Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Ania ti Maipapan iti Panangipannakkel iti Puli?

“Sangkasao ti maysa kadagiti kaeskuelaak ti puli ken kolor ti dadduma a tattao,” isennaay ti 17 anyos a ni Tanya. “Iti kaaduan a pannakipatangna, kunana nga isut’ natantan-ok ngem kadakuada.”

NATURAL laeng nga ipannakkel ti maysa ti pamiliana, kultura, lenguahe, wenno lugar a nakayanakanna. “Maysaak a Vietnamese,” kuna ti 15 anyos a balasitang nga agnagan iti Phung, “ket ipagpannakkelko ti kulturak.”

Ngem masansan a ti panangipannakkel iti puli kakuykuyogna ti panangidumduma iti puli. Daytoy a panangipannakkel arigna ti kanser a di madmadlaw a mangdadael kadagiti relasion, uray pay no mailimed babaen iti maskara ti kinadayaw. Kinuna ni Jesu-Kristo: “Ti naruay iti puso sawen ti ngiwat.” (Mateo 12:34) Ket dagiti naigamer a rikna ti kinatan-ok​—wenno pananguyaw​—masansan a maipanayag iti publiko a pakaigapuan ti pannakasair.

No dadduma, agbalin a naranggas ti panangipannakkel iti puli. Kadagiti kallabes a tawen, daytat’ nangrubrob kadagiti gubat, derraaw, ken nadara a “panangikisap iti puli.” Nupay kasta, din kasapulan a masaksiam pay ti nadara a rinnanget tapno makitam laeng ti naalas a paset ti panangipannakkel iti puli. Kas pagarigan, makitkitam kadi dayta idiay eskuelaan, pagtrabahuan, wenno iti sangakaarrubaanyo? “Wen,” kuna ti Kristiano nga agtutubo nga agnagan Melissa. “Pagaangawan ti dadduma a kaeskuelaak dagiti ubbing a sabali ti bengngatda, ket kunada a nasaysayaatda ngem kadakuada.” Kasta met laeng ti ipadamag ni Tanya: “Idiay eskuelaan, mangngegko ti dadduma nga ubbing a sisasabrak a mangikuna kadagiti sabsabali: ‘Nalalaingak ngem sika.’” Iti maysa a surbey idiay E.U., gistay kagudua kadagiti amin a napagsaludsodan ti nangikuna a napasarandan a mismo ti dadduma a kita ti panangidumduma iti puli kabayatan ti napalabas a tawen. “Talaga a nasaknap ti tension gapu iti puli idiay pages-eskuelaak,” kinuna ti agtutubo nga agnagan Natasha.

Ita, kas pagarigan ta agnanaedka iti pagilian wenno lugar a nagadut’ nagsangpet nga imigrante, a nakadkadlaw unay ti interamente a namalbaliwan ti pages-eskuelaam, sangakaarrubaan, wenno kongregasion Kristiano. Medio alusiisenka kadi gapu itoy? No kasta, ti panangipannakkel iti puli rinimbawannan ti panunotmo ngem iti sigud nga ipagarupmo.

Umiso Kontra Di Umiso a Panangipannakkel

Kaipapanan kadi daytoy a naan-anay a di umiso ti panangipannakkel? Saan met ketdi. Ipakita ti Biblia nga adda lugar ti umiso a kita ti panangipannakkel. Idi nagsurat ni apostol Pablo kadagiti Kristiano idiay Tesalonica, kinunana: “Dakami a mismo ipagpannakkeldakayo iti nagtetengngaan dagiti kongregasion ti Dios.” (2 Tesalonica 1:4) Umasping iti dayta, naimbag ken normal ti kaadda ti kalalainganna a panangipateg iti bagi. (Roma 12:3) Saan ngarud a dakes ti medio panangipannakkel iti puli, pamilia, lenguahe, kolor, wenno lugar a nakayanakan. Saan la ketdi nga ibilbilin ti Dios nga ibaintayo dagita a banag. Idi napagkamalianda ni apostol Pablo kas Egipcio a kriminal, saan a nagkitakit a nangikuna: “Iti kinapudnona, maysaak a Judio, a taga Tarso idiay Cilicia, umili iti di nalmeng a siudad.”​—Aramid 21:39.

