Kapitulo 30

“Ti Babilonia a Dakkel Narban!”

1. Ania ti impakaammo ti maikadua nga anghel, ken siasino ti Babilonia a Dakkel?

ORASEN ti panangukom ti Dios! Imdengantayo ngarud ti nadibinuan a mensahe: “Ket ti sabali pay, ti maikadua nga anghel, simmaruno, a kunkunana: ‘Narban! Ti Babilonia a Dakkel narban, daydiay a nangpainum kadagiti amin a nasion iti arak ti unget ti pannakiabigna!’” (Apocalipsis 14:8) Daytoy ti damo a gundaway, ngem saan a ti maudi, a ti Apocalipsis ipamaysana ti atension iti Babilonia a Dakkel. Iti kapitulo 17, nailadawan dayta kas naderrep a balangkantis. Siasino daytoy a babai? Kas makitatayto, maysa daytoy a sangalubongan nga imperio, relihioso, ken isu ti makaallilaw a sistema ni Satanas nga us-usarenna a bumusor iti bin-i ti babai nga arig asawa ti Dios. (Apocalipsis 12:17) Ti Babilonia a Dakkel isu ti intero a sangalubongan nga imperio ti palso a relihion. Saklawenna amin a relihion a mangsalsalimetmet kadagiti narelihiosuan a sursuro ken kaugalian ti nagkauna a Babilonia ken mangiparparangarang iti espirituna.

2. (a) Kasano a nagsaknap iti intero a daga ti relihion ti Babilonia? (b) Ania ti kalatakan a benneg ti Babilonia a Dakkel, ken kaano a timmanor kas nabileg nga organisasion?

² Idiay Babilonia a riniribuk ni Jehova ti pagsasao dagiti nagpanggep a mangbangon iti Torre ti Babel, nasurok nga 4,000 a tawenen ti napalabas. Dagiti grupo a nagduduma ti pagsasaoda naiwaraswarasda iti intero a daga, nga awit-awitda dagiti apostata a sursuro ken kaugalian a nakaibatayan ti kaaduan a relihion agingga ita. (Genesis 11:1-9) Ti Babilonia a Dakkel ti narelihiosuan a paset ti organisasion ni Satanas. (Idiligmo ti Juan 8:43-47.) Ti apostata a Kakristianuan ti kalatakan a bennegna ita, a timmanor kas nabileg, nakillo nga organisasion idi maikapat a siglo kalpasan ni Kristo. Dagiti kredo ken seremonia ti Kakristianuan ket naibatay, saan nga iti Biblia, no di ket kangrunaanna iti relihion ti Babilonia.​—2 Tesalonica 2:3-12.

3. Kasano a maikuna a narban ti Babilonia a Dakkel?

³ Nalabit maisaludsodmo, ‘Yantangay napigsa pay met laeng ti impluensia ti relihion ditoy daga, apay a kinuna ti anghel a narban ti Babilonia a Dakkel?’ Bueno, ania aya ti napasamak kalpasan ti 539 K.K.P. idi a narba, wenno natnag, ti nagkauna a Babilonia? Nawayawayaan ti Israel ket nagsubli iti dagana tapno ipasdekna manen sadiay ti pudno a panagdaydayaw! Kasta met a ti pannakaisubli ti naespirituan nga Israel idi 1919 iti nadaeg a naespirituan a kinarang-ay, nga agtultuloy ken agsaksaknap agingga ita, ket pammaneknek a narban ti Babilonia a Dakkel iti daydi a tawen. Awanen ti pannakabalinna a mangtengngel iti ili ti Dios. Maysa pay, dakkel ti sangsanguenna a parikut kadagiti mismo a kamengna. Manipud idi 1919, nakasaksaknap ti pannakaibutaktak ti kinadakes, kinakusit, ken kina-imoralna. Iti kaaduan a pagilian iti Europa, manmanon ti makimismisa, ket iti dadduma a sosialistiko a pagilian, maibilang ti relihion kas “apiang dagiti umili.” Ita ta naibabainen iti imatang dagiti amin a mangipatpateg iti kinapudno nga adda iti Sao ti Dios, no ar-arigen, ur-urayen itan ti Babilonia a Dakkel ti pannakabitayna, inton maipatungpal ti nalinteg a panangukom ni Jehova kenkuana.

Nakababain a Pannakarba ti Babilonia

4-6. Kasano a ‘ti Babilonia a Dakkel pinainumna dagiti amin a nasion iti arak ti unget ti pannakiabigna’?

