Kinanadumaduma​—Napateg iti Biag

IDI dekada 1840, nasuroken a walo a milion ti populasion ti Ireland, a namagbalin iti dayta a kaaduan ti populasionna a pagilian iti Europa. Patatas ti kaaduan a taraon, ket maymaysa a klase a maawagan lumper ti kaaduan a maimulmula.

Idi 1845, gagangay a nagmula dagiti mannalon iti lumper, ngem nagango ket dandani naungaw ti intero a mula. “Nalasatan ti kaaduan iti Ireland dayta a narikut a tawen,” insurat ni Paul Raeburn iti librona a The Last Harvest​—The Genetic Gamble That Threatens to Destroy American Agriculture. “Iti simmaganad a tawen nadadael manen. Awan ti naaramid dagiti mannalon no di imula manen ti isu met la a klase ti patatas. Awan ti sabali a klase. Nagango manen, ket iti daytoy a tiempo nakarkaro. Di mailadawan ti panagsagaba.” Pinattapatta dagiti historiador nga adda sangamillion a natay iti bisin, idinto ta immakar ti sabali a 1.5 a milion, a kaaduan kadagitoy ti napan idiay Estados Unidos. Sinagaba dagidiay nabati ti nakaro a kinapanglaw.

Idiay Andes, iti Abagatan nga America, adu a klase ti patatas ti immula dagiti mannalon, ket sumagmamano la ti nagango. Isu nga awan ti epidemia. Nabatad a makasalaknib ti kinanadumaduma ti kita ken klase dagiti kita ti mula. Ti panagmula iti agpapada a klase kontraenna daytoy kangrunaan a pamay-an ti ilalasat ket nalaka a maapektaran dagiti mula iti sakit wenno peste, a mabalin a mangdadael iti apit ti intero a rehion. Isu a masansan nga agdepende unay dagiti mannalon kadagiti pestisidio, pagpatay ti ruot ken aplat, nupay dagita a kemikal ket masansan a makadangran iti aglawlaw.

Ngem apay a sukatan dagiti mannalon ti adu a kadawyan a nadumaduma a klase iti maymaysa a kita ti mula? Gagangay a maigapu dayta iti rigat ti ekonomia. Ti panagmula iti maymaysa a kita ti mula ipasiguradona ti nalaka a panagapit, napintas a bunga, mabayag a madadael, ken adu ti maibungana. Masansan a nausar dagitoy a pamay-an idi dekada 1960 iti maawagan a green revolution.

Ti Green Revolution

Gapu iti nasaknap a kampania ti gobierno ken dagiti korporasion, naallukoy dagiti mannalon kadagiti agbisbisin a pagilian a mangsukat iti nadumaduma a kita ti mulada iti maymaysa a kita a nabungbunga, nangnangruna ti pagay ken trigo. Naidayaw dagitoy a makuna a “miracle” a pagay kas solusion ti panagbisin ti lubong. Ngem nangina dagitoy a bukbukel​—mamitlo ti kanginada ngem iti gagangay a presio. Nagdepende met unay ti apit kadagiti kemikal, agraman abuno, malaksid pay kadagiti nangina a traktora. Ngem limmatak ti sinuportaran ti gobierno a green revolution. “Nupay naispalna ti minilion iti panagbisin,” kuna ni Raeburn, “pagpegpeggadenna itan ti kinatalged ti taraon iti lubong.”

Kayariganna a mabalin a nakaipaay ti green revolution ti apagbiit a pagimbagan ngem naisakripisio dagiti napaut a pagimbagan. Kadagiti amin a kontinente, nagbalinen a gagangay ti panagmula iti maymaysa a kita​—ket gapu iti nasaknap a panagusar kadagiti abuno, pimmartak ti panagtubo dagiti ruot, ken dinadael ti adu a pestisidio dagiti peste agraman dagiti nasayaat nga insekto. Kadagiti talon, patayen dagiti sabidong ti adu nga ikan, pasayan, kappi, tukak, agraman masida ken atap a mulmula​—kaaduan kadagitoy ti napateg a kanayonan a taraon. Masabidongan met dagiti mannalon iti pannakalang-abda kadagiti kemikal.

