Ti Barangay ti Galilea—Gameng Manipud Idi Panawen ti Biblia

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ISRAEL

NAPASAMAK iti Baybay ti Galilea ti sumagmamano a kararagsakan a paset ti ministerio ni Jesus. Iti daytoy a dan-aw wenno kadagiti igidna a nagna ti mismo nga Anak ti Dios iti rabaw ti danum, pinakalmana dagiti dadakkel a dalluyon, namilagruan a pinakanna ti rinibu, ken inagasanna dagiti masakit.

Idi 1986, adda makapasiddaaw a nasarakanda iti tukok ti baybay iti asideg ti nagkauna a Capernaum. Dayta ti maysa a barangay a naglayag iti daytoy a baybay idi panawen ti ministerio ni Jesus. Kasano a nasarakan dayta? Ken ania ti maammuantayo manipud iti dayta?

Natakuatan Gapu iti Tikag

Dakes ti epektona iti Baybay ti Galilea ti adu a tawen a nakapuy a tudo, a sinaruno ti nakapudpudot a kalgaw idi 1985. Kasta met a nausar daytoy a dan-aw a pagpadanum kadagiti mula. Isu a bimmaba unay ti patar ti danum, ket naatianan ti nalawa a daga a nabayagen a natinep. Dua nga agkabsat a lallaki manipud iti asideg a komon a talon imbilangda daytoy kas nagsayaat a gundaway tapno agsapulda kadagiti nalmeng a gameng. Bayat a magmagnada iti daga a dati a natinep iti danum, nakitada ti sumagmamano a bronse a sinsilio ken daanen a lansa. Kalpasanna, nakitada ti maysa nga immarinduyog a balabala iti kapitakan, a nangmarka iti disso ti nagaburan a nagkauna a barangay. Talaga a nakasarakda iti gameng!

Pulos a saan a ninamnama dagiti arkeologo a makasarakda iti 2,000 ti tawennan a kadaanan a barangay iti Baybay ti Galilea. Impagarupda a nabayagen a dinadael dagiti nagbabassit nga organismo ti aniaman a kayo a nausar iti dayta. Kaskasdi, ti panangikeddeng iti edad daytoy babaen iti kaadu ti linaonda a karbon (carbon dating) agraman dagiti sinsilio a natakuatan iti lugar, ti agpadpada a nangiturong kadagiti eksperto a mangibaga a maysa a barangay idi umuna a siglo K.K.P. wenno idi umuna a siglo K.P. ti natakuatanda. Di nakappapati a nagsayaat ti pannakataginayon ti kaskona. Kasano a napasamak dayta?

Patienda a nabaybay-an ti barangay iti saan a makutkuti a disso, isu a nagaburan ti intero a makimbaba a pasetna iti pino a darat. Idi agangay, timmangken ti pino a darat. Iti kasta, nasalakniban ti maysa a banag manipud iti historia iti agarup 20 a siglo!

Bayat a nagwaras ti damag maipapan iti pannakatakuat iti barangay, nabirngasan dayta iti Barangay ni Jesus. Siempre, awan ti nangibaga a dayta a mismo ti barangay nga inusar ni Jesus wenno dagiti adalanna. Kaskasdi, agpadpada nga aginteres dagiti historiador ken eskolar ti Biblia gapu iti edadna ken iti pannakayaspingna kadagiti barangay a nadeskribir kadagiti salaysay dagiti Ebanghelio.

Ti barangay ket 8.2 a metro ti kaatiddogna ken 2.3 a metro ti kaakabana. Impakat ti nagaramid iti dayta ti pamay-an a panangsangal nga umuna iti kasko ti barangay. Kayatna a sawen, imbes nga ikapetna dagiti tabla iti nasangal a balabala, inkapetna dagiti tabla iti mismo a duri ti barangay tapno maaramid dagiti sikiganna sa mabukel ti kaskona. Kadawyan a kastoy ti pannakaaramid dagiti barangay nga aglayag iti Baybay Mediteraneo. Nupay kasta, ti barangay ti Galilea mabalin a naaramid a maibagay iti panaglayag iti dan-aw.

