Panangsukimat iti Uneg ti Bagi nga Awan ti Operasion

GAPU iti adu a rinang-ayan dagiti kompiuter, matematika, ken siensia, mabalinen a maammuan ti sumagmamano a kita ti sakit uray awan ti operasion babaen kadagiti moderno a teknolohia. Malaksid iti X-ray imaging, a nasurok a 100 a tawenen a maus-usar, dagiti moderno a teknolohia ramanenna ti computed tomography (CT scan), positron-emission tomography (PET scan), magnetic resonance imaging (MRI), ken ultrasound imaging, wenno sonography.a Ania ti usar dagitoy? Ania dagiti peggad nga itdenda iti salun-atyo? Ken ania dagiti pagimbaganda?

X-ray Radiography

Ti usarna: Ab-ababa dagiti silnag ti X-ray ngem ti makita a lawag ken sarutenna dagiti tisyu iti bagi. No maisarang iti X-ray ti maysa a paset ti bagi, sumarut ti silnag kadagiti napuskol a tisyu, kas kadagiti tulang, ket agparangda a puraw iti negatib, a maawagan radiograph. Dapuen ti kolor dagiti nalukneng a tisyu. Masansan a mausar ti X-ray tapno makita dagiti problema wenno sakit iti ngipen, tulang, suso, ken barukong. Tapno mailasin ti agassideg ken agpada a nalukneng a tisyu, adda pangkolor iti tisyu (radiopaque dye) nga iyineksion ti doktor iti dara ti pasiente tapno nalaklaka a makita ti nagdumaanda. Ita, masansan a maaramiden dagiti X-ray a nalaka a basaen ken mabalinen a buyaen iti kompiuter.

Dagiti peggad: Bassit laeng ti posibilidad a madangranna dagiti selula ken tisyu, ken basbassit dagiti peggad no idilig kadagiti pagimbagan nga itdenna.b Dagiti masikog rumbeng nga ibagada dayta iti doktorda sakbay a maisarangda iti X-ray. Mabalin nga adda dakes nga epekto dagiti pangkolor iti tisyu, kas iti iodine. Isu nga ibagayo iti doktor wenno iti teknisianyo no adda dakes nga epekto kadakayo ti iodine wenno dagiti taraon iti baybay nga addaan iti iodine.

Dagiti pagimbagan: Ti X-ray imaging ket napartak, gagangay a di nasakit, saan a nangina, ken nalaka nga aramiden. Gapuna, makatulong a nangnangruna iti mammography ken iti panangeksamen no adda emerhensia. Awan ti mabati a radiasion iti bagi kalpasan ti X-ray, ken gagangay nga awan dagiti dakes nga epektona.c

Computed Tomography

Ti usarna: Dagiti CT scan ramanenna ti mas komplikado ken ad-adu a panangusar iti X-ray, agraman dagiti naisangsangayan a sensor. Agidda ti pasiente iti maysa a lamisaan a maiserrek iti uneg ti makina. Maala dagiti ladawan babaen ti adu a babassit a silnag ti radiasion ken dagiti detektor a mangrikus iti pasiente iti 360 degree. Mayarig ti proseso iti naingpis a panangiwa iti tinapay sa retratuen ti tunggal iwa. Maysa a kompiuter ti mangurnong kadagiti retrato tapno makita dagiti doktor ti detalyado a ladawan dagiti nagduduma a paset ti uneg ti bagi. Dagiti kabbaro a makina retratuenda a mamimpinsan dagiti agsasaruno a paset ti bagi iti agrikrikus a pamay-an, isu a naparpartak ti proseso. Gapu ta detalyado dagiti maala a ladawan, masansan a mausar dagiti CT scan a pangeksamen iti barukong, tian, ken tultulang, ken mausar a panangilasin iti nagduduma a kanser ken dadduma pay a sakit.