Insurat ti maysa a maestra iti Departamento ti Biolohia a ni Dra. Mae-Wan Ho iti Open University ti United Kingdom: “Din masupiat a dakes ti epekto ti pannakairugi ti panagmula iti maymaysa a kita ti mula iti kinanadumaduma ti kita ti nabiag ken iti kinatalged ti taraon iti intero a lubong, sipud idi nangrugi ti ‘Green Revolution.’” Sigun iti UN Food and Agriculture Organization, napukawen ti 75 a porsiento dagiti nadumaduma a kita ti gene kadagiti maimulmula iti napalabas a maysa a siglo, gapu iti industrialisado a pamay-an ti panagtalon.

Namakdaar ti broshur nga impablaak ti Worldwatch Institute a “nakaro ti panagpeggad ti ekolohia gapu iti kasta unay a pannakausar ti maymaysa a kita a maimula.” Kasano a maliklikan dagitoy a peggad? Kasapulan dagiti sientista iti agrikultura, nasamay a sabidong, ken ti pannakasuportar ti gastos dagiti mannalon. Ngem saan a masigurado. Ti maymaysa a kita a naimula ti kangrunaan a nakaigapuan ti pannakagango dagiti mais idiay Estados Unidos ken ti pannakapukaw ti kagudua a milion nga akre a pagay idiay Indonesia. Nupay kasta, kadagiti kallabes a tawen, nangrugi ti baro a panagbalbaliw iti panagtalon, daydiay pakairamanan ti pannakabalbaliw ti kangrunaan a pakabuklan ti biag​—ti gene.

Ti Pannakabalbaliw ti Gene

Gapu iti panagadal iti genetics, nangrugi ti baro nga industria a pagbaknangan a maawagan biotechnology. Kas ipamatmat ti nagan, pagtiponen dayta ti biolohia ken ti moderno a teknolohia babaen kadagiti pamay-an a kas iti genetic engineering. Agrikultura ti nakaisentruan ti panagregget ti dadduma a baro a kompania a biotech, kas pangawag kadagitoy, ket ikagkagumaanda ti makagun-od iti kalintegan nga agpataud kadagiti bukel a nabunga, ken naandur iti sakit, tikag, ken niebe, ken mangpabassit iti panagusar kadagiti makadangran a sabidong. No maibanag dagita a kalat, makagunggona unay dayta. Ngem maseknan ti dadduma kadagiti mula a nabalbaliwan ti gene a pakabuklanda.

“Iti nakaparsuaan, napataud ti panagdudumaduma a maitunos iti sumagmamano a limitasion,” kuna ti libro a Genetic Engineering, Food, and Our Environment. “Mabalin a mapaadu ti maysa a rosa babaen ti sabali a klase ti rosa, ngem saan a pulos a mabalin a mapaadu babaen ti patatas. . . . Iti kasumbangirna, ti genetic engineering gagangay a ramanenna ti panangala ti gene ti maysa a kita ket isingitda dagitoy iti sabali a kita tapno mayakar ti tarigagayanda a kasasaad. Kas pagarigan, daytoy sapulenna ti panangpili iti gene a makapataud iti kemikal a manglaban iti isisikkil gapu iti lamiis manipud iti ikan nga agbibiag iti arctic (kas iti dadali), sada isingit dayta iti patatas wenno strawberry tapno makaandur iti sobra a lamiis. Posible itan ti mangpataud iti mulmula nga addaan kadagiti gene a naala iti bakteria, virus, insekto, animal wenno uray pay iti tao.”a No kasta ngarud, ti biotechnology palubosanna ti tattao a manglabsing kadagiti beddeng a mamagsisina iti gene ti nadumaduma a kita.

Kas iti green revolution, ti awagan ti dadduma a gene revolution ti nakaigapuan ti parikut iti agpapada a gene dagiti nabiag​—kuna ti dadduma a nakarkaro pay kano ta mabalin nga usaren dagiti geneticist ti pamay-an a cloning ken tissue culture, a mangpataud iti naan-anay nga agpada a kopia, wenno clone. Adda ngarud pakaseknan maipapan iti pannakadadael ti kinanadumaduma. Ngem adda pay baro nga isyu maipapan kadagiti nabalbaliwan ti gene-da a mula, kas kadagiti epektoda kadatayo ken iti aglawlaw. “Sipapartak nga agturturongtayo iti ditay ammo ti banagna a baro a panawen ti biotechnology iti agrikultura a siinanama unay, manmano dagiti lapped, ken bassit laeng ti pamalatpatantayo kadagiti pagtungpalanna,” kinuna ti maysa a mannurat iti siensia a ni Jeremy Rifkin.b

