No Agbalin a Nagannak Dagiti Lolo ken Lola

“Kaaw-awidko manipud gimong idiay Kingdom Hall. Adda nagtuktok iti napigsa iti ridaw, ket adda idiay ruar ti dua a polis a kakuyogda ti dua a nadulpet nga ubbing a kusokuso ti buokda ken kas man la sumagmamanon a bulan a dida nagdigus. Dimo malasin a dagus nga ubbingda gayam! Appokok ida, ket binaybay-an idan ni nanangda​—maysa nga adikto iti droga. Maysaak a biuda, ket innemen ti annakko. Ngem diak nakapagkitakit.”​—Sally.a

“Kiniddaw ti balasangko a no mabalin, aywanak pay laeng dagiti annakna bayat nga aturenna ti biagna. Diak ammo nga agdrogdroga gayam. Isu a siakon ti nangpadakkel iti dua nga annakna. Sumagmamano a tawen kalpasanna, naganak manen ti balasangko. Diak kayaten nga aywanan, ngem impakpakaasi ti apokok a lalaki, ‘Lola, mabalin kadi nga aywanantayo ti maysa pay?’”​—Willie Mae.

NADESKRIBIR idi ti panagbalin a lolo ken lola a “pakaragsakan nga awanan responsabilidad.” Ngem saanen a kasta. Pattapattaen dagiti dadduma nga idiay laengen Estados Unidos, nasurok a tallo a milion nga ubbing ti makipagnanaed kada lolo ken lolada. Ket napartak ti iyaaduda.

Aniat’ pakaigapuan daytoy makapadanag a kasasaad? Mabalin a ti pannakipagnaed kada lolo ken lola ti pagtungpalan dagiti annak a nagdiborsio dagiti nagannak kadakuada. Mabalin a mapasamak met daytoy kadagiti ubbing a binaybay-an wenno inabuso dagiti nagannak kadakuada. Kuna ti pagiwarnak a Child Welfare a gapu kadagiti makadadael nga epektona kadagiti naadikto a nagannak, ‘ti shabu ket mangparpartuat iti napukaw a kaputotan.’ Adda met minilion nga ubbing nga ‘awanan iti nagannak’ gapu ta binaybay-an, natay, ken nagmauyong ti ama wenno inada. Mabalin a dagiti lolo ken lola met ti mangaywanen kadagiti naulila iti ina gapu iti AIDS.

Mabalin a nagdakkel a responsabilidad ti panangaywan iti ubing no 40 aginggat’ 60 anyoskayon wenno kabayatan dagiti “dakes nga aldaw” ti panaglakay wenno panagbaket. (Eclesiastes 12:1-7) Adu ngamin a tattao ti din makabael a mangaywan a kanayon iti babassit nga ubbing. Adda met dadduma a lolo ken lola a mangay-aywan kadagiti lakay wenno baketen nga ama ken inada. Nabalo wenno nakidiborsio met dagiti sabsabali isu a masapul nga isakaddan ti panagbiagda nga is-isuda. Ket adut’ makaamiris a saan nga umdas ti makukuartada a mangibaklay iti kasta a responsabilidad. Iti maysa a surbey, 4 iti kada 10 nga agay-aywan a lolo ken lola ket dandanin kas kadagiti nakurapay ti kasasaadda. “Masakit idi dagiti ubbing,” malagip ni Sally. “Kapilitan nga aggastosak iti dakkel para iti agas. Dandani awan nagun-odak a pinansial a tulong ti gobierno.” Malagip ti maysa a baket: “Kasapulan idin nga usarek ti pensionko a pangaywan kadagiti appokok.”

Dagiti Pakasikoran ken Pakarigatan

Isu met la gayam a natakuatan iti maysa a panagadal a “ti panangaywan iti appoko pataudenna ti adu a pakasikoran dagiti lolo ken lola, ta imbaga ti 86 a porsiento kadagiti 60 a lolo ken lola a nausig ti biagda a ‘masansan a malmaldaang wenno madandanagan[da].’” Kinapudnona, adu ti nangipadamag nga adda an-annayenda. “Inapektaranna ti bagik, panunotko, ken espiritualidadko,” kuna ni Elizabeth, maysa a lola a nangaywan iti balasitang nga apokona. Kastoy ti kunaen ni Willie Mae, nga addaan met iti sakit ti puso ken alta presion: “Sigun ken doktorak, gapu dayta iti sikor ti panangpadakkel kadagiti ubbing.”

