daily Yomiuri, “sa agawidda iti ruar ti siudad no rabii.”
Agpegpeggad Dagiti Gameng iti Nakaparsuaan
◆ Ilista itan ti rehion iti amianan a daya ti India, a naruay iti mula ken animal, ti 650 a kita ti mula ken 70 a kita ti animal nga agpegpeggad a maungaw. Ti nalaka a madadael a sistema ti ekolohia iti estado ti Meghalaya, iti ketegan ti Bangladesh, ti nailasin kas maysa kadagiti 18 nga ‘agkasapulan iti dagus nga atension’ a sadiay agpegpeggad ti nadumaduma a kita dagiti nabiag a parsua. Kas naipadamag iti The Asian Age, naraut ti sistema ti ekolohia gapu iti panangrarit ken di legal a panaganup dagiti tattao, a karaman iti dadduma pay a makagapu. Ti kinanadumaduma ti kita dagiti nabiag a parsua iti pito nga estado iti amianan a daya ti India ket maibilang a nalaklaka a madadael ken sensitibo ti ekolohiana ngem iti dadduma a paset ti pagilian.
◆ Idiay Italia, umad-adu met ti bilang dagiti agpegpeggad a kita dagiti mula ken kabagian ti nadumaduma a kita. Idi 1992, 458 ti naibilang nga agpegpeggad a maungaw, ngem idi 1997, immadu dayta a bilang iti 1,011. “Agpegpeggad ti agarup maysa a kakapito iti nadumaduma kita a mangbukel kadagiti mulmula idiay Italia, ket aginggat’ 29 a kita ti naungawen iti naudi a sumagmamano a tawen,” ilawlawag ti Corriere della Sera. Nasurok a 120 a kita ti “agpegpeggad unay a maungaw iti asidegen a masanguanan,” ket gistay 150 ti mabalin a maungaw iti asidegen a masanguanan. Sigun iti panangmatmat ti botaniko a ni Franco Pedrotti, iti University of Camerino, “dagitoy a bilang ipalgakda ti nakadadanag a kasasaad.” Naungaw ti maysa a kita ti mula iti sigud a nagtubuanna idi naaramid a pagaayaman iti soccer ti kakaisuna a lugar a nagtubuanna.
◆ Idiay Argentina, agpegpeggad ti 500 kadagiti 2,500 a katutubo a kita ti animal, ireport ti Clarín a periodiko ti Buenos Aires. “Nupay ti panangitalimeng iti nadumaduma a kita ti mula ken animal ti tulbek a mangisierto iti agdama ken masakbayan a pagimbagan dagiti tattao, adu nga animal ti agpegpeggad a maungaw,” sigun ken ni Claudio Bertonatti, coordinator iti mangitalimeng a departamento ti Wildlife Foundation. Karaman kadagiti animal nga agpegpeggad idiay Argentina ket ti nadumaduma a kita ti armadillo, jaguar, vicuña, balyena, ken pag-ong. “Agpapan pay [iti kinapudno] a maiparit ti pannakailakoda,” kuna ti report, idiay kabesera a siudad ti Buenos Aires “mailaklako ti agarup 100,000 a pag-ong iti kada tawen.” Kinuna ni Bertonatti: “Ti tao, nga isu koma ti kangrunaan nga interesado iti pannakasalaknib daytoy a gubuayan ti kinabaknang, ti mapabasol iti kaaduan kadagiti pangta a mangituggod iti asidegen a pannakaungaw ti adu a kita dagiti nabiag a parsua.”
Ni Maria ti Immuna a Nakakita iti Napagungar a ni Kristo?
Inrupir ni Pope John Paul II a “nainkalintegan ti panamati a ti Ina [ni Jesus a ni Maria] ti nalabit immuna a tao a nagpakitaan ni napagungar a Jesus.” (L’Osservatore Romano) Awan kadagiti uppat a salaysay ti Ebanghelio ti mangibaga nga adda ti ina ni Jesus idi a natakkuatan nga awan nagyan ti tanemna. Nupay kasta, kinuna pay ti papa: “Kasano a di nairaman ti Nainggasatan a Birhen, nga adda idi iti immuna a grupo dagiti adalan (cf. Aramid 1:14), kadagidiay nakakita iti nadibinuan nga Anakna kalpasan a napagungar manipud kadagiti natay?” Nagusar ti papa iti nadumaduma nga argumento tapno ikagumaanna nga ilawlawag ti kinaawan ti rekord kadagiti Ebanghelio maipapan iti panagkinnita da Jesus ken ti inana. Agtalinaed ti kinapudno a saan a pinaltiingan ti nasantuan nga espiritu dagiti mannurat iti Ebanghelio tapno dakamaten ti aniaman iti dayta a pasamak. Maipapan iti dayta a banag, isut’ saan met a nadakamat iti sursurat dagiti apostol.—2 Timoteo 3:16.
