Naisangsangayan a Rehion ti Sabsabong

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY SOUTH AFRICA

KALPASAN a linasinlasinna ti adu a sabong manipud Africa, dineskribir ti botaniko idi maika-18 a siglo a ni Carolus Linnaeus ti rehion a naggapuan dagitoy kas “paraiso iti daga, ti Cape of Good Hope, nga inarkosan ti Naparabur a Namarsua kadagiti nagpipintas a pagsiddaawan ken pakaawisan.”

Dagitoy a makunkuna a nagpipintas a pagsiddaawan ken pakaawisan ket masarakan iti maysa a rehion a saklawen ti makin-abagatan a murdong ti Africa. Dagiti nagindeg nga Olandes pinanagananda ti kaaduan a mula iti dayta a rehion iti fijnbosch, a kaipapananna “nagpipintas a babassit a mulmula” wenno “nagpipintas a kaykayo.” Tangay ti kaipapanan ti sao a fijn ket “bassit,” nalabit tuktukoyen daytoy ti babassit a bulong ken mula agraman ti babassit a puon dagiti kayo nga agtubtubo iti rehion. Idi agangay, nagbalinen a “fynbos” ti sao a fijnbosch. Mabalin a babassit ken natibker dagiti bulong ti mulmula nga agtubo iti Fynbos, ngem nakaskasdaaw ti kadakkel, kolor, ken sukog dagiti sabongda.

Masarakan ti rehion ti Fynbos iti pagarian dagiti sabong a nagpaiduma iti dadduma pay iti lubong​—pagarian Dagiti Sabong iti Cape of Good Hope.a Nupay medio bassit ti saklawen daytoy a pagarian, ditoy ti pagtubuan ti nagadu a nagduduma a klase ti mula, a kuna ti maysa a nangipadamag a nasurok a 8,550. Dua a kakatlo kadagitoy ti di masarakan iti sabali a rehion iti lubong.

Iti laeng Table Mountain, addan nabilang a 1,470 a klase ti mula! “Daytoy,” sigun iti pagiwarnak a New Scientist, “ket ad-adu ngem iti masarakan iti intero a British Isles.” Ngem inimpluensiaan met ti Fynbos ti dadduma a paset ti lubong. Kasano?

Nakaskasdaaw a Kinanadumaduma

No adda geranium iti pasamanom, mabalin nga agay-aywanka iti saringit ti katutubo a mula iti rehion ti Fynbos. Kadagiti 250 a klase a gagangay nga agtubtubo ditoy daga, nasurok a dua a kakatlo ti masarakan iti rehion ti Fynbos.

Agtubtubo met ditoy ti kakatlo kadagiti 1,800 a sabong a karaman iti klase Iridaceae, agraman ti nasurok a 72 a gladiola a saan a masarakan iti sabali a rehion ditoy daga. Adda met 1,646 a klase dagiti daisy ken vygies iti makin-abagatan a murdong ti Africa.b Karaman ditoy dagiti everlasting, a napusaksak latta ken mausar iti adu a tawen kas dekorasion a nagango a sabong.

Nupay kasta, ti nakaskasdaaw unay iti Fynbos ket ti agsabong a mulana a maawagan erica, wenno heath. Nalabit masdaawka a ti Fynbos ket addaan ti 625 kadagiti 740 a kita ti erica iti intero a lubong!

Sugar-Bush ken Sugarbird

Ineksamen ni Linnaeus ti maysa a grupo ti sabong iti Fynbos a karkarna ti nadumaduma a sukogda. Pinanagananna dagitoy a Protea (miembro ti pamilia Proteaceae). Naipanagan dayta iti dios dagiti Griego a ni Proteus, a mapapati nga agbaliw ken agbalin a nadumaduma ti bagina. No pagtitiponen, 328 a nadumaduma a protea ti aggapu iti rehion ti Fynbos. Anian a nakaragragsak ti agpasiar iti kabambantayan ti Cape ket maiparna a makakitaka iti dakkel a king protea! No dadduma, dakdakkel pay ngem iti rupa ti tao ti nadaeg a sabongna.

