Dagiti Solusion
NO NALIDAYKA, nasayaat no iyimtuodmo iti bagim: ‘Adda kadi maaramidak tapno sumayaat dagiti bambanag? Saan ngata a nasken a balbaliwak ti dadduma a banag iti biagko? No wen, ania dagita?’ Makatulong dagiti sumaganad a saludsod tapno masukimatmo ti bagim ken makapanunotka kadagiti kapkapnekam a solusion.
Nasken Kadi a Baliwak ti Panangmatmatko?
Mabalin a malday ti siasinoman. Ngem no agtultuloy ti kasta a rikna, agbalin dayta a problema. Nalabit pagilasinan daytan nga adda di umiso a panangmatmatmo iti biag. Mabalin a ti problema ket ti wagas ti pannakilangenmo iti sabsabali. Di madmadlaw ti dadduma nga up-upayenda gayamen ti sabsabali a mayat a makigayyem kadakuada. No dadduma, ti laeng kasapulan ket balbaliwam ti panangmatmatmo.
Kastoy ti kapadasan ni Sabine nga imigrante idiay England: “Kasapulan ti panawen tapno makapagtinnalek ti kabbaro nga aggagayyem ket maipasigda ti riknada iti maysa ken maysa. Apay a dimo ammuen ti maipapan iti pannakapadakkelda ken ti pamiliada? Adda nagkuna kaniak nga adda latta nasayaat a mabalin a tuladen iti tunggal kultura.” Kas iti naiparegta ken Sabine, mabalin a paliiwem dagiti nasayaat a galad iti kultura ti sabsabali a makagunggona kenka no tuladem.
Likliklikak Kadi ti Sabsabali?
Isaludsodmo iti bagim: ‘Likliklikak kadi ti sabsabali? Saan ngata nga ad-adda a mannakigayyemda no mannakigayyemak met?’ No kasta ti situasion, ikagumaam ti agbalin nga ad-adda a mannakigayyem. Ni Roselise nga agtawen iti 30 ken taga-Guadeloupe ngem immakaren idiay England, kinunana: “Masansan a dagidiay naliday likliklikanda ti sabsabali.” Isu nga imbalakadna: “Birokem dagidiay kasla malidliday met. Asitgam ken kasaritam ida. No dadduma, maysa la a saludsod ti kasapulan tapno marugian ti manayon a panaggayyem.”
Ngem kasapulan ti tiempo ken panagregget tapno maaddaanka iti nasinged a gagayyem. Ti panagimdeng ket nasayaat a pangrugian. No dumngegka a naimbag, nasaysayaatto ti pannakisaritam maipapan kadagiti paginteresan ti kapatpatangmo. Laglagipem a maaddaanka iti gagayyem no mannakipagrikanaka!
Negatibo Kadi ti Panagpampanunotko?
Marigatanka a makigayyem no nababa ti panangmatmatmo iti bagim. Iyimtuodmo iti bagim, ‘Kanayon kadi a tagtagibassitek ti bagik?’ Inamin ti 15 anyos a ni Abigaïl a taga-Ghana: “No dadduma, nalidayak gapu ta negatibo ti pampanunotek. Panagriknak ket awan ti mangipatpateg kaniak ken awan ti serserbik.” Ngem no pagreggetam nga asitgan ken tulongan ti sabsabali, sigurado nga apresiarendaka. Mabalin a makigayyemdanto payen kenka. Isu nga apay a dimo asitgan ida?
Makatulong met kenka ti panagbalinmo a positibo tapno makigayyemka kadagiti dimo kaedad. Makagunggona ti pannakigayyem kadagiti ub-ubing wenno natataengan ngem sika. Ti maysa a makagapu a nadaeran ni Abigaïl ti kinalidayna ket ti pannakigayyemna kadagiti natataengan ngem isuna. Kinunana, “Adu ti nasursurok kadagiti kapadasanda.”
Kaykayatko Kadi ti Agmaymaysa?
Para iti adu a naliday, medio maliwliwada no napaut nga agbuyada iti TV, agay-ayam iti video game, wenno agkompiuter. Ngem inton isardengda dagita, nalidayda latta. Kinuna ti 21 anyos a ni Elsa a taga-Paris, “Makaadikto ti TV ken dagiti video game agingga a saanen a kayat ti maysa a tao ti makigayyem.”
No agbuybuya ti maysa a tao iti TV, awan ti mapasamak nga interaksion, panagririnnanud iti kapanunotan, wenno gundaway a makigayyem. Kasta met laeng kadagiti video game—iyallatiwda dagiti tattao iti lubong ti imahinasion a kellaat nga agpukaw kalpasan ti ay-ayam. Mabalin nga apagapaman a malipatam ti realidad ti biag no ag-Internet-ka, ngem mabalin met a mairuboka kadagiti imoral a banag wenno kadagidiay mangilimed iti agpayso a katataoda. Saan nga iti Internet ti nasayaat a pagbirokan wenno pagpatanoran iti pudno a panaggagayyem.
Agbirbirokak Kadi iti Pakiasawaak?
Ti dadduma nga awanan asawa mabalin a kayatdan ti makikallaysa tapno laeng mapukaw ti kinalidayda. Agpayso a masagrapmo ti kasta unay a rag-o no nasingpet ken nadungngo ti pakiasawaam, ngem dika agdarasudos a mangaramid iti napateg a desision a kas iti pannakiasawa.