⁴ Usigentayo a mas detalyado dagiti kasasaad a mainaig iti nakababain a pannakarba ti Babilonia a Dakkel. Kuna kadatayo ti anghel ditoy a ‘ti Babilonia a Dakkel pinainumna dagiti amin a nasion iti arak ti unget ti pannakiabigna.’ Ania ti kayat a sawen daytoy? Mainaig dayta iti panangparmek. Kas pagarigan, ni Jehova kinunana ken Jeremias: “Alaem manipud iti imak daytoy a kopa ti arak ti pungtot, ket masapul a painumem iti dayta dagiti amin a nasion a pangibaonak kenka. Ket masapul nga uminumda ken aglugayogda ken agtignayda a kasla mauyong a tattao gapu iti kampilan nga ibaonko iti tengngada.” (Jeremias 25:15, 16) Idi maikanem ken maikapito a siglo K.K.P., inusar ni Jehova ti nagkauna a Babilonia a mangibukbok iti simboliko a kopa ti rigat nga inumen dagiti adu a nasion, a pakairamanan ti apostata a Juda, nga uray la a naidestiero dagiti mismo nga umilina. Idi met dimteng ti tiempona, natnag ti Babilonia agsipud ta ti ari intan-okna ti bagina maibusor ken Jehova, ti “Apo ti langlangit.”​—Daniel 5:23.

⁵ Nangparmek met ti Babilonia a Dakkel, ngem kaaduanna, babaen kadagiti nasikap a pamay-an. ‘Pinainumna dagiti amin a nasion’ babaen ti panangusarna kadagiti panggargari ti maysa a balangkantis, a nakiabig kadakuada iti naespirituan a pamay-an. Inallukoyna dagiti napolitikaan nga agtuturay a makialiansa ken makigayyem kenkuana. Babaen kadagiti narelihiosuan a pangguyugoyna, nabaelanna ti nangigakat iti napolitikaan, nakomersialan, ken ekonomiko a panangirurumen. Insungsongna ti narelihiosuan a panangidadanes ken dagiti narelihiosuan a gubat ken krusada, agraman ti panaggugubat dagiti nasion, gapu laeng kadagiti napolitikaan ken nakomersialan a rason. Ket sinantipikarna dagitoy a gubat babaen ti panagkunana a pagayatan ti Dios dagita.

⁶ Agdindinamag ti pannakibiang ti relihion kadagiti gubat ken iti politika idi maika-20 a siglo​—kas idiay Shinto a Japan, Hindu nga India, Budhista a Vietnam, “Kristiano” a Northern Ireland ken Latin America, ken dadduma pay​—malaksid pay iti paset dagiti kapelian ti armada dagiti nasion a nagraranget iti dua a sangalubongan a gubat babaen ti pananggutugotda kadagiti agkabannuag a lallaki a makipinnatayda. Ti maysa a nalatak a pagarigan ti pannakiabig ti Babilonia a Dakkel ket ti pannakibiangna iti Spanish Civil War idi 1936-39, a nakatayan ti di kumurang nga 600,000 a tattao. Daytoy a panangibuyat iti dara ket insungsong dagiti mangsupsuporta kadagiti klero a Katoliko ken dagiti kaaliadoda, ta ti maysa a makagapu, pinagpeligro ti legal a gobierno ti Espania ti kinabaknang ken saad ti simbaan.

7. Siasino ti kangrunaan a puntiria ti Babilonia a Dakkel, ken ania dagiti pamay-an nga inusarna maibusor iti puntiriana?

⁷ Yantangay ti Babilonia a Dakkel ti narelihiosuan a paset ti bin-i ni Satanas, kanayon a ti “babai” nga arig asawa ni Jehova, wenno ti “Jerusalem sadi ngato,” ti kangrunaan a puntiriana. Idi umuna a siglo, sibabatad a naipabigbig ti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano kas ti bin-i ti babai. (Genesis 3:15; Galacia 3:29; 4:26) Inkagumaan ti Babilonia a Dakkel a parmeken dayta a nadalus a kongregasion babaen ti panangsulisogna iti dayta a makiabig iti naespirituan a pamay-an. Impakdaar da apostol Pablo ken Pedro nga adu dagiti maallukoy ket agbanag dayta iti dakkel nga apostasia. (Aramid 20:29, 30; 2 Pedro 2:1-3) Ipasimudaag dagiti mensahe ni Jesus kadagiti pito a kongregasion nga iti arinunos ti panagbiag ni Juan, adda epektonan ti panangikagumaan ti Babilonia a Dakkel a mangtulaw. (Apocalipsis 2:6, 14, 15, 20-23) Ngem naipakita idin ni Jesus no kasanonto kasaknap ti impluensiana.

Dagiti Trigo ken Dakes a Ruot

8, 9. (a) Ania ti ipasimudaag ti pangngarig ni Jesus maipapan kadagiti trigo ken dakes a ruot? (b) Ania ti napasamak “bayat a matmaturog dagiti tattao”?

⁸ Iti pangngarig ni Jesus maipapan kadagiti trigo ken dakes a ruot, kinunana nga adda maysa a tao a nagimula iti nasayaat a bin-i iti talonna. Ngem “bayat a matmaturog dagiti tattao,” immay ti maysa a kabusor ket nagimula kadagiti dakes a ruot iti nagbabaetan dagiti trigo. Gapuna, narigat a mailasin no ania kadagita ti trigo ken dakes a ruot. Kastoy ti panangilawlawag ni Jesus iti pangngarigna: “Ti managmula iti nasayaat a bin-i isu ti Anak ti tao; ti talon isu ti lubong; no maipapan iti nasayaat a bin-i, dagitoy ti annak ti pagarian; ngem dagiti dakes a ruot ket annak daydiay nadangkes, ket ti kabusor a nangimula kadakuada isu ti Diablo.” Sa kinunana a dagiti trigo ken dakes a ruot mapalubosanda nga aggiddan a dumakkel agingga iti “panungpalan ti sistema ti bambanag,” inton dagiti anghel ‘ummongenda’ dagiti simboliko a dakes a ruot.​—Mateo 13:24-30, 36-43.