Ti sugar-bush ket sabali pay a gagangay a protea. Kasla tasa dagiti sabong daytoy a kayo, ket adu ti nektarda. Nakairuamanen dagiti immuna a nagindeg a wagwagen ti sabong tapno tayaenda ti nektar iti pagkargaan sada pabureken daytoy tapno agbalin nga arnibal.

Ti sugarbird iti Cape a maysa a parsua a masarakan laeng iti rehion ti Fynbos magustuanna met ti nektar dagiti protea. Susopenna ti nektar ti mula babaen ti atiddog a sippit ken dilana ken gunggonaanna dayta babaen ti panangyakarna iti pollen ti sabong iti dadduma pay a sabong​—maysa a nagsayaat a pamay-an ti pertilisasion. Kasta met a kanen ti sugarbird dagiti insekto a maawis iti dadakkel a sabong. Isu a kasapulan ti tumatayab ken ti sabong ti maysa ken maysa tapno agbiagda.

Dadduma Pay a Napapateg a Panagbinnulig

Dadduma a sabong ti protea ti dumna iti daga a liningdan ti dadduma a mula. Maallukoy dagiti utot iti kasla bubod nga angot dagitoy a protea. Babaen ti panangilumlom dagiti utot iti uloda iti sabong, inumenda ti nektar ket kalpasanna mapanda iti sabali a protea. Mayakarda ti pollen a kimpet iti muldotan a rupada. Iti kasta agbinnulig dagiti utot iti talon ken dagiti protea tapno agbiagda.

Kasta met la ti panagbinnulig dagiti sabong nga erica ken ti namaris a kolor kahel ti barukongna a sunbird, a masarakan laeng iti rehion ti Fynbos. Gapu ta arigdat’ nakillo a tubo, dagiti sabong ket maibagay unay iti sippit ti sunbird. No iseksek ti tumatayab ti sippitna iti sabong tapno susopenna ti nektar, maurnong ti pollen iti ulona. Iti intero a tawen, penneken dagiti agsabsabong nga erica ti kasapulan ti sunbird, ket magunggonaan dagiti mula babaen iti panang-pollinate ti tumatayab wenno panangyakar kadagiti pollen-da iti sabali a sabong. Anian a nagragsak ti magna iti bakras ket buyaen daytoy a nakaskasdaaw a panagbinnulig!

Napateg ti adu pay a sabsabali a sibibiag a parsua iti Fynbos. Kas pagarigan, maysa a kulibangbang a maawagan imnas ti Table Mountain ti kakaisuna a mang-pollinate iti 15 a kita ti nalabaga a sabsabong. Ti nalatak a disa a mangar-arkos iti Table Mountain ti maysa kadagitoy a sabong.

Ket adda met sadiay dagiti mole rat a mangmangan kadagiti bagas ti mula a pakairamanan dagiti klase ti orkidia, lirio, ken iris. Dagiti mole rat iti Cape awitenda dagiti paset ti bagas iti abutda sada ipempen dagitoy. Maregreg ti dadduma a paset iti dalanda wenno saanda a makan dayta iti abutda, ket masansan nga agramut ken agtubo dagitoy.

Ginasut a mula iti Fynbos ti addaan iti napuskol, nalanit a kulapot dagiti bukelda nga agadiwara isu nga araken dagiti kuton. Inton makinniten dagiti kuton dagitoy a “kulapot,” iguyodda dagiti bukel iti uneg ti daga. Kalpasanna, kanen dagiti kuton ti nalukneng a kulapot ngem ibatida ti natangken a bukel. Iti kasta, agtubonton dagiti naikali a bukel, a di makita dagiti tumatayab ken utot.

Ket adda met dagiti ngilaw nga addaan iti atiddog a tubo, wenno proboscis, a rummuar iti ngiwatda. Maibagay unay dagitoy a ngilaw a mang-pollinate kadagiti mula iti Fynbos nga atitiddog a kasla tubo ti sabongda. Dandani tallo a pulgada ti proboscis ti maysa a ngilaw. Kinapudnona, nasken dagiti panagbinnulig tapno agtultuloy nga agbiag ti Fynbos!