Adut’ saan a nakasagana iti panagbalbaliw ti estilo ti panagbiag a kalikaguman ti panangpadakkel kadagiti appoko. “Adda tiempo a diak makapanaw idiay balay,” kuna ti maysa a lolo. “Makonsiensiaak . . . no sabalit’ pangibatiak kadakuada, isu nga imbes nga adda koma papanak, diak mapanen wenno diak aramidenen dayta.” Dineskribir ti maysa met a lola nga “awan” bukodna nga oras. Mabalin a gagangay ti dida idadar-ay kadagiti sosial a taripnong ken kinaliday. Kinuna ti maysa a lola: “Kadagiti kaedadmi, awanan [ubbing nga] annak ti kaaduan a gagayyemmi isu a masansan a dimi akseptaren dagiti imbitasion gapu ta saan a kumbidado dagiti annakmi [dagiti appokomi].”

Nasaem met dagiti emosional a pakarigatan. Kastoy ti sagudayen ti maysa nga artikulo iti U.S. News & World Report: “Mabain ken makonsiensia ti adu kadakuada [dagiti apong] gapu iti kinapudno a dagiti mismo nga annakda dida nagbalin a nasayaat a nagannak​—ket adut’ mangsidir iti bagida. Pampanunotenda no ania ti nagkamalianda idi kas nagannak. Nupay nasaem, rumbeng a panawan ti dadduma kadakuada dagiti mismo nga abusado ken agdrogdroga nga annakda tapno makaipaayda iti natalged ken nadungngo a pagtaengan kadagiti appokoda.”

Kastoy ti ipadamag ti maysa a surbey: “Nasurok a maysa a kakapat . . . ti nangibaga a nakissayan ti kinaragsakda iti panagasawada gapu iti panagaywanda.” Dagiti assawa a lallaki, nangnangruna, masansan a mariknada a nabaybay-andan bayat nga ibaklay ti assawada ti dakdakkel nga annongen iti panangaywan kadagiti ubbing. Marikna ti dadduma nga assawa a lallaki a didan maanduran ti rigat. Kuna ti maysa a babai maipapan ken lakayna: “Pinanawannakami. . . . Siguro, nariknana nga isut’ nasiluan.”

Malukluksaw nga Annak

Kuna ti U.S. News & World Report: “Kumaro ti panagsikor gapu iti kinapudno a dadduma nga annak nga aywanan [dagiti apong] ket talaga a dagidiay agkasapulan unay iti tulong ken naayat a suporta, nasaktan unay ti riknada ken maluksaw unay iti nasion.”

Usigenyo ti apoko a babai ni Elizabeth. Isut’ inranta nga imbati ni amana iti maysa a suli ti kalsada a pagtartrabahuan ni Elizabeth kas guardia iti pagballasiwan a mapan iti eskuelaan. “Malukluksaw nga ubing,” kuna ni Elizabeth. “Nasair ti riknana.” Kasta met la ti kasasaad dagiti appoko ni Sally. “Nasakit ti nakem ti apokok a lalaki. Pagarupna no awan mayat kenkuana.” Kalintegan ti maysa nga ubing nanipud pay pannakaipasngayna a maaddaan iti nadungngo nga ama ken ina. Agasenyo ti marikna ti ubing no isut’ mabaybay-an, mapanawan, wenno mailaksid! Ti panangtarus kadagitoy a rikna mabalin nga isu ti tulbek iti naanus a pannakilangen kadagiti ubbing nga adda depekto ti kababalinda. Kuna ti Proverbio 19:11: “Ti kinamanagpanunot ti tao pagbalinenna a nabannayat nga agpungtot.”

