Panangpadakkel Kadagiti Agtutubo—Ti Maitulong ti Sirib
“Ar-aramidenmi ti amin a kabaelanmi a mangiwanwan iti barito ken balasitangmi, ngem ipagarupda a kasla kanayon a babbabalawenmi ida. Isu a no dadduma, mapampanunotmi no ti wagas ti panangdisiplinami ket mangpatanor wenno mangdadael iti panagtalek dagiti annakmi iti bagida. Pudno a narigat ti agbalin a natimbeng iti daytoy a banag.”—George ken Lauren, Australia.
SAAN a nalaka ti mangpadakkel kadagiti agtutubo. Malaksid iti panangtamingda kadagiti baro a karit a tumaud bayat ti panagdakkel ti anakda, mabalin a madanagan pay dagiti nagannak gapu ta bumaro ken bumalasangen ti anakda. Inamin ni Frank a taga-Australia: “Makapaladingit a panunoten a dumtengto ti tiempo a pumanaw iti podermo dagiti annakmo. Saan a nalaka nga akseptaren a dimonton kontrolado ti biagda.”
Umanamong ni Lia a nadakamat itay iti daytoy a serye. Kunana: “Kasla diak maako a baron ti anakko agsipud ta matmatmatak nga isu ket ubing pay. Kasla kaano laeng daydi panangrugina nga ageskuela!”
Narigat man dayta nga akseptaren, dagiti agtutubo ket saanen a babassit nga ubbing. Agsansanaydan nga agbalin a nataengan, ket dagiti nagannak ti agserbi a mannursuro ken mangiwanwan kadakuada. Ngem kas kinuna da George ken Lauren a nadakamat itay, dagiti nagannak mabalin a mapatanor wenno madadaelda ti panagtalek dagiti annakda iti bagida. Kasano a mapatanor dagiti nagannak ti panagtalek dagiti annakda iti bagida? Naglaon ti Biblia kadagiti makatulong a balakad. (Isaias 48:17, 18) Usigentayo ti sumagmamano a pagarigan.
Napateg ti Nasayaat a Komunikasion
Ibaga ti Biblia kadagiti Kristiano nga agbalinda a “nasiglat no iti panagdengngeg” ken “nainayad no iti panagsao.” (Santiago 1:19) Nupay nagsayaat daytoy a balakad no iti pannakilangen kadagiti annak a nadumaduma ti edadda, nangnangruna a kasapulan ti panagdengngeg wenno panagimdeng kadagiti agtutubo. Ken agkasapulan daytoy iti dakkel a panagregget.
“Idi tin-edyeren dagiti annakko a lallaki, nasken a parang-ayek ti abilidadko a makisarita,” kuna ni Peter, maysa nga ama a taga-Britania. “Idi ubbingda pay, ipangagda no ania ti ibagami nga aramidenda. Ngem ita ta babbarodan, masapul a makirinnason ken ilawlawagmi kadakuada dagiti bambanag sa palubosanmi ida a mangtingiting kadagita. Iti ababa a pannao, masapul a danonenmi ti pusoda.”—2 Timoteo 3:14.
Nangnangruna a napateg ti panagimdeng no adda di pagkikinnaawatan. (Proverbio 17:27) Napaneknekan dayta ni Danielle a taga-Britania. Kunana: “Nagparikutak iti maysa kadagiti babbalasangko maipapan iti panangsungsungbatna kaniak no adda ipaaramidko kenkuana. Ngem imbagana a kanayon kano a bugbugkawan ken manmandarak. Narisutmi daytoy a parikut idi nagsarita ken sipapasnek nga inimdenganmi ti maysa ken maysa. Imbagana no ania ti riknana iti wagas a panagsasaok ken inlawlawagko met no ania ti rikriknak maipapan kenkuana.”
