Panangballasiw iti Tuktok ti Lubong

NABAYAGEN nga ar-arapaapen dagiti nabigador a makatakuatda iti makin-amianan a ruta a mamagsilpo iti Taaw Pacifico ken Atlantico. Ngem adda dakkel a parikut: nabangenan iti yelo ti ruta iti baybay Artico.

Nupay kasta, determinadoda latta nga agbirok iti panglintegan a bumallasiw iti tuktok ti lubong. Idi maika-16 a siglo, kontrolado laeng ti Portugal ken Espania dagiti ruta ti negosio nga agturong iti Daya—iti aglawlaw ti makin-abagatan a pungto ti Africa ken Abagatan nga America. Dagiti negosiante iti dadduma a pagilian ket masapul nga agbirokda iti ruta iti amianan tapno makapagnegosioda iti Daya. Adu ti nangpadas, a pakairamanan dagiti sumaganad:

Dagiti Ingles: Idi 1553, indauluan da Sir Hugh Willoughby ken Richard Chancellor ti damo nga ekspedision dagiti Ingles. Gapu iti bagyo, nagsina ti tinurong dagiti barkoda. Napilitan ni Willoughby ken ti kakaduana a nangpalabas iti tiempo ti lam-ek iti langalang a kosta ti Kola Peninsula iti kaamiananan a paset ti Russia. Dida nakasagana iti kasta karigat a kasasaad isu a natayda amin. Iti sabali a bangir, simmanglad ni Chancellor idiay Arkhangel’sk. Manipud sadiay, nagdaliasat agingga idiay Moscow ta inawis ni Czar Ivan IV Vasilyevich, the Terrible. Saan a nakabirok ni Chancellor iti ruta nga agturong iti Asia ngem gapu kenkuana, narugian ti panagnegosio iti nagbaetan ti Britania ken Russia.

Dagiti Olandes (Dutch): Idi 1594, naglayag nga umuna ni Willem Barents idiay Novaya Zemlya. Ngem iti maikatlo a biahena idi 1596, bayat a lumablabasdan iti makin-amianan a pungto daytoy nga arkipelago ti Russia, ti barkoda ket naipasngat iti yelo isu a din makaakar ken interamenten a nadadael dayta. Dagiti nayanud a kaykayo ti inaramidda a kalapaw ket sadiay nga inibturanda ti nakaro a tiempo ti lam-ek. Karne ti polar bear ti pinagbiagda. Nakaawid dagiti tripulante ni Barents babaen iti dua a babassit a barangay. Natay ni Barents bayat nga aglaylayagda.

Dagiti Ruso: Dagiti Ruso nga eksplorador sipipinget a sinursorda ti Siberia ken ti kadadayaan a paset ti Russia. Iti unos ti 60 la a tawen, manipud 1581 agingga iti 1641, nagdaliasatda manipud iti Ural Mountains agingga iti Pacifico. Agarup iti dayta met la a tiempo, naglayag dagiti Cossack kadagiti karayan iti Siberia nga agturong iti Taaw Artico. Sinakupda ti Siberia para iti Russia ken rinugianda ti naglayag iti amianan a daya a kosta ti Siberia. Idi 1648, naglayag dagiti barko ti Russia iti maawagan itan iti Bering Strait, a naipanagan iti taga-Denmark a nabigador a ni Vitus Bering.

Dadduma Pay nga Ekspedision

Manipud 1733 agingga idi 1743, indauluan ni Bering ti agarup 1,000 a lallaki a nabingay iti pito a grupo. Nagdaliasatda iti Artico ken Pacifico a kosta ti Russia tapno agsurbeyda. Namin-adu a naipasngat dagiti barkoda kadagiti yelo isu a natay ti adu a marino. Nupay kasta, nayaramidanda iti mapa ti dandani intero a kosta ti Artico. Dagiti naurnong nga impormasion—a pakairamanan dagiti tsart, kaadalem ti danum, ken kasasaad dagiti yelo—ket nakatulong unay kadagiti simmaruno a naglayag iti Artico.

