Ti Nalatak a Napalabas ken Makapakarit a Masakbayan ti Atenas
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY GRECIA
NAGRIKUS ti eroplano iti maudi a gundaway sakbay a nagdisso idiay Athens International Airport. Kalpasan ti dua a tawen a kaawanko, nagsubliak iti lugar nga imbilangko a nagtaengak iti dua a dekada. Naammuak kadagiti libro maipapan iti historia a ti siudad a pagdissuak ket ibilang ti adu kas ti lugar a nagtaudan ti demokrasia.
Idi nakadissoakon, naduktalak a malaksid iti historia, arte, ken dagiti monumento, ti nalatak ken nabileg a kabesera ti Grecia ket aduan unay kadagiti naganaygay ken optimistiko nga umili. Naamirisko met a sireregget nga agtartrabaho dagiti mannakigayyem ken naisem a residentena tapno mapasayaat ti siudadda—nangnangruna ta agsagsagana a mangsangaili iti Olympic Games inton 2004.
Nalatak a Napalabas
Nangrugi ti Atenas idi maika-20 a siglo kasakbayan ni Kristo ken napanaganan iti Griego a diosa a ni Athena. Mabalinmo pay laeng ti magna ditoy kadagiti lansangan a nagnaan idi ni Socrates, agpagnapagna iti eskuelaan a nangisuruan idi ni Aristotle, wenno tagiragsaken ti mamagpanunot a trahedia wenno komedia kadagiti mismo nga entablado a nagbalinan da Sophocles ken Aristophanes a direktor dagiti pabuyada.
Ti Atenas ket maysa kadagiti immuna a siudad-estado dagiti Griego ket tinagiragsakna ti kadadayagan nga aldawna, kabayatan dagiti nabalitokan a panawen, wenno dagiti panawen ti dakkel a kinaragsak, kinawadwad, ken gapuanan idi maikalima a siglo K.K.P. Idi a panawen, adda nagdakkel a naaramidan ti demokratiko nga Atenas iti panangartap ti Grecia iti Persia ket nagbalin a sentro ti panagadal iti literatura ken arte idiay Grecia. Adu kadagiti nalatak nga arkitektural a monumentona ket naaramid met agarup iti dayta a panawen—ti nadaeg a Parthenon ti kalatakan.
Nupay naliklikan dagiti taga Atenas ti panangituray dagiti Persiano, idi agangay, rinaut ida ti Sparta—ti nabayagen ken as-asideg a kabusorda. Kadagiti simmaruno a siglo, ti Atenas ket maysa nga agpapaituray a siudad, nga inturayan idi agangay ti Macedonia, Roma, dagiti emperador ti Byzantine idiay Constantinople, duke dagiti Frank idi panawen ti Krusada, ken dagiti Turk. Idi nagun-od dagiti Griego ti wayawayada idi 1829, nagbalin ti Atenas kas bassit nga ili ti probinsia a pagnanaedan ti sumagmamano laeng a ribu a tattao.
Dagiti Aktual a Kasasaad iti Kaaldawantayo
Nanipud 1834, idi nagbalin ti Atenas a kabesera ti Grecia, bigla a dimmakkel ti siudad. Saklawenna itan ti agarup 450 a kilometro kuadrado, agingga iti kapatagan ti Attic. Dumanon dagiti deppaarna agingga iti bakras dagiti Bantay Parnes, Pendelikón, ken Hymettus. Ti sentrona ti pagnanaedan ti nasurok nga uppat ket kagudua a milion a tattao—dandani 45 a porsiento iti populasion ti Grecia. Kaaduanna nga awan plano wenno pagannurotan ti pannakaibangonna. Babaen ti maysa a pattapatta, di legal ti pannakaibangon ti nasurok a kakatlo kadagiti balbalay, ket ita bassit laengen a paset ti Atenas ti saan a sementado.