Napeggad a Panagbinnulig

“Nakalkaldaang,” kuna ti maseknan iti aglawlaw a ni T.F.J. van Rensburg iti libro nga An Introduction to Fynbos, “ta ti Tao a nakaitalkan ti Sangaparsuaan ti namin-adun a nangdadael iti dadduma a rehion iti nakaparsuaan.” Kinapudnona, adun ti nadadael iti nakaab-ababa a tiempo, sigun ti ilawlawag ni Dr. Piet van Wyk: “Iti dandani 300 a tawen wenno nasurok sipud idi kolonisasion, inikkat ken binalbaliwanen ti tao dagiti karuotan ti babassit a fynbos ta 31 a porsiento laengen iti dati . . . a ruruot a fynbos ti nabati. Awanen ti 39 a kita ti ruot a fynbos, ket 1,033 nga agpegpeggad ti nagbalinen a manmano.”

Pagpeggaden met ti tao ti nasken a panagbinnulig dagiti ayup ken mulmula iti Fynbos. Kuna ti libro a Table Mountain​—A Natural Wonder, “a mangrugrugi pay laeng a maawatan dagiti ekologo ti komplikado a relasion ti ayup ken mula iti Fynbos. No matay ti mula, maungaw met aya ti mang-pollinate (nga utot, kulibangbang wenno abal-abal)?” Ket dagiti ngay tumatayab iti Fynbos? Sigun iti biologo iti Abagatan nga Africa a ni C. J. Skead, agpegpeggad ti panagbiag dagiti sugarbird ta “nakasingsinged ti pannakibinnuligda iti adu a kita ti Protea.”

Maseknantayo iti kasta a makapadanag a damag maipapan iti rehion ti Fynbos. Nupay kasta, adda pangnamnamaan dagidiay kas ken ni Linnaeus a mamati iti “Naparabur a Namarsua.” Ta manamnama ti maysa a tao nga awan ti kaasping ti panagrangpaya ken panagsabong ti daga inton tungpalen ni Jehova a Dios ti karina a ‘pagbalinenna a baro ti amin a bambanag.’​—Apocalipsis 21:5.

[Dagiti Footnote]

[Mapa iti panid 16]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Rehion ti Fynbos

Table Mountain

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ladawan iti panid 16]

Ti painted lady, maysa kadagiti 72 a gladiola a saan a masarakan iti sabali a rehion ditoy daga

[Credit Line]

Una Coetzee (www.agulhasfynbos.co.za)

[Ladawan iti panid 16]

Dadduma a protea ti dakdakkel pay ngem iti rupa ti tao

[Credit Line]

Nigel Dennis

[Ladawan iti panid 16, 17]

Iti laeng Table Mountain, 1,470 a nagduduma a kita ti mula ti nasarakan

[Ladawan iti panid 16, 17]

Sabong nga strawberry everlasting

[Credit Line]

Nigel Dennis

[Ladawan iti panid 17]

Maysa kadagiti adu a klase ti daisy a masarakan iti Fynbos

[Credit Line]

Kirstenbosch, Cape Town

[Ladawan iti panid 17]

Ti imnas ti Table Mountain ti kakaisuna a mang-pollinate iti 15 a kita ti nalabaga a sabong

[Credit Line]

Colin Paterson-Jones

[Ladawan iti panid 17]

Pincushion protea

[Credit Line]

National Parks Board of South Africa

[Ladawan iti panid 18]

Adda naisalsalumina a panagbinnulig dagiti sabong nga erica ken ti sunbird

[Credit Line]

Colin Paterson-Jones

[Ladawan iti panid 18]

Naisangsangayan nga aggayyem dagiti protea ken ti sugarbird iti Cape

[Credit Line]

Kirstenbosch, Cape Town

[Ladawan iti panid 18]

Maysa a Watsonia

[Credit Line]

Kirstenbosch, Cape Town

[Picture Credit Line iti panid 18]

National Parks Board of South Africa