Kas pagarigan, mabalin a pagkitakitan ti nabaybay-an nga ubing ti panagreggetyo a mangaywan kenkuana. Ti panangtarus iti pagam-amkan ken pagdandanagan ti ubing isut’ makatulong tapno maipakitayo ti panangisakityo. Nalabit a ti panangbigbigyo kadagiti pagamkanna ken ti panangipanamnamayo nga aramidenyo ti amin a kabaelanyo a mangaywan kenkuana dakkel ti maitulongna a mangikkat kadagiti pagdandanaganna.

Panangdaer Kadagiti Pakarigatan

‘Nasakit unay ti nakemko ken ay-ayek ti bagik. Saan a nainkalintegan nga aglak-amkami iti kastoy.’ Kasta ti imbaga ti maysa nga agay-aywan a lola. No kastat’ kasasaadyo, mabalin a mariknayo met dayta. Ngem adda pangnamnamaan. Ti maysa a rason, mabalin a nakapuykayon gapu iti edadyo, ngem ti edad ket pakairanudan no kinasirib, anus, ken paglaingan ti pagsasaritaan. Isu met la gayam a natakuatan ti maysa a panagadal a “dagiti ubbing a pinadakkel dagiti lolo ken lolada nasaysayaat ti kasasaadda no idilig kadagiti annak iti pamilia nga agsolsolo ti agpayso nga ama wenno inada.”

Idagadag ti Biblia kadatayo nga ‘iyallatiwtayo ken Jehova amin a pakaringgorantayo, agsipud ta isu maseknan kadatayo.’ (1 Pedro 5:7) Isu a sansanenyo ti agkararag kenkuana agpaay iti pammabileg ken panangiwanwan, kas iti inaramid ti salmista. (Idiligyo ti Salmo 71:18.) Asikasuenyo dagiti naespirituan a kasapulanyo. (Mateo 5:3) “Dagiti Nakristianuan a gimong ken ti panangasaba kadagiti sabsabali tinulongandak a mangdaer,” kuna ti maysa a Kristiano a babai. No mabalin, ikagumaanyo nga isuro kadagiti appokoyo dagiti dalan ti Dios. (Deuteronomio 4:9) Sigurado a suportaran ti Dios dagiti panagreggetyo a mangpadakkel kadagiti appokoyo “iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.”​—Efeso 6:4.b

Dikay bumdeng nga agpatulong. Masansan a makatulong dagiti gagayyem, nangnangruna iti uneg ti kongregasion Kristiano. Malagip ni Sally: “Manangsuportar unay dagiti kakabsat iti kongregasion. No adda problemak, liwliwaendak. Daddumat’ timmulong pay iti pinansial.”

Dikay liplipatan ti tulong a mabalin a magun-odan iti gobierno. (Roma 13:6) Makapainteres ta sigun iti maysa a surbey kadagiti apong, “di ammo ti kaaduan kadakuada no ania ti magun-odan wenno sadino ti pagpatulonganda.” (Child Welfare) Dagiti social worker ken lokal nga ahensia a tumultulong kadagiti lallakay ken babbaket mabalin nga isuroda kadakayo dagiti makatulong a serbisio ti gobierno.

Iti adu a kasasaad, dagiti agay-aywan a lolo ken lola ket produkto dagiti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.” (2 Timoteo 3:1-5) Naimbag laengen ta dagitoy a narikut a tiempo ket pagilasinan nga asidegen a bumallaet ti Dios ken mamarsua iti “baro a daga.” Mapalabaston dagiti nakalkaldaang a kasasaad a mapaspasaran ti nagadu a pamilia kadagitoy nga aldaw. (2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:3, 4) Kabayatanna, masapul nga ikagumaan dagiti agay-aywan a lolo ken lola a daeran ti kasasaadda. Adut’ agbalballigi kadagiti panangikagumaanda! Kanayon a laglagipenyo nga iti laksid ti pannakapaay, addada rag-o. Mabalin pay ketdin a maragragsakankayo a makakita a nagbalinen a nalinteg a managayat iti Dios dagiti appokoyo! Saan kadi a daytat’ mangsulnit iti amin a panagreggetyo?