Nupay kasta, agbalin a dakes ti panangipannakkel iti puli no patanorenna ti sobra a panangipateg iti bagi wenno no daytan ti pangtagibassitan ti maysa kadagiti sabsabali. Kuna ti Biblia: “Ti panagbuteng ken ni Jehova isu ti pananggura iti dakes. Tangsit, kuspag, ken ti dakes a dalan, ken ti naulpit a ngiwat guraek.” (Proverbio 8:13) Ket kunaen ti Proverbio 16:18: “Ti kinatangsit umun-una ngem ti pannakadadael, ket ti napalangguad nga espiritu kasakbayan ti pannakatnag.” Kaluksaw ngarud ni Jehova ti panangilastog a ti maysa ket nagtaud iti natan-ok a puli.​—Idiligmo iti Santiago 4:16.

Dagiti Namunganayan ti Panangipannakkel iti Puli

Apay a sobra ti panangipannakkel dagiti tattao iti pulida? Kuna ti libro ni Lise Funderburg a Black, White, Other: “Para iti adu a tattao, naggapu kadagiti nagannak ken pamiliada ti umuna (ken agpaut) a panangmatmatda iti puli.” Nakalkaldaang ta masansan a di natimbeng wenno tiritir ti panangmatmat nga insuro ti dadduma a nagannak. Mabalin a direkta a maibaga iti dadduma nga agtutubo a natan-ok dagiti kapulianda ket naiduma wenno nababbaba dagiti dida kapulian. Ngem ad-adda a mapalpaliiw dagiti agtutubo ti nagannak kadakuada a dida la ngamin makipulpulapol iti dida kapulian. Adda met nabileg nga impluensia daytoy iti panagpampanunotda. Ipalgak dagiti surbey a nupay di agpapada ti opinion dagiti tin-edyer ken nagannak no maipapan iti kawes wenno musika, kaaduan nga agtutubo agkapanunotanda kadagiti nagannak kadakuada no maipapan iti puli.

Tumanor met dagiti di natimbeng a kababalin maipapan iti puli gapu iti pannakairurumen ken pannakamaltrato. (Eclesiastes 7:7) Napaliiw dagiti edukador, kas pagarigan, a ti annak dagiti grupo ti minoridad masansan a kurang ti panagraemda iti bagida. Iti panangikagumaanda a mangkorehir kadagiti bambanag, nagaramid ti dadduma nga edukador kadagiti kurikulum iti eskuelaan a mangisuro kadagiti ubbing iti pakasaritaan ti pulida. Makapainteres ta ikalintegan dagiti kritiko a daytoy a panangipaganetget iti panangipannakkel iti puli ti mangrubrobto laeng iti rasismo.

Ti personal a kapadasan adda met dakkel a maaramidanna iti itatanor dagiti dakes a kababalin maipanggep iti puli. Gapu iti di makaay-ayo a pannakiam-ammona iti dina kapulian, nalabit ipato ti maysa nga amin a miembro iti dayta a puli ket makapasuron wenno panatiko. Mabalin a tumanor met dagiti negatibo a rikna no ad-adda nga iturong ti warnakan ti atensionna iti panagbibinnusor dagiti puli, kinabrutal dagiti polis, ken panagprotesta dagiti demostrador wenno no negatibo ti panangdeskribirda kadagiti etniko a grupo.

Ti Sarsarita Maipapan iti Kinatan-ok ti Puli

Ti ngay kunaen ti dadduma nga adda kalintegan ti pulida a makarikna a natantan-okda ngem iti sabsabali? Nagrigat a rugian ti ideya a talaga a malasinlasin dagiti tattao kadagiti naisalsalumina a puli. Impadamag ti maysa nga artikulo iti Newsweek: “Para kadagiti sientipiko a nangadal iti dayta, ti puli ket makaallilaw unay a kapanunotan a nagrigat nga ilawlawag.” Agpayso nga adda “dagiti nakadkadlaw a nagdudumaan iti kolor ti kudil, itsura ti buok ken ti sukog ti mata wenno agong.” Nupay kasta, kinuna ti Newsweek a “dagitoy a pagdudumaan ket saan unay a napateg​—ket uray pay no ikagumaanda, di makapataud dagiti sientipiko kadagiti aniaman a naisangsangayan a nagdudumaan a nakaigiddiatan ti maysa a puli iti sabali a puli. . . . Iti kaaduan a sientipiko a mangad-adal itoy a benneg, ti kangrunaan nga ikonsiderar ket, ti puli ket maysa laeng a ‘napartuat a kapanunotan ti kagimongan’​—[makadadael a] pannakailaok ti panangidumduma, an-anito ken sariugma.”

