Kinatin-edyer—Panagsagana Para iti Kinaadulto

IPAPANTAYON a kagapgapum iti nakadagdagaang nga isla ket simmangpetka iti nakalamlamiis nga Arctic Circle. Apagdissaagmo iti eroplano, mariknam nga addakan iti agyelyelo a disso. Kabaelam kadi ti makibagay iti bigla a panagbalbaliw ti klima? Wen, ngem masapul nga adda aramidem.

Kasta met ti situasionmo no agtin-edyeren ti annakmo. Kasla kellaat a nagbaliw ti paniempo. Ti balongmo a dati a di makaadayo iti sibaymo kaykayatnan ti makikadua kadagiti kapatadanna. Ti basangmo a magagaran idi a mangyestoria iti napasamak iti agmalemna ket mabilbilangen ti saona.

“Komusta idiay eskuelaan?” isaludsodmo.

“Nasayaat met,” ti sungbatna.

Agarin ti ulimek.

“Ania ti pampanunotem nakkong?” isaludsodmo.

“Awan,” kunana.

Naul-ulimek manen.

Ania ti mapaspasamaken? Kasla kaano laeng a ti ubing nga ub-ubbaem ket magagaran a mangyestoria kenka iti dandani amin a malagipna. Ngem ita ta tin-edyeren, narigaten a tukoden ti pampanunotenna, ken no dadduma, ibaganan iti sabsabali ti dina kayat nga ibaga kenka. Mabalin a ti panagriknam ket kasla buybuyaem laengen ti panagdakkel ti anakmo ngem dimo matulongan.

No kasta, baybay-am latta kadin? Siempre, saan. Mabalinmo ti agtalinaed a nasinged iti annakmo bayat a tin-edyerda. Ngem nasken a maawatam nga umuna no ania ti mapaspasamak iti makapainteres ngem pasaray nariribuk a paset ti panagdakkelda.

Kinaubing Agingga iti Kinaadulto

Impagarup idi dagiti managsirarak a kasla naan-anayen ti pannakabukel ti utek ti ubing no agtawenen iti lima. Ngem patienda itan a nupay bassit laeng ti pagbaliwan ti kadakkel ti utek no nasuroken a lima ti tawenna, saan a kasta no maipapan iti panagandar dayta. No bumaro wenno bumalasangdan, dakkel ti pamalbaliwan dagiti hormone a pakaigapuan ti panagbaliw ti panagpampanunotda. Kas pagarigan, simple laeng ti panangmatmat dagiti ubbing iti bambanag idinto ta komplikadon ti panagpampanunot dagiti agtutubo. Tingtingitingendan dagiti puon ken gapu ti maysa a banag. (1 Corinto 13:11) Kabaelandan ti mangngeddeng ket didan mabain a mangibaga kadagita.

Kasta a panagbalbaliw ti nadlaw ti taga-Italy a ni Paolo iti tin-edyer nga anakna. “No kitkitaek ti anakko,” kinunana, “kasla saanen nga ubing ti kasangsangok no di ket maysan nga adulto. Saan la a gapu ta dakkelen. Masdaawak unay iti panagpampanunotna. Natured a mangyebkas ken mangidepensa kadagiti kapanunotanna!”

Kasta met kadi ti mapalpaliiwmo iti anakmo? Nalabit idi ubing pay, sumursurot lattan iti bilinmo. Umdasen ti panangibagam iti: “Gapu ta imbagak.” Ita ta agtutubon, kayatnan a maammuan dagiti rason, ken nalabit kuestionaranna payen dagiti prinsipio nga an-annuroten ti pamilia. No maminsan, ipagarupmo payen a kasla agrebrebelde.

Ngem dimo koma ipapan a kayat ti anakmo a kontraen dagiti prinsipiom. Mabalin a marigatan laeng a mangakseptar ken mangyaplikar kadagita iti mismo a biagna. Kas panangyilustrar, ipapantayon nga umakarka iti sabali a balay ket itugotmo dagiti mueblesmo. Nalaka kadi nga ipuesto ti tunggal maysa kadagita iti baro a balaymo? Posible a saan. Ngem daytoy ti sigurado, dimo ibelleng ti aniaman a napateg kenka.

Kasta met laeng ti kasasaad ti anakmo bayat a sagsaganaanna ti tiempo a “panawannanto ti amana ken ti inana.” (Genesis 2:24) Mabayag pay met ketdi dayta ta saan pay nga adulto ti anakmo. Ngem no ar-arigen, isu ket agem-empaken. Bayat ti kinatin-edyerna, us-usigenna dagiti prinsipio a namulagatanna, ken ikedkeddengnan no ania kadagita ti iyaplikarna iti kinaadultona.a

Mabalin a maamakka a mangpampanunot iti dayta. Ngem sigurado nga inton adulton, dagitinto laeng prinsipio nga ibilangna a napateg ti patienna. Isu a bayat nga adda pay laeng iti podermo, an-analisarenna koman a naan-anay dagiti prinsipio nga annurotennanto.—Aramid 17:11.