Bin-ig a naaramid iti kayo dagiti barko a nausar kadagita a panaglayag. Ngem impakita ti ekspedision ni Bering a saan a kabaelan dagiti kasta a barko ti bumallasiw iti Northern Sea Route.a Idi 1778, kasta met ti konklusion ti Briton nga eksplorador a ni James Cook. Nabangenan ngamin iti yelo ti rutana nga agpalaud idi naglayag iti Bering Strait. Maysa pay a siglo ti napalabas sakbay a nagballigi ti taga-Finland a ni Nils Adolf Erik Nordenskiöld a naglayag iti daytoy a ruta babaen iti barko a paandaren ti sengngaw.

Kinalaing Dagiti Ruso

Kalpasan ti Rebolusion iti Russia idi 1947, dagiti laeng barko ti Russia ti mapalubosan nga aglayag iti Artico ti Russia. Sipud idi dekada 1930 ken agpatpatuloy, pinasayaat ti Soviet Union ti Northern Sea Route ken nagaramid kadagiti sangladan a nakatulong kadagiti baro nga industria. Nagbalin ngarud nga eksperto ti Russia iti panaglayag iti Artico.

Bayat ti Cold War, naiparit latta ti ilalasat dagiti barko ti dadduma a pagilian iti Northern Sea Route. Ngem gapu kadagiti panagbalbaliw iti politika ken ekonomia, palpalubosanen dagiti autoridad ti Russia ti ilalasat dagiti barko ti aniaman a pagilian iti daytoy a ruta. Kas ipakita ti sumaganad a pagarigan, adu ti naitulong dayta.

Idi kalgaw ti 2009, dua a pangkargamento a barko ti Alemania ti limmasat iti Bering Strait. Babaen iti makin-amianan a taaw ti Asia ken Europa a dandani awanan a pulos iti yelo, naglayagda a nagpalaud agturong idiay Netherlands. Dayta ti kaunaan a gundaway a nakastrek iti Northeast Passage ti kompania dagiti barko a saan a kukua ti Russia. Ti dinaliasat dagiti a barko ket naksayan iti 10 nga aldaw ken iti 5,560 a kilometro. Sigun iti pattapatta ti kompania dagiti barko, nakaekonomiada iti agarup 300,000 a euro ($450,000 idi) iti tunggal barko gapu iti panagdaliasatda iti panglintegan a ruta iti Artico.

Ita, napartak ti pannakarunaw dagiti yelo iti baybay Artico. Isu a kada kalgaw, mabalinen ti aglayag kadagiti nalawa a paset ti taaw.b Makapadanag ti epekto dayta iti aglawlaw ngem no agtultuloy a marunaw dagiti yelo, maliklikan dagiti barko dagiti ababaw a paset ti baybay ti Russia ket makapaglayagda iti kaasitgan a ruta iti nagbaetan ti Atlantico ken Pacifico—iti mismo a tuktok ti lubong.

[Footnotes]

[Mapa iti panid 15]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

DAGITI RUTA DA

Sir Hugh Willoughby ken Richard Chancellor

Willem Barents

Vitus Bering

Nils Adolf Erik Nordenskiöld

Paginggaan ti yelo

[Mapa]

TAAW ARTICO

North Pole

Permanente a paginggaan ti yelo

Paginggaan ti yelo no kalgaw

Paginggaan ti yelo no tiempo ti lam-ek

ARCTIC CIRCLE

SWEDEN

GREENLAND

CANADA

ALASKA

Bering Strait

RUSSIA

SIBERIA

URAL MOUNTAINS

Novaya Zemlya

Kola Peninsula

Arkhangel’sk

MOSCOW

[Ladawan iti panid 16]

Napartak ti pannakarunaw dagiti yelo iti baybay Artico

[Picture Credit Line iti panid 14]

Library and Archives Canada/Samuel Gurney Cresswell collection/C-016105