Panagpakamatay—Saplit Kadagiti Agtutubo
KASLA saan nga umdas ti gubat, panangpapatay, ken kinadangkok a mangdadael kadagiti agtutubotayo, adda ti panangdadaelda a mismo iti bagida babaen iti panagpakamatay. Dadaelen ti droga ken panangabuso ti arak ti isip ken bagi dagiti agtutubo, a mamataud iti adu nga ipapatay kadagiti agtutubo. Ti aglatlataken a lapida ket biktima ti OD (overdose)—natay gapu iti nalabes a panagtomar iti droga, inggagara man wenno aksidente.
Kinuna ti Morbidity and Mortality Weekly Report idi Abril 28, 1995, a ti “panagpakamatay ti maikatlo a kangrunaan a pakaigapuan ti ipapatay kadagiti agtawen iti 15-19 nga agtutubo idiay Estados Unidos.” Insurat ni Dr. J. J. Mann iti The Decade of the Brain: “Nasurok a 30,000 [idi 1995 ti bilang ket 31,284] nga Americano ti agpakamatay iti tunggal tawen. Nakalkaldaang ta gagangayen a dagiti agtutubo ti biktima . . . Nasurok a maminsangapulo a daras nga ad-adu pay ngem dagidiay a 30,000 a tattao ti nagpanggep nga agpakamatay, ngem nagbiagda. . . . Maysa a kangrunaan a karit iti medisina ti panangilasin kadagiti pasiente nga agpeggad iti panagpakamatay agsipud ta dagiti doktor, sikiatrista wenno sikologo narigatda a mailasin dagiti pasiente a nakaro ti leddaangda nga agpanggep nga agpakamatay ken dagidiay saan nga agpanggep nga agpakamatay.”
Kuna ni Simon Sobo, pangulo ti sikiatria idiay New Milford Hospital, Connecticut, E.U.A.: “Ad-adu ti nagpanggep nga agpakamatay ita a primavera [1995] ngem ti nakitak iti 13 a tawen a kaaddak ditoy.” Idiay Estados Unidos, rinibu a tin-edyer ti agpanggep nga agpakamatay iti kada tawen. Tunggal panagpanggep ket panagpakpakaasi iti tulong ken atension. Siasino ti addanto sadiay a tumulong sakbay a naladaw unayen?
Sangalubongan a Parikut
Saan unay a naiduma ti kasasaad iti adu a sabsabali a paset ti lubong. Idiay India, sigun iti India Today, adda 30,000 nga agtutubo a nagpakamatay bayat ti 1990. Idiay Canada, España, Finland, Francia, Israel, ti Netherlands, New Zealand, Switzerland, ken Thailand, immadu ti nagpakamatay kadagiti agtutubo. Kuna ti report a naggapu iti United Nations Children’s Fund (UNICEF) idi 1996 a ti kangatuan a bilang ti panagpakamatay kadagiti agtutubo ket [mapasamak] idiay Finland, Latvia, Lithuania, New Zealand, Russia, ken Slovenia.
Addaan met ti Australia iti maysa kadagiti kangatuan a bilang ti panagpakamatay kadagiti agtutubo. Iti daytoy a pagilian idi 1995, ti panagpakamatay ti makagapu iti 25 porsiento kadagiti amin nga ipapatay dagiti agtutubo a lallaki ken 17 porsiento kadagiti agtutubo a babbai, sigun iti report ti periodiko a The Canberra Times. Ti kaadu dagiti “nagballigi” a nagpakamatay a lallaki nga Australiano ket maminlima a daras ngem kadagiti babbai. Kasta met laeng a kaadu ti masarakan iti kaaduan a pagilian.
Kayat kadi a sawen daytoy a dagiti lallaki ad-adda a panggependa ti agpakamatay ngem dagiti babbai? Saan met ketdi. Ipakita dagiti magun-odan nga impormasion a bassit laeng ti nagdumaan dagiti sekso iti mapaspasamak a panagpanggep nga agpakamatay. Nupay kasta, “agarup mamimpat a daras ti kaadu dagiti agtutubo a lallaki ngem dagiti babbai nga agpakamatay kadagiti industrialisado a nasion sigun iti kaudian a bilang a naggapu iti WHO [World Health Organization].”—The Progress of Nations, nga impablaak ti UNICEF.
