Nakaskasdaaw a Panagbalbaliw Maipaay iti Nasaysayaat
“Idi 1900 nakasaganan ti lubong a sumrek iti maysa kadagiti nakaskasdaaw unay a panawen ti panagbalbaliw iti pakasaritaan ti tao. Ti daan nga urnos masukatanen iti baro.”—The Times Atlas of the 20th Century.
IDI kattapog ti maika-20 a siglo, “simrek ti lubong iti maysa a tiempo ti nagpaiduma a riribuk ken kinaranggas,” kuna ti naadaw iti ngato nga atlas. Daytoy a siglo nakitana ti ad-adu a gubat ngem ti aniaman a sabali a siglo, a nasurok a 100 a milion ti napapatay.
Iti daytoy a tiempo, pinapatayen dagiti gubat ti ad-adu a sibilian ngem idi napalabas. Idi Gubat Sangalubongan I, 15 a porsiento kadagiti natay ti sibilian. Ngem idi Gubat Sangalubongan II, iti dadduma a pagilian, dagiti natay a sibilian inartapanna ti bilang dagiti natay a soldado. Kadagiti minilion a natay iti gubat nanipud idi, kaaduan ti sibilian. Amin dagitoy a kinaranggas tinungpalda ti padto ti Biblia maipapan iti sisasakay iti “maris-apuy a kabalio,” a ‘napalubosan a mangikkat ti talna iti daga.’—Apocalipsis 6:3, 4; Mateo 24:3-7.
Panagbalbaliw Dagiti Prinsipio
Ti maika-20 a siglo tinungpalna ti padto idiay 2 Timoteo 3:1-5, a kunana: “Kadagiti maudi nga al-aldaw dumtengto dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan. Ta dagiti tattao managayatdanto iti bagbagida, managayat iti kuarta, napalangguad, natangsit, managtabbaaw, nasukir kadagiti nagannak, awanan panagyaman, saan a nasungdo, awanan nainkasigudan a panagayat, saan a sidadaan iti aniaman a tulagan, manangparpardaya, awanan panagteppel, narungsot, awanan panagayat iti kinaimbag, mangliliput, natangken ti uloda, natangsit a buyogen ti panagpannakkel, managayat iti ragragsak imbes a managayat koma iti Dios, nga addaanda iti langa ti nadiosan a debosion ngem libakenda ti pannakabalin dayta.”
Iti dadduma a pamay-an, kankanayon nga impakita dagiti imperpekto a tattao dagidiay a kababalin. Bayat ti maika-20 a siglo, kimmaro dagita a kababalin ken nagsaknapda. Dagiti tattao nga agtignay iti wagas a nadeskribir iti ngato ket naibilang idi nga antisosial—no saan man nga interamente a nadangkes. Ita, uray dagiti tattao nga “addaan iti langa ti nadiosan a debosion” ad-addan a matmatanda a normal ti kasta a kababalin.
Adda idi tiempo nga ibilang dagiti relihioso a tattao a dakes ti agkabbalay a saan nga agassawa. Naibilang a nakababain ti di naikasar nga ina, a kas met iti homoseksual a relasion. Para iti kaaduan a tattao, naan-anay idi a di maipalubos ti aborsion ken kasta met ti diborsio. Pakapilawan ti di kinamapagpiaran iti negosio. Ngem itatta, kas kuna ti maysa a gubuayan, “maipalubos ti aniaman.” Apay? Maysa a gapu ket “tapno pennekenna ti agimbubukodan a pagayatan dagidiay dida kayat nga ipangag ti ibaga dagiti sabali a saanda nga aramiden.”