Dagiti peggad: Ad-adu a radiasion ti pakaisarangan iti CT scan ngem iti gagangay nga X-ray. Dakdakkel ti posibilidad a maaddaankayo iti kanser gapu iti ad-adu a pannakaisarang iti radiasion, ket masapul a tingitingen a naimbag daytoy no maidilig kadagiti pagimbaganna. Iti dadduma a pasiente, adda dakes nga epekto dagiti pangkolor iti tisyu (contrast fluid) a gagangay a pakairamanan ti iodine, ket iti dadduma, mabalin a dadaelenna met dagiti bekkel. No mausar dagiti pangkolor iti tisyu, dagiti agpaspasuso nga ina masapul a palabsenda ti 24 nga oras wenno ad-adu pay sakbay nga agpasusoda.

Dagiti pagimbagan: Saan a nasakit ken saan unay a makadangran dagiti epektona. Mangipaay dagiti CT scan iti detalyado a ladawan ti organo. Gagangay a napartak ken simple dagiti CT scan, ket maispalda dagiti biag ta makita ti doktor dagiti depekto iti uneg ti bagi. Dagiti pageksamen iti CT scan dida apektaran dagiti medikal nga instrumento a naimula iti uneg ti bagi.

Positron-Emission Tomography

Ti usarna: No iti PET scan, adda mainayon a radioaktibo a substansia a mailaok iti natural a kemikal ti bagi, kas iti glucose, sa mayineksion dayta iti bagi. Makita ti ladawan gapu ta mangiruar dagiti tisyu kadagiti positron​—partikulo a napigsa ti korientena. Usaren ti PET scan ti prinsipio nga ad-adu ti glucose nga usaren dagiti selula nga addaan iti kanser ngem dagiti nasalun-at a selula, isu nga ad-adu ti kumpet a radioaktibo. Kas resultana, dagiti agsakit a tisyu ad-adu ti iruarda a positron, a makita gapu ta sabali ti kolor wenno raniagda iti maudi a ladawan.

No dagiti CT scan ken MRI scan ipakitada ti sukog ken kasasaad dagiti organo ken tisyu, dagiti PET scan ipakitada met no kasano nga agandar dagitoy, isu a nasapa a makita dagiti panagbalbaliw. Mabalin nga aggiddan dagiti PET scan ken CT scan ta no agtipon dagiti ladawan a naalada, nalawlawag dagiti detalye nga ipakitada. Ngem mabalin a di umiso ti resulta ti PET scan no nangan ti pasiente sakbay a maeksamen wenno no nangato ti asukar ti darana gapu iti diabetes. Kasta met, gapu ta apagbiit ti epekto ti radioaktibo iti panangeksamen, nasken a maaramid dayta iti naikeddeng nga oras.

Dagiti peggad: Gapu ta bassit laeng ti radioaktibo a nausar ken apagbiit ti epektona, bassit ti radiasion nga itdenna. Kaskasdi, mabalin a makadangran dayta iti maysa a sikog. Gapuna, dagiti inna masapul nga ipakaammoda kadagiti doktorda ken kadagiti mangeksamen kadakuada a masikogda. Dagiti babbai nga adda iti edad nga agsikog ket mabalin a makiddaw a mangted kadagiti sampol ti dara wenno isboda tapno makita no masikogda. No maigiddan ti PET scan iti CT scan, masapul a matingiting met dagiti peggad a mainaig iti dayta.

Dagiti pagimbagan: Gapu ta saan laeng nga ipakita ti PET scan ti sukog dagiti organo ken dagiti tisyu no di ket no kasano kasayaat ti panagandarda, makitada ti parikut sakbay a madlaw ti CT wenno MRI scan dagiti panagbalbaliw iti kasasaad dagiti tisyu.

Magnetic Resonance Imaging

Ti usarna: Agusar ti MRI iti napigsa a magnetiko a puersa agraman kadagiti radio wave (saan nga X-ray) ken iti kompiuter a mangala kadagiti detalyado unay a ladawan ti tunggal paset ken kasasaad iti uneg ti bagi. Dagiti ladawan mangtedda iti gundaway kadagiti doktor a mangeksamen a naimbag kadagiti paset ti bagi ken mangilasin kadagiti sakit iti wagas a saan a posible iti dadduma a pamay-an. Kas pagarigan, ti MRI ti maysa kadagiti sumagmamano a pangretrato nga alikamen a mangsarut iti tulang, isu a nagsayaat dayta nga alikamen a mangsukimat iti utek ken iti dadduma pay a nalukneng a tisyu.