Ngem uray dagitoy nakaam-amak nga estadistika mabalin a saanda nga ibaga ti naan-anay a kasaknap ti parikut. Dagiti estadistika iti panagpakamatay dagiti agtutubo, a nayebkas kadagiti termino ti medisina ken ti panangusig, nakalaklakada a maawatan. Nupay kasta, ti masansan a di maapresiar wenno makita a pakaigapuan ti tunggal di maikankano nga estadistika ket dagiti nadadael a pamilia ken sakit ti nakem, panagtuok, saem, ken leddaang nga ibungana kadagidiay nabati bayat a birbirokenda dagiti makagapu.
Isu a mabalin kadi a lapdan dagiti trahedia a kas iti panagpakamatay ti agtutubo? Nailasinen ti dadduma a kangrunaan a pakaigapuan ket mabalin a makatulong iti panangliklik iti kastoy a nakalkaldaang a kasasaad.
[Kahon iti panid 5]
Dagiti Pakatignayan nga Agpakamatay
Adda adu a teoria maipapan kadagiti pakatignayan nga agpakamatay. “Ti panagpakamatay agtaud iti panagtignay ti maysa a tao iti matmatanna a makarimbaw a parikut, kas iti pannakaiputong kadagiti sabsabali, ipapatay ti ingungoten (nangnangruna ti asawa), nasinasina a sangakabbalayan bayat ti kinaubing, nakaro a sakit, panaglakay ken panagbaket, kinaawan ti trabaho, pinansial a parikut, ken panagabuso iti droga.”—The American Medical Association Encyclopedia of Medicine.
Sigun iti sosiologo a ni Emile Durkheim, adda uppat a kangrunaan a kita ti panagpakamatay:
1. Panagpakamatay maigapu iti panagbukbukod—Daytoy “ket maipagarup nga agtaud iti kinakurang ti pannakilangen ti indibidual iti kagimongan. Gapu iti panagbukbukod, dagiti biktima ti panagpakamatay maigapu iti panagbukbukod ket saan a mainaig iti, wenno agpannuray iti, komunidadda.” Dagitoy ket managbukbukodda.
2. Panagpakamatay maigapu iti sabsabali—“Ti indibidual nalabes ti pannakaisinggalutna iti grupo ta situtulok nga agsakripisio unay.” Dagiti naited a pagarigan ket dagiti Hapones a piloto a kamikaze idi Gubat Sangalubongan II ken dagiti relihioso a managlablabes a situtulok a matay bayat a papatayenda dagiti naipagarup a kabusorda. Dadduma pay a pagarigan isu dagidiay natay a nangisakripisio iti bagida maigapu iti maysa a prinsipio.
3. Panagpakamatay maigapu iti panagduadua iti kabaelan—“Ti biktima daytoy a panagpakamatay dina kabaelan a sanguen ti pakarigatan iti nainkalintegan a pamay-an ket pilienna ti agpakamatay kas solusion iti parikut. Mapasamak [daytoy] no kellaat ken makapakigtot a mabalbaliwan ti nakairuaman a pannakilangen ti indibidual iti kagimongan.”
4. Makapapatay a panagpakamatay—Daytoy ket “maipagarup a patauden ti nalabes nga alagaden ti kagimongan a nangnangruna a manglapped iti wayawaya ti indibidual.” Dagita a biktima “mariknada a saanda a kabaelan ti agbiag iti masakbayan.”—Adolescent Suicide: Assessment and Intervention, ni Alan L. Berman ken David A. Jobes.
[Ladawan iti panid 5]
Dadduma kadagiti makadangran nga ar-aramid a mabalin nga agturong iti panagpakamatay ti agtutubo