Napaneknekan ni Danielle a nakatulong kenkuana ti panagbalin a “nasiglat no iti panagdengngeg” tapno maawatanna no ania ti ramut ti parikut. Kunana: “Ikagkagumaak itan a tarusan ti balasangko ken pagsaritaanmi laeng dagiti parikut no bimmaawen ti pungtotko.” Sana innayon, “Sumaysayaaten ti panaglangenmi.”
Kuna ti Proverbio 18:13: “No ti asinoman sumungbat iti maysa a banag sakbay a mangngegna, kinamaag dayta iti biangna ken maysa a pannakaipababa.” Napaneknekan dayta ni Greg, maysa nga ama a taga-Australia. Kunana: “No dadduma, agririkiarkami kadagiti annakmi no sermonanmi ida a dagus imbes nga imdenganmi nga umuna ken tarusanmi ti rikriknada. Uray no talaga a saanmi nga anamongan ti tigtignayda, natakuatanmi a nagpateg a palubosanmi ida a mangyebkas iti rikriknada sakbay a mangipaaykami iti maitutop a pannubngar wenno balakad.”
Kasano Kadakkel a Wayawaya?
Nalabit a ti kaaduan a pagririkiaran dagiti nagannak ken agtutubo nga annak ket maipapan iti wayawaya. Kasano kadakkel ti wayawaya a maited kadagiti tin-edyer? “No dadduma, mariknak a no ipaayak ti balasangko iti maysa a metro a wayawaya, maysa a kilometro ti kayatna,” kuna ti maysa nga ama.
Nalawag a no maipaayan dagiti agtutubo iti naan-anay a wayawaya, mangituggod dayta iti di nasayaat a resulta. Pudno ti pakdaar ti Biblia a “ti ubing a mabaybay-an ibabainnanto ni inana.” (Proverbio 29:15) Aniaman ti edad dagiti agtutubo, kasapulanda ti natibker a pagalagadan, ken rumbeng a nabuyogan iti ayat ken di agbaliwbaliw ti panangipaalagad dagiti nagannak kadagiti pagannurotan ti pamilia. (Efeso 6:4) Maigiddato iti dayta, kasapulan met a maipaayan dagiti agtutubo iti maitutop a wayawaya tapno ad-adda a makapagsaganada a mangaramid kadagiti nainsiriban a desision iti masanguanan.
Kas pagarigan, panunotem no kasano a nasursurom ti magna. Idi maladagaka pay, ubbaendaka. Kalpasanna, mangrugikan nga agkaradap ken magna. Ngem siempre, delikado para iti maysa a bassit nga ubing no nasursuronan ti magna. Gapuna, bantayandaka a naimbag dagiti nagannakmo ken bangenanda dagiti napeggad a paset ti balay kas iti agdan. Nupay kasta, palubosandaka latta nga umaddang a bukbukodmo tapno masursuromton ti magna a naannayas uray no adu a daras a matuangka.
Kasta met laeng no iti pananggun-od iti wayawaya. Iti damo, dagiti nagannak arigna nga ubbaenda dagiti babassit nga annakda. Kasano? Isuda ti agdesision para kadagiti annakda. Inton agangay, bayat a madlaw dagiti nagannak nga agmatmataenganen dagiti annakda, arigna a pabus-oyandan ida nga agkaradap. Palubosanda idan a mangeddeng para iti bagida. Ngem pagtalinaedenda latta dagiti bangen ken itultuloyda a salakniban dagiti annakda manipud iti pakadangrananda. Bayat nga agmatmataenganen dagiti annakda, palubosanda idan a “magna” a bukbukodda. Iti kasta, inton nataengandan, naan-anay a kabaelandanton nga ‘awiten ti bukodda nga awit.’—Galacia 6:5.