Iti kasumbangirna, ti pannakabalin a mangbalbaliw iti biag babaen ti gene ket nagsayaat a gubuayan dagiti matarigagayan unay a banag, isu nga agiinnuna dagiti kompania a manggun-od iti kalintegan a mangpaadu kadagiti baro a bukel ken dadduma pay nga organismo a nabalbaliwan ti gene-da. Kabayatanna, agtultuloy latta ti pannakaungaw dagiti mula. Kas naibaga itay, tapno malapdan ti didigra, nagibangonen ti dadduma a gobierno ken pribado nga institusion kadagiti pagurnongan iti bukbukel. Makaipaay kadi dagitoy a pagurnongan iti bukbukel iti adu ken nadumaduma a kita ti bukel nga imula ken apiten dagiti masanguanan a kaputotan?

Dagiti Pagurnongan iti Bukbukel​—Insurance a Manglapped iti Pannakaungaw?

Inlungalong ti Royal Botanic Gardens idiay Kew, Inglatera, ti idayawna a “maysa kadagiti kadakkelan pay laeng a proyekto nga internasional a panagpreserba”​—ti Millennium Seed Bank Project. Dagiti kangrunaan a panggep ti proyekto ket (1) agurnong ken agipreserba iti 10 a porsiento​—nasurok a 24,000 a kita​—ti amin nga addaan-bukel a mula iti lubong agingga inton 2010 ken (2) sakbay pay dayta, agkolekta ken agipreserba kadagiti addaan-bukel a mula nga agtubtubo iti intero nga United Kingdom. Nagibangon met ti dadduma a pagilian kadagiti pagurnongan iti bukbukel, wenno pagurnongan iti gene, kas pangawagda kadagitoy no dadduma.

Kuna ti biologo a ni John Tuxill a di kumurang a 90 a porsiento kadagiti minilion a bukel a naurnong kadagiti pagurnongan iti bukbukel ket napateg a pagtaraon a mulmula, kas iti trigo, pagay, mais, bukakaw, patatas, sibuyas, bawang, unas, kapas, soya, ken dadduma pay a bukel, no madakamat ti sumagmamano laeng. Ngem sibibiag nga organismo dagiti bukel ket agbiagda laeng agingga nga agpaut ti reserbada a biag. Isu a kasano a makapagtalektayo kadagiti pagurnongan ti bukel?

Dagiti Parikut iti Pagurnongan

Kuarta ti kasapulan tapno mamantener dagiti pagurnongan iti bukbukel​—agarup $300 a milion iti tinawen ti pakagupgopanna, sigun ken Tuxill. Nupay kasta, saan pay nga umanay daytoy a gatad, kunana, ta “13 a porsiento laeng iti gene dagiti naurnong a bukel ti napempen kadagiti nagsayaat ti pannakamantenerda a pasilidad tapno agpaut ti pannakaipempenda.” Gapu ta di agpaut dagiti di nasayaat ti pannakaipempenna a naapit a bukel, masapul a maimulada a nasapa tapno maapit ti sumaganad a kaputotan dagiti bukel; ta no saan agbalin a morgue iti bukbukel dagiti pagurnongan iti bukbukel. Siempre adu a trabahador ken kuarta ti kasapulan daytoy, isu a mangnayon pay iti parikut kadagiti agkurkurangen iti pondo a pasilidad.

Ilawlawag ti libro a Seeds of Change​—The Living Treasure a ti National Seed Storage Laboratory idiay Colorado, E.U.A., “nagtutupatop dagiti parikutna, agraman ti panagpalia ti koriente, pannakaperdi ti alikamen a pagpalammiis, ken ti kinakurang dagiti trabahador, a makagapu iti panaglalaok dagiti nabunton a bukel a di nailasin ken di nainaganan.” Maapektaran met dagiti pagurnongan iti bukbukel kadagiti panagbalbaliw ti politika, panagkapuy ti ekonomia, ken dagiti natural a didigra.