Ti di panangannurot iti nangato a pagalagadan ti kababalin iti daytoy a siglo binalbaliwanna dagiti ipangpangruna. Ilawlawag ti The Times Atlas of the 20th Century: “Idi 1900, saan pay a kuarta ti pangkuenta dagiti nasion ken indibidual iti pategda. . . . Idi arinunos ti siglo kuentaenen dagiti nasion ti balligida iti gistay intero a kinabaknangda. . . . Napasamak ti umasping a panagbalbaliw iti pagarup dagiti tattao maipapan iti kinabaknang.” Itatta, rubroban ti nasaknap a panagsugal ti panagayat iti kuarta, bayat a ti radio, telebision, dagiti sine, ken video iparegtada dagiti namaterialan a tarigagay. Uray dagiti game show ken advertising contest adda mensaheda a ti kuarta ti dandani kapatgan, no saan man a dayta ti kapatgan a banag.
Agkadua Ngem Agsina
Idi pangrugian ti maika-20 a siglo, agnanaed ti kaaduan a tattao kadagiti away. Naikuna nga iti kattapog ti maika-21 a siglo, nasurok a kagudua iti populasion ti agnaedto kadagiti siudad. Kastoy ti kuna ti libro a 5000 Days to Save the Planet: “Ti trabaho a mangipaay iti nasayaat a kasasaad ti panagbiag kadagiti agnanaed iti siudad itatta, ken uray pay kadagiti umay a kaputotan, ket mangipaay kadagiti kasla di maparmek a parikut.” Kastoy ti kinuna ti magasin ti UN a World Health: “Umad-adu ti bilang dagiti tattao iti lubong nga agnanaed iti siudad. . . . Ginasut a milion . . . ti agbibiag ita iti kasasaad a makadadael iti salun-atda ken mamagpeggad pay ketdi iti biagda.”
Anian a di nakapapati ngem pudno a nupay agnanaedda a sangsangkamaysa kadagiti siudad, ad-adda met nga agiinnaddayo dagiti tattao! Ti telebision, dagiti telepono, ken ti Internet, agraman ti on-line-shopping (panaggatang babaen ti panangusar iti computer), nupay adu ti maitulongna, liklikanna ti pannakipulapol. Isu a kastoy ti kuna ti Aleman a periodiko a Berliner Zeitung: “Ti maika-20 a siglo saan laeng a siglo ti aglablabes a populasion. Dayta ket siglo met ti kinaliday.”
Agtungpal daytoy kadagiti trahedia a kas idiay Hamburg, Alemania, a sadiay nasarakan ti bangkay ti maysa a lalaki iti apartment-na lima a tawenen kalpasan ti ipapatayna! “Awan ti nakadlaw iti kaawanna, uray dagiti kakabagianna wenno dagiti kaarrubana wenno dagiti autoridad,” kinuna ti Der Spiegel, ket kunana pay: “Para kadagiti adu nga umili, daytoy ipabigbigna ti kinakaron ti inaldaw a di pannakiam-ammo ken kinakurang ti pannakipulapol iti dakkel a siudad.”
Dagita a nakalkaldaang a kasasaad saan laeng a maipabasol iti siensia ken teknolohia. Maipabasol a nangnangruna kadagiti tattao. Daytoy a siglo ad-adda a nakapataud kadagiti tattao a ‘managayat iti bagbagida, managayat iti kuarta, . . . awanan panagyaman, . . . awanan nainkasigudan a panagayat, saan a sidadaan iti aniaman a tulagan, . . . awanan panagayat iti kinaimbag, . . . managayat iti ragragsak imbes a managayat koma iti Dios.’—2 Timoteo 3:1-5.
1914, Naisangsangayan a Tawen
Sigun ken Winston Churchill, “ti panagbannawag ti maikaduapulo a siglo kasla naraniag ken natalna.” Impagarup dagiti adu a dayta iyegnanto ti awan kaaspingna a talna ken kinarang-ay. Kaskasdi, idi 1905 namakdaar ti Watch Tower a Setiembre 1: “Di agbayag addanto ad-adu a gubat,” dinakamatna met a mangruginto ti “dakkel a didigra” iti 1914.