Nalawag a ti barangay ket addaan idi iti maymaysa a kuadrado a layag. Ipamatmat ti uppat a gaudna a kasapulanna ti lima a kabassitan bilang dagiti tripulantena—uppat a para gaud ken maysa a timonero. Nupay kasta, mabalin nga ilugan iti dayta a barangay ti ad-adu ngem iti doble dayta a bilang dagiti pasahero. Nalakatay a malagip ti kasta a kadakkel ti barangay no basaentayo ti maipapan iti pito nga adalan a napan nagdaklis idi nakitada ni Jesus kalpasan ti panagungarna.—Juan 21:2-8.

Awan duadua a ti barangay ti Galilea ket addaan iti makinkutit a paset nga addaan iti kadsaaran a pagkargaan kadagiti dadakkel nga iket. Iti sirok dagiti tabla ti kadsaaran, adda nailasin a disso a mabalin a paginanaan dagiti nabannog a dumadaklis. Mabalin nga inaprobetsar ni Jesus ti kasta a paset ti barangay kabayatan ti maysa idi a bagyo, “idi adda iti kutit, a matmaturog a sipupungan.” (Marcos 4:38) Adda dagiti nangibaga a ti “pungan” ket mabalin a sangasako a darat a panimbeng a naidulin iti barangay.a

Dagiti Dumadaklis iti Aglawlaw ti Baybay ti Galilea

Iladawanmo iti panunotmo a nakaluganka iti kastoy a barangay idi umuna a siglo. Bayat nga aglaylayagka iti Baybay ti Galilea, ania ngata dagiti makitam? Adda dagiti dumadaklis, dadduma ti nakalugan kadagiti babassit a barangay ken dadduma ti timmapug iti ababaw a danum, nga agisarsaruag kadagiti iketda. Babaen ti maysa la nga imada, sisisigo nga isarsaruagda dagiti tabukolda, nga addaan iti diametro nga 6 agingga iti 8 a metro. Bayat nga aggigiddan nga agtinnag ti iket iti rabaw ti danum, lumned ken mangsilo kadagiti lames. Iguyod ti dumadaklis ti iketna iti takdang tapno maalana ti nadaklisna wenno nalabit bumatok tapno aonenna ti iket ken dagiti karga dayta. Insalaysay ti Biblia a nalabit umasping iti dayta ti ‘panangiwayat’ idi da Simon ken Andres kadagiti iketda.—Marcos 1:16.

Nalabit madlawmo met ti maysa a grupo dagiti dumadaklis a siraragsak nga agtutungtong bayat nga isagsaganada ti pagdaklis nga iket. Mabalin a 300 a metro ti kaatiddog daytoy nga iket, a naibangen agingga iti 8 a metro ti kaunegna iti tengnga, nga addaan kadagiti tali a pagguyod iti agsipungto. Pilien dagiti dumadaklis ti pagisaruaganda, kalpasanna,kagudua kadakuada ti mapan iti takdang nga iggemda ti maysa kadagiti tali a pagguyod. Agpatengnga ti barangay iti dan-aw a mangyunnat iti intero a kaatiddog ti iket; sa agsikko ti barangay, in-inut a guyodenna ti iket tapno agbalin a gudua ti sirkulo nga agturong iti igid. Kalpasan daytoy, dumsaag ti dadduma a dumadaklis nga iggemda ti maikadua a tali a pagguyod. Bayat nga aginnasideg ti dua a grupo dagiti dumadaklis, guyodenda dagiti nadaklisanda.—Mateo 13:47, 48.

Iti adayo, makitam ti agmaymaysa a dumadaklis nga agbambanniit. Naminsan imbaga ni Jesus ken Pedro nga agbanniit iti daytoy a baybay. Agasem ti siddaaw ni Pedro idi nakaala iti maysa a lames ket nakasarak iti maysa a sinsilio a pirak iti ngiwat dayta—ti eksakto a masapul a pagbayad iti buis iti templo.—Mateo 17:27.

Inton aginnagaw ti lawag ken sipnget, naulimeken ti amin iti dan-aw. Ngem pagammuan ta nasinga ti talna babaen iti danapeg dagiti dumadaklis ken panagtapliak dagiti gaudda tapno umaridenggan. Apay? Nagiwayatdan iti trammel, wenno tallo karutap nga iket a napimpino ti makintengnga a pasetna, tapno agturong a dagus iti iket dagiti lames a napabutngan iti aridenggan. Nadisenio iti kasta a pamay-an daytoy naibangen nga iket a di makita iti kasipngetan, tapno nalaka a madaklis ti lames. Mamin-adu a maiwayat ti iket iti agpatnag. Iti agsapa, maugasan ken maibilag dagitoy. Mabalin a mapanunotmo, ‘Adda kadi nausar a trammel nga iket iti namilagruan a pannakadaklis ti lames a naisalaysay iti Lucas 5:1-7?’