Masapul a natalna ti pasiente bayat ti pannakaretratona. Ngem gapu ta maaramid ti panangeksamen babaen ti panangiserrek iti pasiente iti uneg ti makina, maamak ti dadduma a pasiente. Nupay kasta, adda itan dagiti napataud a makina para kadagiti maamak wenno nalukmeg a pasiente. Kaskasdi a dagiti metal a bambanag a kas kadagiti pluma, relo, alahas, ipit ti buok, zipper a metal, credit card, ken dadduma pay a magnetiko a bambanag ket maiparit iti uneg ti kuarto.

Dagiti peggad: No mausar dagiti pluido a pangkolor, mabalin nga adda dakes nga epektona, ngem saan a kas iti peggad a mainaig iti substansia nga addaan iti iodine a gagangay a mausar kadagiti X-ray ken CT scan. Malaksid iti dayta, awan pay ti naammuan a pagdaksan ti MRI iti pasiente. Nupay kasta, gapu iti napigsa a magneto, dagiti pasiente nga addaan kadagiti naikabil nga instrumento iti bagida wenno naikabit a metal iti bagida gapu iti pannakadunor mabalin a saanda a maipasidong iti MRI. Isu a no maisingasing ti MRI kadakayo, siguraduenyo nga ibaga iti doktoryo wenno iti MRI technologist no addaankayo kadagitoy.

Dagiti pagimbagan: Ti MRI saan nga agusar kadagiti makadangran a radiasion, ken epektibo a mangilasin kadagiti depekto iti tisyu, nangruna dagiti tisyu a malingdan ti tulang.

Ultrasound Imaging

Ti usarna: Daytoy a teknolohia ti maawagan met iti ultrasound. Daytoy ket maysa a kita ti alikamen nga agusar iti uni a di mangngeg ti tao (sonar). No dagiti uni madanonda ti paset a nagbalbaliw ti kapuskol dagiti tisyu​—kas pagarigan ti rabaw ti organo—​adda panagkallangugan. Sukimaten ti kompiuter ti kallangugan, mangipakita iti agpaypayso a kasasaad ti organo, ti kauneg, kadakkel, sukog, ken kapuskolna. Dagiti nakapuy nga uni mailadawanda dagiti naun-uneg a paset ti bagi ket dagiti napigsa nga uni makatulong iti panangadal kadagiti narabaw nga organo kas kadagiti mata ken palunapin ti kudil, ken nalabit makatulong pay a mangilasin iti kanser ti kudil.

Kaaduanna, ti mangeksamen ket agusar iti maiggaman nga alikamen a maawagan iti transducer. Kalpasan a masapsapuan ti kudil iti nalitnaw a gel, ipalasatna ti transducer iti paset a maeksamen, ket dagus a makita iti kompiuter ti resulta. No kasapulan, maysa a bassit a transducer ti maikabit iti instrumento a pangeksamen sa maiserrek iti bagi tapno masigurado a maeksamen ti uneg ti bagi.

Maysa a teknolohia a maawagan iti Doppler ultrasound ti sensitibo unay no makuti ket mausar dayta tapno makita ti panagayus ti dara. Makatulong met daytoy tapno maeksamen dagiti organo ken dagiti tumor a sobra dagiti uratda.

Dagiti ladawan ti ultrasound ket makatulong kadagiti doktor a mangilasin iti nadumaduma a kasasaad ken pakaigapuan dagiti sintoma. Mailasinda dagiti sakit ti balbula ti puso, tumor iti suso, wenno salun-at ti sikog. Iti kasumbangirna, tangay dagiti sound waves ti ultrasound saanda a lumasat iti gas, no dadduma, saan a nalawag dagiti maalana a ladawan ti dadduma a paset ti tian. Kasta met, mabalin a nalidem ti ladawan a maala no idilig iti dadduma a teknolohia, kas iti radiography.