Kinapudnona, makatulong dayta iti anakmo. Ngamin, no basta akseptarenna lattan dagiti pagannurotam, mabalin a basta akseptarennanto met lattan dagiti pagannurotan ti sabsabali. (Exodo 23:2) Deskribiren ti Biblia ti kasta nga agtutubo kas nalaka a magargari gapu ta “awanan puso,” a ti maysa a kaipapanan dayta ket kurang ti pannakaawatna. (Proverbio 7:7) Ti maysa nga agtutubo a di makapagdesision a bukbukodna ket “mayallo-allon a kas panangyallon dagiti dalluyon ket iyallaalla ditoy ken idiay ti tunggal angin ti sursuro babaen ti panangallilaw dagiti tattao.”—Efeso 4:14.

Kasano a maliklikam a mapasamak dayta iti anakmo? Siertuem nga isu ket addaan kadagiti sumaganad a tallo a saguday:

1 PANNAKAAWAT

Insurat ni apostol Pablo a dagiti “nataengan a tattao . . . nasanay dagiti pannakabalin ti pannakaawatda a mangilasin agpadpada iti umiso ken di umiso.” (Hebreo 5:14) ‘Ngem nabayagen nga insurok iti anakko no ania ti umiso ken di umiso,’ nalabit makunam. Ket awan duadua a nakatulong kenkuana dagita a pannakasanay ken nangisagana kenkuana iti sumaganad a paset ti panagdakkelna. (2 Timoteo 3:14) Kaskasdi, kinuna ni Pablo a nasken a sanayen dagiti tattao dagiti pannakabalin ti pannakaawatda. Nupay mabalin a maaddaan dagiti babassit nga ubbing iti pannakaammo maipapan iti umiso ken di umiso, nasken nga agbalin dagiti tin-edyer a “nataenganen kadagiti pannakabalin ti pannakaawat.” (1 Corinto 14:20; Proverbio 1:4; 2:11) Dimo kayat nga agtulnog lattan ti anakmo a di man la agpanunot, kayatmo nga usarenna ti abilidadna nga agrason. (Roma 12:1, 2) Kasano a matulongam a mangaramid iti kasta?

Ti maysa a pamay-an ket palubosam nga iyebkasna dagiti kapanunotanna. Dika sumampitaw, ken ikagumaam a liklikan ti agpungtot a dagus—uray no adda naibagana a dimo kayat a denggen. Kuna ti Biblia: “Tunggal tao masapul a nasiglat no iti panagdengngeg, nainayad no iti panagsao, nabannayat no iti panagpungtot.” (Santiago 1:19; Proverbio 18:13) Kinuna pay ni Jesus: “Ti naruay iti puso sawen ti ngiwat.” (Mateo 12:34) No dumngegka, maammuam no ania a talaga ti pakaseknan ti anakmo.

No agsaoka, nasaysayaat no agsaludsodka imbes nga ibagam lattan ti kapanunotam. Adda tiempo a nagimtuod ni Jesus, “Ania ti pagarupyo?” tapno gutugotenna nga agsao dagiti adalanna ken uray dagiti natangken ti ulona. (Mateo 21:23, 28) Mabalin met nga aramidem ti kasta iti anakmo, uray no ti ibagana ket maikontra iti kapanunotam. Kas pagarigan:

No kuna ti anakmo: “Kasla diak mamati nga adda Dios.”

Imbes a kunaem: “Saan a kasta ti insuromi kenka—siempre mamatika iti Dios!”

Mabalinmo a kunaen: “Apay a kasta ti nakunam?”

Apay a nasken a tulongam ti anakmo a mangyebkas iti kapanunotanna? Uray ngamin no nangngegmo ti imbagana, masapul nga ammuem ti pampanunotenna. (Proverbio 20:5) Mabalin a ti isyu ket ad-adda a maipapan iti pagalagadan ti Dios, saan a ti kaadda ti Dios.

Kas pagarigan, ti agtutubo a masulsulisog a sumukir iti moral a pagalagadan ti Dios mabalin a padasenna a pagbalinen nga umiso dayta babaen ti panangibagana nga awan ti Dios. (Salmo 14:1) Nalabit mairasonna a, ‘No awan ti Dios,’ dinan kasapulan a suroten dagiti pagalagadan ti Biblia.