Peggad ti Kalgaw Idiay Abagatan
Idiay Southern Hemisphere, ti Enero ket maysa kadagiti kapudotan a bulan. No kapudotna, napateg a saluadan ti panaglusdoy gapu iti pudot, ilawlawag ti magasin nga FDA Consumer. Nupay ti panaglusdoy gapu iti pudot ti pakatayan ti ginasut iti kada tawen, naan-anay a malapdan dayta, kuna ti endocrinologist a ni Dr. Elizabeth Koller. Mapasamak ti panaglusdoy gapu iti pudot kas bunga ti panagbannog iti kapudotan, ngem apektaranna met dagiti natataengan nga adulto nga awanan iti air-condition ken addaan sakit a dina ammo, kas iti diabetes wenno sakit iti puso. No bumara ti temperatura, ibalakad ti FDA Consumer nga uminumka iti adu a danum—sangalitro kada oras no agehersisioka. Iti kainaran, agsapsapoka iti sunscreen, agusarka iti payabyab a kallugong, ken nalawa a kawes. No awananka iti air-condition ket adda peggad nga aglusdoyka, “agdiguska iti nalamiis, kanayon a pusitsitam ti bagim iti danum, ken agtugawka iti sanguanan ti bentilador. No maulawkan, agkiddawka a dagus iti medikal a tulong.” Mamakdaar ni Dr. Koller: “No adda aglusdoy, addaanka iti sumagmamano laeng a minuto a mangsalbar iti dayta a tao.”
“Pannakatutuok” iti Trabaho
“Ti panagsakit ti ulo, pannakabannog, kinamananglilipat, adda depektona a panagkita, pannakaulaw, parikut iti aangsan, panagtuleng gapu iti napigsa unay a panagbaen, panagwengweng ti lapayag, [ken] saksakit iti kudil”—amin ti mabalin a resulta ti sick building syndrome, wenno SBS, kuna ti managsirarak iti John Moores University a ni Jack Rostron. Ti SBS, nga opisial a binigbig ti World Health Organization idi 1986, mabalin a “balbaliwanna ti makauma a banag nga iyaapan idiay pagtrabahuan kas umad-adanin a pannakatutuok,” kunana. Ipadamag ti The Independent ti London a dagiti pasdek a sentralisado ti air-condition-da nga addaan seliado a tawtawa ket makaurnong kadagiti itayab-angin a mangmulit, kas iti makasabidong a gas ken partikulo nga iruar dagiti para-kopia ken agimaldit a makina. Tapno maliklikan ti SBS, masapul a masansan a madalusan ken dalusan a naimbag dagiti air-condition. Kuna ni Rostron: “Sumayaat ti magapuanan iti trabaho no agkakadua dagiti babassit a grupo ti tattao iti babassit nga opisina a mailukat dagiti tawada.”
Pakdaar No Kalam-ekna
Siasinoman a mangbusbos iti tiempo iti ruar no kalam-ekna ket agpeggad a maaddaan iti hypothermia, napeggad a panagbaba ti temperatura ti bagi, kuna ti periodiko a The Toronto Star. Mapasamak daytoy “no ti bagi naparpartak a mapukawna ti bara ngem ti kabaelanna a patauden,” kuna ti damag, sa kunana pay a “dagiti temperatura di kasapulan a sub-zero tapno rumsua ti hypothermia.” Ti metabolismo dagiti nataengan ket masansan a saan unay a makabael a mangsupusop iti napukaw a bara. Isuda, agraman dagiti ubbing, ti kangrunaan nga agpegpeggad. No ti tao ket “malammin, nabasa, nabannog, mabisin, kumkumter, agreklamo, [ken] saanna a magustuan ti rummuar iti balay,” mabalin nga agpeggad a maaddaan iti hypothermia, kuna ti Wilderness First Aid Handbook. Ti kasta a tao rumbeng a mailinong, makawesan iti namaga, mapakan, ken mapainum ngem saan a kadagidiay de-alkohol wenno addaan iti caffeine. No awan ipakitana a pagilasinan iti iyiimbag, dagus a kasapulan ti medikal a tulong.