Tumaud met dagiti parikut gapu iti napaut a pannakaipempen. Iti kadawyan a pagtubtubuanda, nupay limitado, kabaelanda ti makibagay, ket gapu iti daytoy malasatanda dagiti sakit ken dadduma pay a karit. Ngem iti masalsalakniban nga aglawlaw ti pagurnongan iti bukbukel, mabalin a mapukaw ti dadduma dayta a kinaandur kalpasan ti sumagmamano a kaputotan. Nupay kasta, dagiti nasayaat ti pannakaipempenna a bukel, mabalin nga agpautda iti sinigsiglo sakbay a nasken a maimulada manen. Gapu kadagita a limitasion ken pagduaduaan, ti kaadda a mismo dagiti pagurnongan iti bukbukel iparangarangda ti kumarkaro a pannakaseknan maipapan iti masakbayan dagiti mula a pagtaraon ti sangatauan.

Siempre, ti panangsalaknib iti kadawyan a pagtubtubuan dagiti mula ken ti panangpaadu iti kinanadumaduma dagiti mula ti kasayaatan a pamay-an a manglapped iti pannakaungaw. Ngem tapno maaramid dayta, kuna ni Tuxill, masapul a “pataudentayo ti baro a kinabalanse dagiti kasapulan ti tattao ken ti lubong ti nakaparsuaan.” Ngem, kasano kapudno ti panangpanunot a ‘patauden ti tao ti baro a kinabalanse’ iti lubong ti nakaparsuaan bayat nga agreggetda a mangparang-ay iti industria ken ekonomia? Uray ti agrikultura, kas nakitatayon, balbaliwanen ti moderno a teknolohia gapu iti panangallukoy dagiti dadakkel a negosio nga agtarigagay iti dadakkel a ganansia. Masapul nga adda sabali a pamuspusan.

[Dagiti Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 7]

Ti Mannalon​—‘Agpegpeggad a Kita’?

“Sipud pay idi 1950, bimmassiten dagiti agtaltalon iti amin nga industrialisado a nasion. Iti dadduma a rehion, bimmassit iti nasurok a 80 a porsiento,” kuna ti magasin a World Watch. Kas pagarigan, basbassit ti bilang dagiti mannalon ngem kadagiti balud iti Estados Unidos. Apay a bimmassiten dagiti agtaltalon?

Dagiti kangrunaan a makagapu ket bumasbassit a mabirokan, umad-adu dagiti utang a nainaig iti panagtalon kadagiti probinsia, kumarkaro a kinapanglaw, ken masansan a panagusar kadagiti makina. Idi 1910, napan kadagiti mannalon ti Estados Unidos ti agarup 40 a cent [E.U.] iti tunggal doliar a ginasto dagiti aggatgatang iti taraon, ngem idi 1997, agarup 7 a cent [E.U.] laengen ti napan kadagiti mannalon. Ti agmulmula iti trigo, kuna ti World Watch, “magun-odanna laeng ti 6 a cent [E.U.] iti tunggal doliar a naigatang iti tinapay.” Daytoy kaipapananna nga agpada laeng ti ibayad dagiti suki iti pagbalkut ken ti ibayadda iti trigo ti mannalon. Kadagiti napanglaw a pagilian, nakarkaro pay ti sasaaden dagiti mannalon. Ti mannalon idiay Australia wenno Europa mabalin a makautang iti banko tapno malasatanna ti narikut a tawen; mabalin a din makabulod ti mannalon idiay Laud nga Africa. Mabalin a matay pay ketdin.

[Dagiti ladawan iti panid 7]

“Dakes ti epekto ti pannakairugi ti panagmula iti maymaysa a kita ti mula iti kinanadumaduma ti kita ti nabiag ken iti kinatalged ti taraon iti intero a lubong, sipud idi nangrugi ti ‘Green Revolution.’”​—Dra. Mae-Wan Ho

[Dagiti Credit Line]

Likudan: Department of Agriculture ti E.U.

Centro Internacional de Mejoramiento de Maiz y Trigo (CIMMYT)

[Dagiti ladawan iti panid 8]

Iprespreserba ti Millennium Seed Bank idiay Inglatera dagiti napateg a bukel ti mulmula

[Credit Line]

© Trustees of Royal Botanic Gardens, Kew