Nainkasuratan nga Ulidan a Pakasursuruan
Sakbay ti kinatin-edyer ni Jesus, awan duadua nga impaayan met dagiti dadakkelna iti maitutop a wayawaya, ngem saanna nga inabuso ti panagtalekda. Imbes ketdi, “nagtultuloy a nagpasakup” kadagiti dadakkelna bayat a “nagtultuloy a rimmang-ay iti kinasirib ken iti pisikal nga idadakkel ken iti pabor ti Dios ken dagiti tattao.”—Lucas 2:51, 52.
Kas nagannak, makasursurokayo manipud iti daytoy nga ulidan, nga ipaayanyo dagiti agtutubo nga annakyo iti dakdakkel a wayawaya no makitayo a mapagtalkandan. Imutektekanyo no ania ti kuna ti sumagmamano a nagannak maipapan iti daytoy a banag.
“Nalabes idi iti pannakibiangko iti aktibidad dagiti annakko. Ngem idi agangay, insurok kadakuada dagiti prinsipio ket bay-ak ida nga agdesision maibatay iti naadalda. Kalpasanna, nadlawko a natantanangdan nga agdesision.”—Soo Hyun, Korea.
“Kanayon a maam-amakkami a mangipaay iti dakdakkel a wayawaya kadagiti annakmi ngem saanmi nga impalubos a dayta ti manglapped kadakuada a mangtagiragsak iti wayawaya a karbenganda.”—Daria, Brazil.
“Napaliiwko a nasken a komendarak ti barok gapu iti nasayaat a panangusarna iti impaayko a wayawayana. Al-alagadek met dagiti ipapaannurotko kenkuana. Kas pagarigan, no adda papanak, agpakadaak ken ibagak no ania ti aramidek. Ket no maladawak, ipakaammok dayta kenkuana.”—Anna, Italia.
“Iti pagtaenganmi, ipaganetgetmi kadagiti annakmi a saanda a basta matagiragsak lattan ti wayawaya no di ket masapul a paneknekanda a maikarida iti dayta.”—Peter, Britania.
Panangapit Kadagiti Dakes a Bunga
Kuna ti Biblia: “Naimbag iti nabaneg a lalaki nga awitenna ti sangol bayat ti kinaagtutubona.” (Un-unnoy 3:27) Ania ti maysa kadagiti kasayaatan a pamay-an tapno makita ti agtutubo ti kinaserioso ti responsabilidadna? Masapul a mapadasanna ti kinapudno dagitoy a sasao: “Aniaman nga imulmula ti maysa a tao, daytoyto met ti apitenna.”—Galacia 6:7.
Nalabit a gapu iti nasayaat a rason, dadduma a nagannak ikanawada dagiti annakda tapno saanda a mapasaran ti bunga ti di nainsiriban nga aramidda. Kas pagarigan, nakautang ti anak gapu iti kinagastadorna. Ania ti masursurona no bayadan lattan da tatang ken nanangna ti utangna? Iti sabali a bangir, ania ti masursuro dayta nga anak no tulongan dagiti dadakkelna a mangaramid iti addang tapno mabayadanna a mismo ti utangna?
Dagiti nagannak dida matulongan dagiti annakda no saanda a bay-an nga apiten dagitoy ti bunga ti di nainsiriban nga aramidda. Imbes a matulonganda dagiti annakda nga agbalinto a responsable nga adulto, daytoy ketdi ti mangisuro kadakuada nga adda ti kanayon a mangyabogado kadakuada, mangrisut iti pinataudda a parikut, ken mangabbong iti basolda. Nasaysayaat nga amang no bay-anyo nga apitenda ti bunga ti immulada tapno masursuroda a tamingen dagiti parikutda. Napateg daytoy a pamay-an tapno ‘masanay dagiti pannakabalin ti pannakaawatda a mangilasin agpadpada iti umiso ken di umiso.’—Hebreo 5:14.
“Agbalbaliw, Agmatmataengan a Tao”
Awan duadua a dakkel a karit ti panangpadakkel kadagiti agtutubo nga annak. Adda panawen a mabalin pay ketdi a mabuyogan iti lulua ti panangikagumaan dagiti nagannak a mangpadakkel kadagiti annakda “iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.”—Efeso 6:4.