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 10]

Dagiti Legal nga Isyu

Narikut ken komplikado a kuestion ti pananggun-od wenno di pananggun-od iti legal a panangaywan kadagiti appoko. Ilawlawag ni Mary Fron, maysa nga eksperto iti dayta a banag: “Iti maysa a dasig, bassit ti legal a kalinteganyo a dakayo ti mangaywan. Iti kaaduan a kaso, mabalin nga agsubli dagiti pudno a nagannak tapno alaenda ti ubing wenno ubbing iti aniaman nga oras. Iti kasumbangirna, adu a lolo ken lola ti maalumiim nga agkiddaw iti kalinteganda a mangaywan, agsipud ta kaipapananna nga agtestigoda iti korte a saan a maikari nga ama wenno ina ti anakda.”​—Good Housekeeping.

No awan legal a kalintegan a mangaywan, masansan a marigatan dagiti lolo ken lola a mangiserrek kadagiti appokoda iti eskuelaan wenno mangipaagas kadakuada. Nupay kasta, mabalin a nangina, mangibus panawen ken makapaksuy ti panangkiddaw iti kalintegan a mangaywan. Ket uray no magun-odan, mabalin nga agsardeng ti pinansial a tulong ti gobierno kadagiti lolo ken lola. Isu a balakadan ti pagiwarnak a Child Welfare dagiti lolo ken lola nga “agpabalakadda iti lokal nga abogado nga aduan kapadasan iti linteg ti estado maipapan iti pamilia, dagiti kaso maipapan iti kalintegan a mangaywan, ken kadagiti pagimbagan ti ubing.”

[Kahon iti panid 11]

Panangkuenta iti Magastos

Mapikapik ta pusom no makitam nga agkasapulan ti ubing​—nangnangruna no kadaraam. Ket ibilbilin ti Biblia kadagiti Kristiano nga aywananda ‘dagidiay bukodda.’ (1 Timoteo 5:8) Nupay kasta, iti adu a kasasaad, nainsiriban no agpanunot a naimbag ti lolo wenno lola sakbay nga ibaklayna ti kasta a responsabilidad. (Proverbio 14:15; 21:5) Masapul a kuentaen ti maysa dagiti magastosna.​—Idiligyo ti Lucas 14:28.

Usigenyo a sikakararag: Talaga kadi a kabaelan ti bagiyo, emosionyo, espiritualidadyo, ken adda umdas a kuartayo a pangsustento kadagiti kasapulan daytoy nga ubing? Kasanot’ panagrikna ti asawayo iti dayta a kasasaad? Adda kadi aniaman a pamay-an a mangparegta wenno makatulong iti nagannak ti ubing tapno isudan a mismo ti mangaywan iti anakda? Nakalkaldaang ta itultuloy latta dagiti dadduma a delingkuente a nagannak ti imoral a panagbiagda. Maladladingitan a kinuna ti maysa a lola: “Inaywanak ti sumagmamano nga annakna. Ngem intultuloyna ti nagdroga ken naaddaan iti ad-adu pay nga annak. Nagtengko ti tiempo a masapul nga agkitakitakon!”

Iti kasumbangirna, no diyo aywanan dagiti appokoyo, ania ti mapasamak kadakuada? Maitured kadi ti konsiensiayo a sabalit’ mangaywan kadakuada, nalabit dagiti diyo pay kadara? Dagiti ngay naespirituan a kasapulan ti ubbing? Mapadakkelto aya ida dagiti sabsabali a maitunos kadagiti pagalagadan ti Dios? Mabalin nga ipagarup dagiti dadduma nga iti laksid dagiti nairaman a pakarigatan, awanen ti pagpilianda no di ibaklay ti responsabilidad.

Nagrigat a tamingen dagitoy, ket tunggal maysa masapul a mangaramid iti bukodna a desision.

[Ladawan iti panid 9]

Marigatan ti adu a lolo ken lola a mangibaklay kadagiti maipakalikagum iti panangpadakkel kadagiti ubbing

[Ladawan iti panid 10]

Agtalek dagiti managbuteng-Dios a lolo ken lola a suportaran ida ni Jehova kadagiti panagreggetda