Kaaduan a balay kadagiti kabarbaro a purok ti Atenas ket konkreto. Ti siudad ket kasla nakamasngaad iti init, nga addaan iti kadaanan a munmon a dumawdaw iti nadumaduma a lugar, a nagbalin a kolor dapo gapu iti rugit nga ipugso dagiti paktoria ken lugan.
Kas iti adu a dadduma pay a sentro iti kaaldawantayo, maap-apektaran ti Atenas iti naglaok nga angep ken asuk. Ti arigna ulep a naglaok nga angep ken asuk—nga awagan dagiti umili kas nefos—ket sumagmamano la a metro iti ngatuen ti nakaad-adu nga antena ti telebision. Ti naglaok nga angep ken asuk ti in-inut ken sipapartak a mangdaddadael kadagiti kadaanan a monumento ta uray la a napanunot idi dagiti arkeologo ti mangipatakder iti mangsalaknib a kaha a sarming iti intero nga Acropolis. Gagangayen dagiti pakdaar gapu iti polusion. No agtalinaed ti naglaok nga asuk ken angep kadagiti bantay iti aglawlaw ti Atenas gapu iti kasasaad ti paniempo, mabalin a makapapatay ti nefos kadagiti tattao. Kadagita nga aldaw, maiparit dagiti pribado a lugan iti sentro ti siudad, agkissay dagiti paktoria iti usarenda a fuel, mabalakadan dagiti lallakay ken babbaket nga agtalinaedda iti uneg ti balayda, ket makiddaw kadagiti taga Atenas nga ibatida dagiti bukodda a lugan iti balayda.
Panawan amin dagiti taga Atenas ti siudad no ngudo ti lawas. “Agluganka iti kotsem,” kuna ni Vassilis—maysa nga aduan kapadasanen a taga Atenas—bayat nga ipangpanganna ti baklava, maysa a kita ti nalaokan iti nut a sinam-it, iti sangatasa a di naasukaran a kapena, iti maysa kadagiti karinderia. “Sumagmamano la nga oras, addakanton iti kabambantayan wenno iti baybay.” Kayatna a sawen, mabalinmo ti aglugan iti kotsem ket kalpasanna, matrapikka iti sumagmamano nga oras sakbay a makaruarka iti siudad.
Panagdalus ken Panagisinup
Nupay kasta, ibagbaga ti Atenas a serioso maipapan iti panagdalus ket adda makakombinsir a rekord tapno paneknekanna dayta. Kas pagarigan, naiserra ti maysa a dakkel a paset ti sentro ti komersio iti siudad tapno di sumrek dagiti lugan. Sakbay a naserraanda, dagitoy a lansangan nga addaan kadagiti tiendaan ti sumagmamano kadagiti kaiiletan a paset. Agtaray dagiti lugan iti promedio a 5 a kilometro iti kada oras a kas man la agpagnapagnaka laeng. Ita, dagiti kayo a naimula iti dadakkel a masetera ti nangsukaten iti aglilinnetlet a lugan, ket ti uni dagiti tumatayab ti nangsukaten iti gagangay nga uni dagiti rumanetret a makina dagiti lugan ken busina dagiti motorsiklo. Pinasardeng pay ketdin ti siudad ti tradisional nga estilo ti biag iti Mediteraneo. Kiniddawda kadagiti trabahador a saandan nga agawid tapno rumidep no malem—maysa nga ugali a sieepektibo a nangnayon iti dua pay nga oras ti panagaapura.
Adda di madlaw a panangnamnama iti opisina ni Nikos Yatrakos, ti bise mayor iti Atenas. Idi nadakamatko a dua nga oras nga inkarkarigatak ti dumanon iti opisinana, nagtung-ed gapu iti asi. “Ngem saanmo a liplipatan,” dagus nga inyunay-unayna, “asidegen ti Olympic Games inton 2004. Desididokami a mangpasayaat iti siudad, ket aramidenmi dayta.” Kuna ni Constantine Bakouris, ti kangrunaan a nangorganisar iti ay-ayam: “Masapul a [pagballigienmi] ti Olympic Games. Ngem iti konseptomi para iti masakbayan, ti aldaw kalpasanna ti pampanunotenmi. . . . Masapul nga aramidenmi dagiti bambanag nga ammomi nga agpaut.”