Kinapudnona, ti epektibo a panangpadakkel kadagiti annak ket saan a maipapan iti kinalaing a mangkontrol kadakuada no di ket no kasano a maisuro ken maitukit kadakuada dagiti umiso a pagalagadan. (Deuteronomio 6:6-9) Narigat kadi nga aramiden dayta? Wen. Kuna ni Greg a nadakamat itay: “Makilanglangenkami iti agbalbaliw, agmatmataengan a tao. Kayat a sawen daytoy a nasken nga itultuloymi nga ammuen ken pakibagayan dayta a baro a tao.”
Ikagumaanyo nga iyaplikar dagiti prinsipio ti Biblia a nailawlawag iti daytoy nga artikulo. Nainkalintegankayo koma no maipapan iti namnamaenyo kadagiti annakyo. Ngem agtalinaedkayo a kas kangrunaan a pagtuladanda. Kuna ti Biblia: “Sanayem ti ubing sigun iti dalan nga agpaay kenkuana; uray no lumakay saanto a sumiasi iti dayta.”—Proverbio 22:6.
[Blurb iti panid 7]
Ti pananggun-od iti wayawaya ket mayarig iti panagsursuro a magna—in-inut dayta
[Blurb iti panid 8]
Sakbay ti kinatin-edyerna, naipaayan met ni Jesus iti maitutop a wayawaya
[Kahon iti panid 7]
“Ipakitayo a Dakayo ti Addaan iti Autoridad”
No saan a kayat dagiti annakyo dagiti pagannurotan nga ipaalagadyo, dina kaipapanan nga isukoyon ti autoridadyo. Laglagipenyo a bassit pay ti kapadasan dagiti agtutubo isu a kasapulanda pay laeng ti panangiwanwan.—Proverbio 22:15.
Iti librona a New Parent Power!, kastoy ti insurat ni John Rosemond: “No agunget dagiti annakda, mapilitan dagiti nagannak nga agpabus-oy lattan tapno laeng maliklikanda ti agsubang. Ngem diyo ipalubos a mapasamak dayta. Ipakitayo a dakayo ti addaan iti autoridad imbes a bay-anyo lattan ida. Nupay sigurado a dida umanamong iti dayta nga ideya, rumbeng a bigbigen dagiti annak a dagiti dadakkelda ti addaan iti karbengan a mangiturong kadakuada.”
[Kahon iti panid 9]
Dakdakkel a Wayawaya
Masansan a dakdakkel a wayawaya ti tarigagayan dagiti tin-edyer ngem iti maiparbeng kadakuada. Ngem basbassit a wayawaya ti ipapaay ti dadduma a nagannak ngem iti maiparbeng. Nupay kasta, kasapulan ti kinabalanse. Kasano? Kas pangrugian, usigenyo dagiti nailista iti baba. Ania kadagitoy a benneg nga ipakpakita ti baro wenno ti balasangyo nga isu ket mapagtalkan?
□ Panangpili kadagiti gagayyem
□ Panagpili kadagiti kawes
□ Panagbadyet
□ Panangtungpal iti oras a panagawid
□ Panangiringpas kadagiti trabaho
□ Panangileppas kadagiti leksion iti eskuelaan
□ Panagpadispensar
□ Dadduma pay ․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․
No makitayo a mapagtalkanen ti anakyo iti kaaduan kadagita a benneg, apay a diyo ikkan iti dakdakkel a wayawaya iti dadduma pay a banag?
[Ladawan iti panid 7]
Palubosanyo ida a mangyebkas iti rikriknada sakbay nga ipaayanyo iti maitutop a pannubngar wenno balakad
[Ladawan iti panid 8, 9]
Dagiti nagannak masapul a suruanda dagiti annakda nga agbalin a responsable