Ti panagasawa ket saan a kanayon a solusion ti kinaliday. Dagiti agassawa nga adda problema ti komunikasionda ket makuna pay ketdi a “karaman kadagiti kalilidayan iti lubong.” Nakalkaldaang ta ad-adu ti kasta ngem iti ipagaruptayo. Isu a no kayatmo ti makiasawanto, solbarem nga umuna ti kinalidaymo sakbay a makirelasionka. No baliwam ti panangmatmatmo ken panagug-ugalim ken agporsegika a maaddaan iti gagayyem bayat nga awan pay asawam, nalabit makaipasdekka iti natibker a pundasion para iti naragsak a panagasawa.
Madaeram ti Kinaliday
Mabalin nga awan ti dagus a solusion iti kinalidaymo. Ngem madaeram dayta no suroten ti Nabalitokan a Bilin a kinuna ni Jesus: “Amin a bambanag, ngarud, a kayatyo nga aramiden kadakayo dagiti tattao, masapul a kasta met ti aramidenyo kadakuada.” (Mateo 7:12) Isu a no kayatmo a mannakigayyem kenka ti sabsabali, agbalinka a mannakigayyem kadakuada. No kayatmo a nasingedda kenka, agbalinka a nasinged kadakuada. Mabalin a saan a dagus a sumubad ti dadduma, ngem addanto met la matignay inton agangay. Uray no awan ti agsubad, naragragsakkanto gapu ta inkagumaam nga inaramid ti biangmo.
Adda pay napateg a kinapudno nga imbaga ni Jesus a makatulong kenka tapno madaeram ti kinaliday: “Ad-adu ti kinaragsak iti panangted ngem iti panangawat.” (Aramid 20:35) No iwayaam ti tumulong iti sabsabali—iti ubing a mangaramid iti homework-na, iti nataengan a makitienda wenno agdalus iti balay wenno arubayanna—naragragsakkanto ken nalabit maaddaanka iti pudno a gagayyem.
Makasarakka iti Nasinged a Gagayyem
Adda pay dadduma a pamay-an tapno madaeram ni liday. Dika agpuppupok iti balayyo. Agpagnapagnaka iti parke wenno agpasiarka no posible. No maymaysam iti balayyo, agbalinka nga okupado iti nadumaduma a banag kas iti panagbasa, panagdait, panagtarimaan, ken dadduma pay a trabaho iti balay. Insurat ti maysa a lalaki, “No sumken ni liday, mailiwliwagko dayta no agbasaak.” Adu ti maliwliwa nangruna no basaenda dagiti salmo iti Biblia.
Napaliiw dagiti eksperto a ti pannakitimpuyog kadagiti karelihionan ket makatulong iti maysa tapno madaeranna ti kinalidayna ken makapasalun-at pay. Pakasarakam kadagidiay mangikagkagumaan a mangsurot iti Nabalitokan a Bilin? Iti maysa a libro maipapan kadagiti relihion, kinuna ti awan dasdasiganna nga autor: “Iti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova, pudno nga agtitinnalekda ken dida mangidumduma.”
Imbaga ni Jesus kadagiti adalanna ti pakailasinan dagiti pudno a Kristiano: “Babaen iti daytoy maammuanto ti isuamin a dakayo dagiti adalak, no addaankayo iti ayat iti maysa ken maysa.” (Juan 13:35) Daytoy nga ayat—umuna iti Dios ken maikadua kadagiti kapammatian— ti kangrunaan a pakailasinan dagiti mangan-annurot iti pudno a relihion.—Mateo 22:37-39.
Ti pannakigayyem iti Dios ti kasayaatan a pamay-an tapno madaeran ti kinaliday. No isu ti gayyemmo, dimo pulos marikna nga agmaymaysaka!—Roma 8:38, 39; Hebreo 13:5, 6.
[Kahon/Ladawan iti panid 8]
NO KASANO A NADAERAK TI KINALIDAYKO
Anny, biuda: “Ikagkagumaak ti di agpanunot iti negatibo ken panunotek dagiti pagimbagan ti kasasaadko.”
Carmen, balasang: “Nautobko a saan a nasayaat no sangkapanunotko ti napalabas. Nangabaruanak manen ken nagbirokak iti sabali a gagayyem.”
Fernande, biuda: “Malipatam dagiti problemam no pagreggetam a tulongan ti sabsabali.”
Jean-Pierre, baro: “Kanayon nga agpagnapagnaak iti napaut bayat nga ipekpeksak iti Dios ti linaon ti pusok babaen iti kararag.”
Bernard, biudo: “Kanayon a teleponuak dagiti gagayyemko, saan a tapno pagsasaritaan dagiti naliday a napalabas no di ket tapno siraragsak nga agkikinnomustakami.”
David, baro: “Nupay kaay-ayok ti agmaymaysa, ikagkagumaak ti makigayyem iti sabsabali.”
Lorenna, balasang: “Siak ti umuna a makiam-ammo ken makigayyem iti sabsabali.”
Abigaïl, 15 anyos: “Makikadkaduaak kadagiti nataengan a gagayyemko ket adu ti masursurok kadagiti kapadasanda.”
Cherry, balasang: “Napaliiwko a no ibagam iti sabsabali a nalidayka, ad-adda nga ikagumaandaka a gayyemen.”
[Kahon/Ladawan iti panid 9]
TAPNO MADAERAM TI KINALIDAY
● Pagbalinem a positibo ti panangmatmatmo
● Limitaram ti agpalpaliwa a siksika, kas iti panagbuya iti TV
● Makigayyemka kadagidiay kapadpadam ti prinsipioda agraman kadagidiay dimo kaedad
● Kangrunaan iti amin, makigayyemka iti Dios
[Ladawan iti panid 7]
Makigayyemka kadagiti dimo kaedad