Ti kinapudno a ti Atenas ti mangpasangbayto iti Olympic Games inton 2004 ti nangpataud a dagus iti awan kaaspingna a kapades ti trabaho ken irarang-ay. Iti amin a lugar, makitam dagiti makina nga agkalkali tapno sumayaat dagiti imprastraktura ken maaramid dagiti kalsada ken pakaangayan dagiti ay-ayam. Dandanin mairingpas ti baro, 18 a kilometro a kasilpo ti subway. No malpas ti amin sigun iti iskediul, inton Marso 2001, agdissonto ti kaunaan nga eroplano iti baro nga internasional nga eropuerto ti Atenas, maysa nga eropuerto a naawagan kas ti kamomodernuan iti Europa.
Kanayonanna, inton tawen 2001, mausaren ti agdagup iti 72 a kilometro a baro a superhaywey. Iliklik dagitoy ti pagnaan dagiti lugan iti sentro ti Atenas, ket daytoy ti mangparegtanto iti panagusar iti lugan a pangpubliko. Manamnama a daytoy ti mangkissayto iti bilang dagiti lugan iti sentro ti siudad iti nasurok a 250,000 iti kada aldaw ken mangkissay iti polusion iti atmospera iti 35 a porsiento. Ti baro a biolohikal a programa a panangdalus iti basura a danum ti kangrunaan a paset ti Atenas ken dagiti deppaarna ti mangipanamnama a sumayaatto ti aglawlaw ti baybay iti aglikmut ti kabesera. Ti raragpaten a kalat ket, iti las-ud ti sumagmamano a tawen, agbalinto ti Atenas a baro a siudad, nga addaan iti simmayaat a sistema ti transportasion, ad-adu a disso a namulaan, ken nadaldalus nga aglawlaw.
Distrito ti Daan nga Atenas
Para iti adu, nupay addan dagiti baro nga agkakangato nga opisina, napabaro a kalsada ken fountain, tiendaan dagiti elegante nga aruaten, ken naganaygay a biag iti kalsada, kanayonto latta a purok ti Atenas—natural imbes a disiplinado, nasinasina imbes a naurnos. Ti deppaar a purok ti Atenas ket mabalin a masarakan kadagiti paset ti siudad a dagiti balay ket addaan pay laeng iti baldosa nga atep ken de-rehas a balkonahe ken nakamasetera a geranium.
Tapno makitak dayta nga Atenas, sinarungkarak ti Plaka, ti kabayaganen a purok iti makin-amianan a bakras ti Acropolis. Sadiay a nakitak dagiti makariro, nailet, agsikkosikko ken bimmangkirig a kalsada, kas la agir-irig a balbalay, tiendaan ti arak, pumanasiar a pusa ken aso, karinderia, ken maidurduron a kariton. Daytoy a lugar ket naragsak ken naariwawa pay laeng a kas idi. Dayta ti gapu nga adu ti umay agpasiar a turista. Naintar iti bangketa dagiti lamisaan a no dadduma ket saan nga agpapada dagiti sakada, agraman dagiti karkarna ti kabassitda a tugtugaw. Dagiti serbidor a siiiggem iti listaan dagiti iserbida a taraon ikagkagumaanda nga allukoyen dagiti kustomer.
Napigpigsa ti uni dagiti motorsiklo ngem iti organ-grinder, maysa nga instrumento ti musika. Agbitbitin dagiti naintar a kabarbaro a nakorte a lalat a bag iti sanguanan dagiti tiendaan ti rekuerdo. Ti intero a buyot dagiti marmol a chess a naaramid a kalanglanga dagiti didiosen dagiti Griego ti sitatakder a kas man la sisasaganada a makigubat, agsalsala dagiti munieka iti katutubo a sala, agtaytayyek dagiti seramika a windmill. Nabatad a saan a kayat daytoy a paset ti siudad ti aniaman a panggep a mamagbalin iti dayta a moderno.
