Ti Panangmatmat ti Biblia

Pinanuynoyan Kadi ti Dios ti Pannakainegosio Dagiti Adipen?

NAKAKUBBO dagiti agkalkalimduosan a nangisit a pammagi sa agin-inayadda a magmagna iti andamio bayat a siaawitda iti nakadagdagsen a nakabasta a kapas. Pilpiliten ida nga agtrabaho dagiti nauyong a mangimatmaton babaen kadagiti lalat a latigoda. Narabsut dagiti um-umkis nga ubbing manipud kadagiti agsangsangit nga innada sa nailako dagitoy iti gimmatang kadakuada iti kanginaan a presio kadagiti pagsubastaan. Mabalin a dagitoy dagiti makapakullayaw a malagipmo no mapanunotmo ti panangadipen.

Maisupadi iti agpayso a kasasaad, relihioso unay kano ti adu kadagiti negosiante iti adipen ken nagtagikua iti adipen. Insurat ti historiador a ni James Walvin: “Ginasut ti kakasta a tattao a taga Europa ken America a nangidayaw iti Apo gapu iti pammendisionna. Nagyamanda ta dakkel ti naganansiada ken natalged ti negosioda idiay Africa bayat a naglayag dagiti baporda a napnot’ adipen a nagturong iti Makinlaud a Hemispero.”

Inkalintegan pay ketdi ti dadduma a tattao a pinanuynoyan ti Dios ti pannakainegosio dagiti adipen. Kas pagarigan, idi nagbitla ni Alexander McCaine iti General Conference of the Methodist Protestant Church idi 1842, kinunana nga “inanamongan a mismo ti Dios” ti panangrugi ti panangadipen. Husto kadi ni McCaine? Inanamongan kadi ti Dios ti pannakakumaw ken pannakarames dagiti ubbing a babbai, ti nadangkok a pannakasinasina iti adu a pamilia, ken ti nauyong a pannakakabkabil a naibugas iti pannakainegosio dagiti adipen idi kaaldawan ni McCaine? Ket kasano ngay ti minilion a mapilitan nga agbiag ken agtrabaho kas ad-adipen iti sidong dagiti nakaam-ames a kasasaad itatta? Pampanuynoyan kadi ti Dios ti kasta a naulpit a panangtrato?

Panangadipen ken Dagiti Israelita

Kuna ti Biblia a “ti tao dinominaranna ti tao iti pakadangrananna.” (Eclesiastes 8:9) Nalabit daytoy ti kalalawagan a pammaneknek kadagiti kauulpitan a kita ti panangadipen a napanunot ti tao. Saan nga iyaleng-aleng ni Jehova a Dios ti panagsagaba nga ipagteng ti panangadipen.

Kas pagarigan, amirisem ti rimsua idi a kasasaad dagiti Israelita. Saritaen kadatayo ti Biblia a dagiti Egipcio “intultuloyda a pinagbalin a napait ti panagbiagda babaen ti narigat a panangadipen iti pila nga argamasa ken ladladrilio ken babaen ti tunggal kita ti panangadipen iti talon, wen, tunggal kita ti panangadipenda a nangusaranda kadakuada kas ad-adipen a maikuskuspil.” Dagiti Israelita “nagtultuloyda nga agsennaay gapu iti pannakaadipen ken umkis nga agreklamo, ket ti panagpatulongda nagtultuloy a nagpangato iti pudno a Dios.” Inyaleng-aleng kadi ni Jehova ti kasasaadda? Imbes ketdi, “nangngeg ti Dios ti panagasugda ket linagip ti Dios ti tulagna kada Abraham, Isaac ken Jacob.” Kinuna pay ni Jehova iti ilina: “Sigurado nga iruarkayto manipud sidong dagiti pammadagsen dagiti Egipcio ken ispalenkayo iti panangadipenda.”​—Exodo 1:14; 2:23, 24; 6:6-8.

Nalawag a di inanamongan ni Jehova ti ‘panangdominar ti tao iti tao’ babaen ti abusado a panangadipen. Ngem saan kadi a ti panangadipen ket impalubos ti Dios idi agangay iti ilina? Wen. Nupay kasta, ti panangadipen a napasamak iti Israel ket naiduma unay kadagiti manangikuspil a klase ti panangadipen a timmaud iti intero a historia.