Dagiti peggad: Nupay kaaduanna ket natalged ti ultrasound no umiso ti pannakausarna, maysa dayta a kita ti enerhia ken adda epektona kadagiti tisyu, agraman dagiti tisyu ti sikog. Ngarud, di koma pagarupen a saan a napeggad ti pannakausar ti ultrasound no maeksamen ti sikog.

Dagiti pagimbagan: Magun-odan ti ultrasound iti sadinoman, saan unay a makadangran dagiti epektona, ken saan a nangina. Mabalin met a makita a dagus ti ladawan.

Dagiti Teknolohia iti Masanguanan

Ita, dagiti panagsirarak naipamaysada iti panangpasayaat kadagiti teknolohia a maus-usaren. Kas pagarigan, nangpartuat dagiti managsirarak iti pangeksamen nga MRI a paandaren ti nakapkapuy a magnetiko a puersa, isu a basbassit ti gastos. Manamnama a makatulong ti teknolohia a mapatpataud ita a maawagan iti molecular imaging (MI). Nadisenio daytoy a mangilasin iti panagbalbaliw dagiti molekula iti uneg ti bagi, isu a ti MI ti manamnama a nasapsapa a makailasin iti sakit tapno nasapsapa a maagasan.

Gapu kadagiti ladawan a maala babaen ti teknolohia, naksayan ti adu nga ut-ot, peggad, ken dagiti operasion a maar-aramid tapno matakuatan ti sakit. Nasaysayaat ti resulta no nasapsapa a mailasin ken maagasan ti sakit babaen iti panangala iti ladawan. Nupay kasta, nangina ti alikamen, ta dadduma a makina ti aggatad iti nasurok a maysa a milion a doliar.

Siempre, nasaysayaat ti pananglapped iti sakit ngem ti nasapa a panangilasin ken panangagas. Isu nga ikagumaanyo ti agbalin a nasalun-at babaen iti umiso a taraon, regular nga ehersisio, umdas a panaginana, ken ti positibo a panangmatmat. “Ti puso a narag-o nasayaat a pangagas,” kuna ti Proverbio 17:22.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 13]

KASANO KAADU A RADIASION TI PAKAISARANGAN?

Inaldaw a maisarangtayo iti radiasion manipud iti aglawlaw, aggapu man dayta iti napigsa unay a lawag iti law-ang wenno kadagiti gagangay a substansia nga addaan iti radiasion kas iti gas a radon. Makatulong kadakayo ti sumaganad a panangidilig tapno matingiting dagiti peggad nga itden ti dadduma a medikal nga eksaminasion. Dagiti rukod ti epekto ti radiasion ket naibatay iti promedio a millisievert (mSv).

Lima nga oras a panaglugan iti pangpasahero nga eroplano: 0.03 mSv

Sangapulo nga aldaw a pannakaisarang iti radiasion iti aglawlaw: 0.1 mSv

Maysa nga X-ray iti ngipen: 0.04-0.15 mSv

Maysa a regular nga X-ray iti barukong: 0.1 mSv

Maysa a mammogram: 0.7 mSv

Maysa a CT scan iti barukong: 8.0 mSv

No agpaeksamenka, dika bumdeng nga agdamag iti doktor wenno iti radiologist maipapan iti kaadu ti radiasion a pakaisarangam wenno iti aniaman a pakadanagam.

[Ladawan iti panid 11]

X-ray

[Ladawan iti panid 12]

CT

[Credit Line]

© Philips

[Ladawan iti panid 12]

PET

[Credit Line]

Iti pammalubos ti Alzheimer’s Disease Education and Referral Center, a serbisio ti National Institute on Aging

[Ladawan iti panid 13]

MRI

[Ladawan iti panid 14]

Ultrasound