Louis Braille—Nanglawag Kadagiti Balud ti Kinasipnget

Louis Braille—Nanglawag Kadagiti Balud ti Kinasipnget

KASANO ti panangipategmo iti kabaelam nga agbasa ken agsurat? Dadduma iyaleng-alengda, ngem ti panagbasa ken panagsurat ti pundasion iti panagsursurotayo. No ditay makabasa, awan ti gundawaytayo a manggun-od iti adu a pannakaammo.

Ginasut a tawen nga awan idi ti gundaway dagiti bulsek nga agbasa. Ngem idi maika-19 a siglo, gapu ta maseknan ti maysa a napasnek nga agtutubo a lalaki iti kasasaadda, natignay a mangaramid iti pamay-an ti pannakikomunikar a nangipaay iti gundaway kenkuana ken iti minilion a padana a bulsek.

Trahedia ti Nagtaudan ti Namnama

Naipasngay ni Louis Braille idi 1809 iti purok ti Coupvray sadi Francia, agarup 40 a kilometro manipud Paris. Guarnisionero ni tatangna a ni Simon-René Braille. Nalabit masansan idi nga agay-ayam ti ubing a ni Louis iti pagtrabahuan ni tatangna. Ngem naminsan, dita ti nakapasamakan ti maysa a nakaro nga aksidente. Idi naiggamanna ti natirad ken natadem nga alikamen—mabalin a kulukol—di inggaggagara a naitudok ni Louis dayta iti matana. Saanen a maisubli ti panagkitana. Ti dakdakes pay, nagramaram ti impeksion iti bangir a matana. Tallo laeng ti tawen ni Louis idi naan-anayen a bulsek.

Tapno magunggonaan iti kasasaadna, inyurnos dagiti nagannak ni Louis ken ti kura paroko a ni Jacques Palluy ti panagatender ni Louis kadagiti klase a maar-aramid iti eskuelaan iti lugarda. Adu ti natandaanan ni Louis kadagiti nangngegna. Kinapudnona, isu ti kalaingan iti klaseda iti sumagmamano a tawen! Ngem adda limitasion ti masursuro ti bulsek no mausar ti wagas a para kadagiti makakita. Gapuna, idi 1819, naiserrek ni Louis iti Royal Institute for Blind Youth.

Ti nangbangon iti institute a ni Valentin Haüy ti maysa kadagiti kaunaan a nangipasdek iti programa a tumulong kadagiti bulsek tapno makabasada. Tinarigagayanna a parmeken ti agdama idi a kapanunotan a ti kinabulsek ti mangpukaw iti gundaway ti maysa a tao nga agadal. Dagiti immuna nga eksperimento ni Haüy inramanna ti panangpatadol kadagiti dadakkel a letra iti napuskol a papel. Nupay nakasimsimple, dagitoy a panangikagumaan ti nakaibasaran dagiti naaramid a panangpasayaat idi agangay.

Nasursuro ni Braille a basaen dagiti dadakkel a pinatadol a letra kadagiti libro iti bassit a libraria ni Haüy. Ngem, nabigbigna a nabannayat ken di praktikal daytoy a wagas ti panagsursuro. Ngamin, dagiti letra ket para kadagiti mata—saan a kadagiti ramay. Naimbag laengen ta adda nakabigbig kadagitoy a limitasion a nangipamuspusan iti dayta.

Ideya a Di Ninamnama ti Nagtaudanna

Idi 1821, idi agtawen pay la ni Louis iti 12, bimmisita iti institute ni Charles Barbier, maysa a retirado a Pranses a kapitan ti buyot. Imparangna sadiay ti pamay-an ti komunikasion a naawagan night writing, a napanaganan a sonography idi agangay. Napartuat ti night writing tapno mausar idiay paggugubatan. Dayta ket wagas ti komunikasion a panangarikap, a mangusar kadagiti timmadol a tulnek a naurnos a rektanggulo nga innem a tulnek ti katayagna ken dua a tulnek ti kaakabana. Daytoy a kapanunotan a panagusar iti kodigo a mangirepresentar iti sasao ti nangtukay iti pannakaseknan idiay eskuelaan. Sireregget nga inadal ni Braille daytoy kabarbaro a wagas ken pinasayaatna pay. Ngem tapno agbalin a praktikal ti sistema, masapul nga itultuloyna. Insuratna iti diary-na: “ No dagiti matak ti manglapped iti panagadalko maipapan kadagiti tattao, pasamak, kapanunotan ken pannursuro, masapul a mangsapulak iti sabali a pamay-an.”