Sigun iti Linteg ti Dios, madusa iti ipapatay ti mangkumaw ken mangilako iti tao. Nangted met ni Jehova iti pagalagadan a mangsalaknib kadagiti adipen. Kas pagarigan, mawayawayaan ti maysa nga adipen no dinangran ti apona. No matay ti adipen gapu iti panangkabkabil ti apona, madusa ti apona iti ipapatay. Mabalin a maadipen wenno agbalin nga assawa dagiti babbai a nakautibo. Ngem saanda a mausar iti seksual laeng a panagpennek. Ti kababagas ti Linteg ti nanggutugot kadagiti nasayaat panagpuspusoda nga Israelita tapno tratuenda dagiti adipenda buyogen ti panagraem ken kinaasi, a kas man la dagitoy ket matangtangdanan nga obrero.​—Exodo 20:10; 21:12, 16, 26, 27; Levitico 22:10, 11; Deuteronomio 21:10-14.

Situtulok a nagpaadipen ti dadduma a Judio kadagiti padada a Judio tapno mabayadanda dagiti utangda. Daytoy ti nangsalaknib kadagiti tattao tapno dida agbisin ken aktual a nangipalubos iti adu tapno makalung-awda iti kinapanglaw. Kanayonanna, adda sumagmamano a tiempo iti kalendario dagiti Judio a nangipalubos a mawayawayaan dagiti adipen no kayatda.a (Exodo 21:2; Levitico 25:10; Deuteronomio 15:12) Iti panagkomento ti Judio nga eskolar a ni Moses Mielziner kadagitoy a linteg maipapan kadagiti adipen, kinunana a ti maysa nga “adipen ket saan a pulos a nagsardeng a nagbalin a tao, isut’ naibilang a persona nga addaan kadagiti nainkasigudan a natauan a kalintegan, a saan a mabalin a labsingen ti apona.” Anian a nagdakkel ti nakaidumaanna iti abusado a sistema ti panangadipen a nangdadael kadagiti rekord ti historia!

Panangadipen ken Dagiti Kristiano

Ti panangadipen ket paset iti sistema ti ekonomia ti Imperio ti Roma a nagbiagan dagiti Kristiano idi umuna a siglo. Gapuna, adipen idi ti dadduma a Kristiano, ket daddumat’ addaan kadagiti adipen. (1 Corinto 7:21, 22) Ngem kaipapanan kadi daytoy nga abusado nga appo dagiti pasurot ni Jesus? Saan a pulos! Aniaman ti impalubos ti linteg ti Roma, masiguradotayo a di minaltrato dagiti Kristiano dagidiay inturayanda. Pinaregta pay ketdi ni apostol Pablo ni Filemon a tratuenna a kas “kabsat” ti adipenna a ni Onesimo a nagbalinen a Kristiano.b​—Filemon 10-17.

Awan ti ipakita ti Biblia a paset ti orihinal a panggep ti Dios iti sangatauan ti panangadipen ti tattao iti padada a tattao. Kanayonanna, awan padto iti Biblia a mangipasimudaag nga addanto pay laeng ti panangadipen idiay baro a lubong ti Dios. Imbes ketdi, iti dayta umad-adanin a Paraiso, dagiti nalinteg a tattao “pudno nga agtugawdanto, tunggal maysa iti sirok ti puon ti ubasna ken iti sirok ti kayona a higos, ket awanto ti asinoman a mamagpigerger kadakuada.”​—Mikias 4:4.

Nalawag a di panuynoyan ti Biblia ti aniaman a klase ti dakes a panangtrato iti sabsabali. Maisupadi ketdi, iparparegtana ti panagraem ken panagpapada ti amin a tattao. (Aramid 10:34, 35) Idagdagadagna kadagiti tattao a tratuenda ti sabsabali iti kayatda met laeng a pannakatratoda. (Lucas 6:31) Iparparegta pay ti Biblia kadagiti Kristiano a sipapakumbaba a matmatanda ti sabsabali a nangatngato, aniaman ti saad dagitoy iti kagimongan. (Filipos 2:3) Naan-anay a maisupadi dagitoy a prinsipio kadagiti abusado a klase ti panangadipen nga inaramid ti adu a nasion, nangruna kadagiti kallabes a siglo.

[Dagiti Footnote]