No kasla kasta ti panagpampanunot ti anakmo, mabalin a nasken nga usigenna ti saludsod a, Talaga kadi a patiek a pagimbagak dagiti pagalagadan ti Dios? (Isaias 48:17, 18) No patienna a pagimbaganna dagita, ipaamirismo nga awan mapukaw kenkuana no itakderanna dagita.—Galacia 5:1.

No kuna ti anakmo: “Saan a gapu ta relihionyo dayta ket masapul a sumurotak metten.”

Imbes a kunaem: “Relihiontayo dayta, anakdaka, isu a masapul a patiem ti ibagami a patiem.”

Mabalinmo a kunaen: “Kasla nadagsen dagita a sasao. Ngem no dimo kayat ti patpatiek, adda la ketdi sabali a pangisukatam kadagita. Ania ngarud dagiti patpatiem? Panagkunam, ania dagiti pagalagadan a masapul nga annurotem?”

Apay a nasken a tulongam ti anakmo a mangyebkas iti kapanunotanna? Ti ngamin kasta a pannakirinnason ti tumulong kenkuana a mangusig iti pampanunotenna. Nalabit maklaat ta maipada gayam ti patpatienna kadagiti patpatiem ngem interamente a naiduma dagiti pakaseknanna.

Kas pagarigan, nalabit dina ammo no kasano nga ilawlawag iti sabsabali dagiti patpatienna. (Colosas 4:6; 1 Pedro 3:15) Wenno nalabit agkursonada iti diyo karelihionan. Ammuem ti puon ti problema, ket tulongam met ti anakmo a mangaramid iti kasta. No masansan nga usarenna ti pannakaawatna wenno ti abilidadna nga agpanunot, ad-adda a nakasagana nga agbalin nga adulto.

2 PANANGIWANWAN DAGITI ADULTO

Iti dadduma a kultura ita, bassit wenno awan ti ebidensia nga adda “bagyo ken pakarigatan” nga ibagbaga ti sumagmamano a sikologo a mainanama kabayatan ti kinatin-edyer. Naduktalan dagiti managsirarak a kadagita a kagimongan, dagiti agtutubo ket nasapa a naipasango iti biag dagiti adulto. Nakipagtrabaho ken nakipulapolda kadagiti adulto, ken naitalek kadakuada dagiti responsabilidad ti adulto. Awan kadakuada dagiti termino a “kultura ti agtutubo,” “kinadelingkuente dagiti agtutubo,” ken uray ti “kinatin-edyer.”

Maisupadi iti dayta, kitaem ti kapadasan dagiti agtutubo iti adu a pagilian nga agdadarison kadagiti nailet nga eskuelaan a bin-ig a dagiti padada nga agtutubo ti masansan a kalanglangenda. Inton agawidda, awan tao a madanonda. Agpadpada nga agtartrabaho ti dadakkelda. Adayo ti kakabagianda. Dagiti padada nga agtutubo ti masansan a kakaduada.b Ania ti peggad? Saanda laeng a mairubo iti dakes a kakadua. Sigun kadagiti managsirarak, uray dagiti mapagwadan nga agtutubo ket agbalin nga iresponsable no manmanoda a makalangen dagiti nataengan.

Ti nagkauna nga Israel ket kagimongan a nagpupulapolan dagiti agtutubo ken adulto.c Kas pagarigan, dinakamat ti Biblia nga agtutubo pay la ni Ozias idi nagbalin nga ari ti Juda. Ania ti nakatulong kenkuana a nangibaklay iti kasta kadagsen a responsabilidad? Nalawag a dakkel ti impluensia ti adulto a ni Zacarias a nadeskribir iti Biblia kas “manangisuro iti panagbuteng iti pudno a Dios.”—2 Cronicas 26:5.

Ti kadi anakmo ket addaan iti maysa wenno ad-adu pay a gayyem nga adulto a mamagbaga kenkuana ken kapadam dagiti prinsipioda? Dimo ida pagimonan ta makatulongda iti anakmo a mangaramid iti umiso. Kuna ti proverbio iti Biblia: “Daydiay makipagna kadagiti masirib a tattao agbalinto a masirib.”—Proverbio 13:20.

3 KINARESPONSABLE

Iti dadduma a pagilian, iparit ti linteg nga agtrabaho dagiti agtutubo iti nalablabes ngem iti naikeddeng a sumagmamano la nga oras kada lawas. Adda pay kita dagiti trabaho a maiparit kadakuada. Nayetnag dagita a restriksion tapno masalakniban ti ubbing kadagiti peligroso a kasasaad iti pagtrabahuan—a resulta ti panagbalbaliw ti industria idi maika-18 ken maika-19 a siglo.