Isu nga iti simmaganad a dua a tawen, determinado ni Braille a mangpasimple iti kodigo. Kamaudiananna, nakaaramid iti naurnos ken napintas a wagas a naibasar iti maysa a cell (espasio para iti innem a tulnek ti Braille) a tallo laeng a tulnek ti katayagna ken dua a tulnek ti kaakabana. Idi 1824, idi 15 ti tawen ni Louis Braille, kinompletona ti cell system nga innem a tulnek. Di nagbayag kalpasanna, nangrugin a nagisuro ni Braille idiay institute, ket idi 1829 impablaakna ti naisangsangayan a wagas ti komunikasion nga inaramidna a pagaammo ita a naipanagan kenkuana. Malaksid kadagiti babassit laeng a panangpasayaat, nagtalinaed a di nabalbaliwan ti sistemana.

Pannakaisaknap ti Braille iti Intero a Lubong

Naipablaak ti umuna a libro a nangilawlawag iti innem a napatadol a tulnek nga imbension ni Braille idi arinunos ti dekada 1820; ngem adu ti saan a dagus a nangawat iti imbension. Uray idiay institute, saan nga opisial a nausar ti baro a kodigo agingga idi 1854—dua a tawen kalpasan ti ipapatay ni Braille. Nupay kasta, limmatak kamaudiananna daytoy nga adu ti pagsayaatanna a wagas.

Sumagmamano nga organisasion ti nakapatauden iti literatura a Braille. Nangrugi ti Watchtower Society a nagaramid iti kasta a material a nagun-odan idi 1912, idi a madama pay la a maisaksaknap ti pannakausar ti kodigo kadagiti lugar nga agsasao iti Ingles. Itatta, babaen ti panangusar kadagiti kabaruan a pamay-an ti panagimprenta, mangpatadol ti Sosiedad iti minilion a panid iti kada tawen iti walo a pagsasao sana iwaras dagitoy iti nasurok a 70 a pagilian. Nabiit pay a dinoble ti Sosiedad ti mayimprenta tapno masuportaran ti umad-adu a kalikagum iti Braille a literatura ti Biblia.

Itatta, minilion a di makakita ti agbasbasan iti simple, nagsayaat ti pannakaaramidna a kodigo ti Braille—gapu iti napasnek a panangikagumaan ti maysa nga agtutubo, dandani 200 a tawenen ti napalabas.

[Kahon/Dagiti ladawan iti panid 15]

PANANGSURSURO ITI KODIGO A BRAILLE

Mabasa ti Braille manipud kannigid nga agpakannawan, a mausar ti maysa wenno dua nga ima. Adda 63 a posible a kombinasion dagiti tulnek iti tunggal cell a Braille. Gapuna, mabalin nga ituding ti espesipiko a kombinasion dagiti tulnek iti amin a letra ken puntuasion iti kaaduan nga alpabeto. Mausar iti sumagmamano a lenguahe ti ababa a porma ti Braille, a dadduma a cell ti katupag dagiti kanayon a mausar a kombinasion dagiti letra wenno intero a sao. Dadduma a tattao nalaingda unay iti Braille ta mabasada ti agingga iti 200 a sasao iti kada minuto!

[Dagiti ladawan]

Ti umuna a sangapulo a letra usarenna laeng dagiti tulnek iti dua a makinngato a posision

Ti sumaganad a sangapulo a letra itiponna ti makimbaba a makinkannigid a tulnek iti posision ti tunggal maysa kadagiti umuna a sangapulo a letra

Ti maudi a lima a letra itiponna nga agpadpada ti dua a makimbaba a tulnek iti posision ti lima nga umuna a letra; mailaksid ti letra a “w” ta nainayon dayta iti alpabeto a Pranses kamaudiananna

[Picture Credit Line iti panid 14]