Ti Atenas no Rabii—Dagiti Makita ken Mangngegan
Talaga a kurang ti panagpasiarmo iti Atenas no saanmo a mabuya ti nabaknang a kultura ti siudad. Ita a rabii, inkeddengmi ken baketko a buyaen ti maysa a simponia iti kadaanan nga ampiteatro ni Herodes nga inaramid dagiti Romano idiay makin-abagatan a bakras ti Acropolis. Naulimek ti pagnaan a mapan iti teatro. Saan unay a nalawag ket makitkita ti anniniwan dagiti saleng. Agminar a naimbag ti buya dagiti masilsilawan a nalabaga a batbato iti nagtetengngaan dagiti kayo. Gimmatangkami iti tiket para kadagiti makinngato a tugaw, tapno maulimi dagiti marmol nga agdan ken kalpasanna makastrekkami iti ridaw nga inaramid dagiti Romano, nga agturong iti ampiteatro.
Nagsardengkami biit tapno matmatan ti aglawlaw—ti nakasipsipnget a langit, ti dandanin kabus a bulan a linengdan dagiti ulep, ken ti nagadu a silaw, a nanglawag iti teatro a kas man la kagudua ti apa ti sukogna. Ginasut a tattao—a no kitaem ket nagbabassit ken nakaad-adayo no idilig iti kinalawa ti teatro, a mabalin a pagtugawan ti 5,000—ti napan kadagiti kagudua ti sirkulo nga intar a puraw a marmol tapno agsapul iti pagtugawanda. Nabara pay laeng dagiti bato a pagtugawan gapu iti nagmalem a pannakabilagda. Dagitoy met laeng dagiti bato a nangyaweng iti drama, musika, panagkakatawa, ken panagpapalakpak rinibun a tawen ti napalabas.
Saanmi met a nalipatan ti nagadu a museo ti siudad. Ti National Archaeological Museum ti kalatakan kadagitoy, nga addaan iti nadaeg ken naan-anay a pananggupgop iti arte dagiti Griego iti unos dagiti siglo. Ti dadduma pay a museo a masapul a pasiaren ket ti Museum of Cycladic Art ken ti Byzantine Museum. Nanipud idi 1991, ti Mégaron Athens Concert Hall—maysa a nagdakkelan a marmol a pasdek—ket ekselente a pagdenggan ken pagbuyaan iti opera, ballet, ken klasikal a musika iti intero a makatawen. Ket siempre, mabalinmo a tagiragsaken ti katutubo a musika dagiti Griego iti adu kadagiti tradisional a karinderia.
Abrasaendaka!
Sarsarangten ti moderno nga Atenas agraman ti nalatak a napalabasna dagiti panangdagdag ti makapakarit a masakbayanna. Ngem nasursuron dagiti tattaona ti makibagay a naimbag buyogen ti kinamanagpakatawa, kinasirib, ken philotimo—literal a kayatna a sawen ti panagayat iti panagraem iti bagi. Iti kaaduan a turista, agtalinaed ti Atenas a makapainteres unay ken nabaknang ti kulturana a siudad.
[Mapa iti panid 13]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Atenas
[Ladawan iti panid 14]
Ti Parthenon, maysa a kadaanan a templo dagiti pagano, ket maus-usaren kas simbaan ken moske
[Ladawan iti panid 15]
Ti Atenas ket pagnanaedan ti nasurok nga uppat ket kagudua a milion a tattao
[Ladawan iti panid 16]
Maysa a karinderia idiay Plaka, ti kabayaganen a purok iti Atenas
[Credit Line]
M. Burgess/H. Armstrong Roberts
[Ladawan iti panid 17]
Dagiti balkon ti pagilasinan ti dadduma a tiendaan ti rekuerdo
[Credit Line]
H. Sutton/H. Armstrong Roberts