Panangtarimaan

Sublianantayo ti moderno a tiempo. Ania ti napasamak iti nakali a barangay? Nupay saan pay a nadadael, saan a nalaglagda nga amang dayta ngem iti nabayagen a naupran a karton. Saan a nainsiriban no basta kalien laeng dayta manipud iti kapitakan. Ngamin, nakalkaldaang no kalpasan a nalasatanna ti naunday a panawen, madadael laeng ti barangay bayat ti panangaon iti dayta! Gapu ta pagamkanda nga umadalem manen ti danum iti dan-aw, nagaramidda iti dike iti aglikmut ti lugar a pagkalian. Naaramid dagiti usok iti sirok ti kasko tapno makaisingitda iti mangtapaya a fiberglass. Kalpasanna, naikkat a siaannad ti pitak, naispreyan ti uneg ken ruar ti barangay iti mangpalagda a polyurethane (plastik a material).

Ti simmaganad a karit ket ti panangyakar iti daytoy a delikado unay a banag iti lugar a 300 a metro ti kaadayona tapno marugian ti panangtaginayon ken panangsalaknib iti dayta. Napigsa ti naikabil a mangpalagda a polyurethane, ngem no kellaat a magunggon, marumek ti narukop a kayo a salsalaknibanna. Kinaykayat ti grupo ti nasaysayaat a pamay-an. Imbuangda ti dike ket pinastrekda ti danum. Iti damo unay kalpasan ti adun a siglo, ti barangay a nakalupkopan iti moderno a pagpalagda, timpaw manen iti Baybay ti Galilea.

Naaramid ti maysa a konkreto a tangke a pagyanan ti barangay bayat a matartarimaan ken masalsalakniban a nagpaut iti 14 a tawen. Adda timmaud a problema idi immadu dagiti balbaltik iti tangke, isu a nagproblema dagiti tumapog iti danum nga agtarimaan iti barangay. Nupay kasta, ti mangsalsalaknib a grupo ket nakapanunot iti nainkasigudan a solusion a naus-usaren idi un-unana. Nangalada iti adu a lames ni San Pedro (maysa a kita ti tilapia). Dagita ti nangan kadagiti balbaltik ken nangdalus iti danum.

Idi agangay, panawenen a pamagaan ti barangay. Nakarukrukop pay laeng dayta tapno mapamagaan a bukodna. Ti danum a simlep iti kayo ket masapul a masukatan iti sabali a banag. Nagusar ti grupo iti artipisial nga allid a marunaw iti danum tapno masukatan ti danum a simlep iti kayo. Dayta ti mangpamaga iti kayo ngem saan nga agbaliw ti sukogna.

Idi nalpasen a natarimaan ken nasalakniban, bimmatad a simple a barangay dayta. Naaramid dayta iti 12 a nagduduma a kita ti kayo. Apay? Mabalin a manmano ti kayo idi a tiempo. Ken maysa pay, mabalin a saan a nabaknang ti makimbarangay. Namin-adun a natarimaan ti barangay sakbay a nabaybay-anen iti dan-aw.

Ti barangay ti Galilea nalabit awan ti aniaman a pakainaiganna ken Jesus a mismo. Ngem para iti adu, maysa a gameng dayta. Dayta ti mangipaay iti gundaway a manglagip iti napalabas nga adu a siglo ken mangiladawan iti panunottayo no kasano ti panagbiag iti Baybay ti Galilea kadagidi nakapatpateg nga aldaw ti ministerio ni Jesus ditoy daga.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 15]

Siaannad ken naan-anay nga inikkat dagiti trabahador ti pitak iti uneg ken ruar ti barangay

[Ladawan iti panid 15]

Napalagda babaen iti polyurethane

[Ladawan iti panid 15]

Kalpasan ti dandani 2,000 a tawen, timpaw manen ti barangay

[Ladawan iti panid 15]

Kaarngi ti barangay sigun iti nalabit a langana idi umuna a siglo

[Ladawan iti panid 15]

Ti nakadispley a barangay ti Galilea—natarimaanen ken masalsalakniban

[Picture Credit Line iti panid 15]

Amin a retrato malaksid ti modelo ken ti baybay: Israel Antiquities Authority-The Yigal Allon Center, Ginosar