Uray no maaramid dagiti nasientipikuan a pannakalasinlasin dagiti puli, saan nga agpayso ti kapanunotan maipapan iti “puro” a puli. Kuna ti The New Encyclopædia Britannica: “Awan ti puro a puli; aglalaok ti amin nga agdama a puli.” Aniaman ti kasasaad, isursuro ti Biblia a ti Dios “inaramidna ti tunggal nasion dagiti tattao manipud iti maysa [a tao].” (Aramid 17:26) Aniaman ti kolor ti kudil, itsura ti buok, wenno langa, adda maymaysa laeng a puli​—ti puli ti tao. Amin a tao ket agkakabagian gapu iti immuna nga amatayo a ni Adan.

Nalawag nga ammo dagiti nagkauna a Judio a maymaysa ti nagtaudan ti amin a puli. Ngem uray kalpasan a nagbalindan a Kristiano, dadduma ti mamati pay laeng a natantan-okda ngem kadagiti saan a Judio​—agraman dagiti saan a Judio a kapammatianda! Naan-anay a dinuprak ni apostol Pablo ti kapanunotan maipapan ti kinatan-ok ti puli babaen ti panangikunana iti naisurat iti Roma 3:9: “Dagiti Judio ken kasta met dagiti Griego addada amin iti sidong ti basol.” Awan ngarud ti puli a makapagpannakkel nga addaan iti espesial a takder iti Dios. Kinapudnona, babaen laeng iti panamati ken ni Jesu-Kristo a mabalin a makirelasion dagiti tattao iti Dios. (Juan 17:3) Ket pagayatan ti Dios a “maisalakan koma dagiti amin a kita ti tattao ken dumtengda iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.”​—1 Timoteo 2:4.

Ti panangbigbigmo nga agpapada amin a puli iti panangmatmat ti Dios ket mabalin nga addaan iti nagsayaat nga epekto iti panangmatmatmo iti bagim ken kadagiti sabsabali. Mabalin a tignayennaka a mangtrato kadagiti sabsabali buyogen iti dignidad ken panagraem, nga apresiaren ken magustuam dagiti nagdudumaanda. Kas pagarigan, ti nadakamat itay nga agtutubo a ni Melissa, dina tinulad dagiti kaeskuelaanna a mangang-angaw kadagiti agtutubo a sabali ti bengngatda. Kunana: “Matmatak dagidiay makasao iti dua a lenguahe kas masirib. Nupay kayatko ti agsao iti sabali a lenguahe, maysa laeng ti ammok.”

Laglagipem met a nupay adu ti ipagpannakkel dagiti kapuliam ken kakulturam, kasta met laeng dagiti tattao iti sabali a puli. Ket nupay mabalin a nainkalintegan a medio ipagpannakkelmo ti kulturam ken dagiti nagapuanan dagiti inapom, ad-adda a makapnek nga amang no ipagpannakkelmo dagiti nagapuanam gapu iti panagregget ken kinagagetmo! (Eclesiastes 2:24) Kinapudnona, adda maysa a gapuanan nga iparparegta ti Biblia nga ipagpannakkelmo. Kas nailanad idiay Jeremias 9:24, mismo a ti Dios ti mangikuna: “Ti agpasindayag agpasindayag koma iti daytoy, nga isu adda pannakaawatna ken ammonak, a siak ni Jehova.” Maipagpannakkelmo kadi dayta?

[Ladawan iti panid 26]

Ti pannakaammo iti panangmatmat ti Dios iti puli ti tumulong kadatayo a mangtagiragsak iti pannakipulapol kadagiti ditay kapulian