Nupay adda dagiti linteg a mangsalaknib kadagiti agtutubo kontra iti peggad ken panangabuso, kuna ti dadduma nga eksperto a dagita a restriksion ti makagapu a saan a masursuro dagiti agtutubo ti agbalin a responsable. Kas resulta, kuna ti libro nga Escaping the Endless Adolescence, adu a tin-edyer ti nagbalin a “napannakkel iti kalinteganda. Impapan ti adu kadakuada nga adda kalinteganda ken maikarida nga umawat kadagiti banag a didan kasapulan a pagbannogan.” Sigun kadagiti autor ti libro, dayta a kababalin ket “kasla natural laeng nga epekto ti panagbiagda iti lubong nga ad-adda a mangpampanuynoy iti kayat dagiti agtutubo imbes nga adda koma maikalikagum nga aramidenda.”

Maisupadi iti dayta, dakamaten ti Biblia dagiti agtutubo nga ubing pay idi nangrugida nga agibaklay kadagiti nadagsen a responsabilidad. Kas pagarigan, ni Timoteo ket posible a tin-edyer pay laeng idi naam-ammona ni apostol Pablo, a dakkel ti nagbalin nga impluensiana kenkuana. Naminsan, kinuna ni Pablo ken Timoteo: “Parangrangem a kas apuy ti sagut ti Dios nga adda kenka.” (2 Timoteo 1:6) Nalabit idi agduapulo ti tawenna wenno nasursurok bassit, pinanawan ni Timoteo ti pagtaenganna ket nagdaliasat a kadua ni apostol Pablo. Timmulong a nangipasdek kadagiti kongregasion ken nangpabileg kadagiti padana a Kristiano. Kalpasan ti agarup 10 a tawen a pannakipagtrabahona ken Timoteo, naikuna ni Pablo kadagiti Kristiano idiay Filipos: “Awanen kaniak ti sabali pay nga addaan kababalin a kas kenkuana a sipupudno a mangisakitto iti bambanag maipapan kadakayo.”—Filipos 2:20.

Kadawyanna a magagaran dagiti agtutubo a mangibaklay iti responsabilidad, nangruna no ammoda a makagunggona ken makatulong dayta. Saanda la a masanay nga agbalinto a responsable nga adulto no di ket mapatanorda pay itan dagiti nagsayaat a sagudayda.

Iruammo ti Bagim iti Baro a “Klima”

Kas nadakamat iti rugi daytoy nga artikulo, no adda tin-edyer nga anakmo, nalabit madlawmo a kaska la adda iti “klima” a naiduma iti nakairuamam sumagmamano la a tawen ti napalabas. Dika madanagan, mairuamkanto met laeng, kas iti napadasam iti nadumaduma a paset ti panagdakkel ti anakmo.

Ibilangmo ti kinatin-edyer ti anakmo kas gundawaymo a (1) tumulong kenkuana a mangparang-ay iti pannakaawatna, (2) mangipaay kenkuana iti panangiwanwan dagiti adulto, ken (3) mangisuro kenkuana nga agbalin a responsable. No aramidem dagita, isagsaganam ti tin-edyer nga anakmo iti kinaadulto.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 20]

“ISUDA TI KASAYAATAN A NAGANNAK”

Iti sao ken aramid, dagiti nagannak a Saksi ni Jehova isursuroda ti annakda nga agbiag maitunos kadagiti pagalagadan ti Biblia. (Efeso 6:4) Ngem dida ipapilit dayta. Ammoda nga inton nataenganen ti anakda, isu a mismon ti mangngeddeng no ania a prinsipio ti masapul nga annurotenna.

Ti 18 anyos a ni Aislyn impapusona dagiti prinsipio a naisuro kenkuana manipud kinaubingna. “Para kaniak,” kunana, “saan la a maysa nga aldaw kada lawas nga annuroten ti relihion. Saklawenna ti intero a panagbiagko. Dayta ti mangiwanwanwan kaniak iti amin nga aramidek ken desisionko—iti man panagpilik iti gagayyem, kurso nga alaek, ken libro a basaek.”

Apresiaren unay ni Aislyn ti panangpadakkel kenkuana dagiti Kristiano a nagannakna. Kinunana: “Isuda ti kasayaatan a nagannak. Imbag laengen ta immulada kaniak ti tarigagay nga agbalin ken agtalinaed a Saksi ni Jehova. Ipatpategkonto dagiti balakadda inggat’ tungpal biagko.”

[Ladawan iti panid 17]

Palubosam nga agsao ti anakmo

[Ladawan iti panid 18]

Nasayaat nga impluensia ti maipaay ti adulto a mamagbaga

[Ladawan iti panid 19]

Ti makagunggona a trabaho ket makatulong kadagiti tin-edyer tapno agbalinda a responsable nga adulto