Ti Nakaskasdaaw a Kalendario Dagiti Maya

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Mexico

PARA kadagiti nagkauna a Maya,a nakapatpateg ti panaglabas ti tiempo. Makita kadagiti kalendarioda dagiti patpatienda maipapan kadagiti mapasamak iti sumagmamano a siklo.

Ti inawagan ti dadduma nga autoridad a kalendario a tzolkin (bilang dagiti aldaw) ket buklen ti 260 nga aldaw a siklo a nabingay iti 13 a nanumeruan a panawen. Agpaut ti tunggal panawen iti 20 nga aldaw, a tunggal aldaw ket adda bukodna a nagpaiduma a nagan. Ti kalendario a tzolkin ti nakaibasaran ti adu a ritual dagiti Maya ken nausar iti panagbuyon.

Ti kalendario sibil wenno haab ket maus-usar met a kagiddan ti kalendario dagiti ritual. Daytoy ket maysa a kalendario solar a buklen ti 365 nga aldaw. Addaan dayta iti 19 a bulan, 18 kadagitoy ti agpaut iti 20 nga aldaw; ket maysa a bulan ti addaan iti lima laeng nga aldaw, a nangyeg iti pakadagupan a 365 nga aldaw. Ti agrikultura ken ti inaldaw a panagbiag ket naibasar iti daytoy a solar a tawen. Dagiti manangipamuspusan a Maya pinagmaymaysada dagitoy dua a kalendario iti inawagan dagiti managsirarak a Calendar Round, isu a napataud dagiti petsa manipud kadagiti pakabuklan ti kada kalendario. Maulit daytoy napaut a siklo dagiti aldaw kalpasan ti 52 a tawen.b

Awan ti nakabakab a pammaneknek nga aktual a mangirepresentar iti intero a kalendario dagiti Maya. Imbasar dagiti eskolar ti pannakaawatda iti sistema ti kalendario babaen ti pananganagda iti kaipapanan ti sumagmamano a naitalimeng a libro dagiti Maya ken babaen ti pananganagda kadagiti simbolo a nayukit iti kadaanan a tapi a bato dagiti Maya wenno teddek a nausar a pakalaglagipan agraman dagiti monumento.

Ita, kalpasan ti sinigsiglo a panagsirarak, kaskasdi a kaay-ayo dagiti eksperto nga adalen ti kalendario dagiti Maya. Addaan dayta kadagiti komplikado a pannakarukod ti kapaut ti tawen solar ken umiso unay a pannakaimapa ti siklo ti bulan ken dagiti planeta. Wen, amin daytoy ket sisisigo a kinalkular dagiti nagkauna a Maya, a siuumiso a nangtanda iti panaglabas ti tiempo.

[Footnotes]

[Diagram/Dagiti Ladawan iti panid 31]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Tzolkin Haab

6 Caban 5 Pop

Ti petsa a naitampok ti marisna iti stela iti ngato ket 6 Caban 5 Pop ken katupagna ti Pebrero 6, 752 K.P.

[Diagram/Dagiti Ladawan iti panid 31]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

0 1 5

Nagusar dagiti Maya iti tallo a simbolo iti ngato nga agkokombinasion a mangirepresentar iti tunggal numero

0 1 2 3 4

5 6 7 8 9

10 11 12 13 14

15 16 17 18 19

Imbes a 7 nga aldaw, ti kalendario a tzolkin ket addaan iti 20 nga aldaw a napakuyogan iti nagnagan. Adda iti baba ti dadduma kadagiti simbolo

Dadduma a simbolo (dagiti glyph) iti 19 a bulan ti kalendario a haab

[Picture Credit Lines iti panid 31]

Makinngato a kannawan ken bassit a retrato: HIP/Art Resource, NY; dagiti simbolo a nayukit iti kadaanan a tapi: An Introduction to the Study of the Maya Hieroglyphs/Sylvanus Griswold Morlay/Dover Publications