Kinapudnona, idi pay laeng 1879, impatuldon dayta a publikasion a ti 1914 ket napateg a petsa. Kadagiti tawen kalpasanna, kinunana a dayta a petsa ti dakamaten dagiti padto ti Biblia idiay libro a Daniel a kas ti tiempo ti pannakaipasdek ti Pagarian ti Dios idiay langit. (Mateo 6:10) Nupay saan a ti 1914 ti tiempo ti naan-anay a panangituray ti Pagarian iti ar-aramid ditoy daga, dayta ti tiempo ti panangrugina nga agturay.
Naipadto iti Biblia: “Kadagiti al-aldaw dagita nga ar-ari [nga adda iti tiempotayo], ti Dios ti langit mamangonto ti maysa a pagarian [idiay langit] a kaanoman dinto madadael.” (Daniel 2:44) Dayta a Pagarian, a ni Kristo ti Ari, rinugianna a tinipon ditoy daga dagiti managbuteng iti Dios a tattao a mayat nga agbalin nga iturayanna.—Isaias 2:2-4; Mateo 24:14; Apocalipsis 7:9-15.
Maitunos iti napasamak idiay langit, nakita ti 1914 ti pangrugian “dagiti maudi nga al-aldaw,” ti pangrugian ti maysa a tiempo nga agpatingganto babaen ti pannakadadael ti sistema dagiti bambanag nga adda itatta. Impadto ni Jesus a dagiti gubat, kinakirang ti taraon, epidemia ti sakit, makadadael a ginggined, ken lumanlanlan a kinadakes agraman ti lumamlamiis a panagayat dagiti tattao iti Dios ken iti padada a tao ti mangtanda iti pangrugian daytoy a tiempo. Kinunana nga amin dagitoy a bambanag, ti mangtanda iti “pangrugian dagiti ut-ot ti panagrigat.”—Mateo 24:3-12.
Mabiiten ti Naan-anay a Baro a Lubong
Adda 85 a tawentayon “iti maudi nga al-aldaw,” ket sipapartak nga umas-asidegtayo iti panungpalan daytoy agdama a di makapnek a sistema dagiti bambanag. Iti mabiiten ti Pagarian ti Dios, iti sidong ni Kristo, “burakennanto ken ibusennanto amin dagitoy a pagpagarian [nga adda itatta], ket isu agtalinaedto iti agnanayon.”—Daniel 2:44; 2 Pedro 3:10-13.
Wen, pukawento ti Dios ti kinadakes ditoy daga ket iyegna dagiti nalinteg-panagpuspusona a tattao iti naan-anay a baro a lubong. “Ti nalinteg agtalinaedto ditoy daga, ket ti napnuan-imbag agtaengto kenkuana. Ngem dagiti nadangkes magudasdanto ditoy daga.”—Proverbio 2:21, 22.
Anian a nagragsak a damag—sigurado a maysa a damag a maikari a maiwaragawag a sisasaknap! Iti mabiiten risutento ti Pagarian ti Dios dagiti parikut a pinakaro laeng ti maika-20 a siglo: gubat, kinapanglaw, sakit, kinaawan hustisia, gura, kinapanatiko, kinaawan panggedan, krimen, kinaliday, ipapatay.—Kitaem ti Salmo 37:10, 11; 46:8, 9; 72:12-14, 16; Isaias 2:4; 11:3-5; 25:6, 8; 33:24; 65:21-23; Juan 5:28, 29; Apocalipsis 21:3, 4.
Maallukoyka kadi iti namnama nga agbiag nga agnanayon iti nalinteg a lubong a sadiay di mailadawan ti kinaragsak? Agsaludsodka kadagiti Saksi ni Jehova maipaay iti ad-adu pay nga impormasion. Ipakitadanto kenka manipud iti mismo a Bibliam a ti tawtawen ti dakkel a panagbalbaliw a nangtanda iti maika-20 a siglo mabiiten nga agpatingga ket kalpasanna sagrapemton ti awan inggana a bendision!
[Ladawan iti panid 10]
Mabiiten ti naan-anay a baro a lubong