⁹ Napasamak ti impakdaar ni Jesus agraman da apostol Pablo ken Pedro. “Bayat a matmaturog dagiti tattao,” kayatna a sawen, idi naturogen ken patay dagiti apostol, wenno saan, idi nagdungsa dagiti Kristiano a manangaywan iti panangsaluadda iti arban ti Dios, rimmusing ti Nababiloniaan nga apostasia iti uneg a mismo ti kongregasion. (Aramid 20:31) Di nagbayag, ad-adun dagiti dakes a ruot ket nalingdanen dagiti trigo. Iti adu a siglo, agparang a ti bin-i ti babai ket nasalukoban a naan-anay iti nakapuspuskol a pandiling ti Babilonia a Dakkel.

10. Ania ti napasamak idi dekada 1870, ket ania ti reaksion ti Babilonia a Dakkel iti daytoy?

¹⁰ Idi dekada 1870, sipapasnek nga inrugi dagiti napulotan a Kristiano ti sumina kadagiti binabalangkantis a wagas ti Babilonia a Dakkel. Tinallikudanda dagiti saan nga umiso a doktrina ti Kakristianuan a nagtaud iti paganismo ken situtured nga inusarda ti Biblia a nangikaskasaba nga agngudo iti 1914 ti panawen dagiti Gentil. Ti kangrunaan nga instrumento ti Babilonia a Dakkel, dagiti klero ti Kakristianuan, binusorda dagitoy nga addang iti pannakaisubli ti pudno a panagdayaw. Idi katibuk ti umuna a sangalubongan a gubat, impamuspusanda nga ikisap dayta a bassit a grupo dagiti matalek a Kristiano. Idi 1918, idi gistay naisardeng a naan-anay dagiti aktibidadda, agparang a kasla nagballigi ti Babilonia a Dakkel. Kasla naparmekna idan.

11. Ania ti nagbanagan ti pannakarba ti nagkauna a Babilonia?

¹¹ Kas nadakamaten, narpuog ti turay ti natangsit a siudad ti Babilonia idi 539 K.K.P. Iti daydi a tiempo, naipukkaw ti kastoy: “Narban! Ti Babilonia narban!” Ti nabileg a sentro ti sangalubongan nga imperio ket natnag kadagiti buyot ti Medo-Persia iti sidong ni Ciro a Dakkel. Nupay saan a narbek ti siudad a mismo, aktual a narpuog ti turayna, ket nagbanag dayta iti pannakawayawaya dagiti Judio a nakautibo sadiay. Nagsublida idiay Jerusalem tapno baliwanda nga ipasdek ti pudno a panagdaydayaw.​—Isaias 21:9; 2 Cronicas 36:22, 23; Jeremias 51:7, 8.

12. (a) Iti kaaldawantayo, kasano a makuna a natnagen ti Babilonia a Dakkel? (b) Ania ti mangpaneknek a ni Jehova namimpinsan nga inlaksidna ti Kakristianuan?

¹² Iti kaaldawantayo, makuna met a narban ti Babilonia a Dakkel! Nupay temporario a nagballigi ti Nababiloniaan a Kakristianuan idi 1918, naan-anay a nabaliktad ti kasasaad idi 1919, idi a napagungar iti naespirituan a pamay-an dagiti natda kadagiti napulotan, wenno ti klase Juan. Narban ti Babilonia a Dakkel ta saannan a makautibo ti ili ti Dios. Dagiti napulotan a kakabsat ni Kristo ket kasda la reprep a dudon a rimmuar iti mangliwengliweng, a nakasagana nga agtignay. (Apocalipsis 9:1-3; 11:11, 12) Isuda ti “matalek ken masirib nga adipen” iti moderno a panawen, ket ti Apo dinutokanna ida a mangaywan iti amin a sanikuana ditoy daga. (Mateo 24:45-47) Ti kastoy a pannakausarda pinaneknekanna a namimpinsan nga inlaksid ni Jehova ti Kakristianuan nupay ibagbagana nga isu ti pannakabagi ti Dios ditoy daga. Naipasdek manen ti nasin-aw a panagdayaw, ket naluktan ti gundaway tapno mairingpas ti pannakaselio dagiti natda kadagiti 144,000​—dagidiay nabati iti bin-i ti babai, ti nabayagen a kabusor ti Babilonia a Dakkel. Ipakita amin dagitoy a naparmeken a naan-anay ti narelihiosuan nga organisasion nga impasdek ni Satanas.

Nasken nga Agibtur Dagiti Sasanto

13. (a) Ania ti kinuna ti maikatlo nga anghel? (b) Ania ti inkeddeng ni Jehova nga aramidenna kadagidiay addaan iti marka ti atap nga animal?

¹³ Ita agsaon ti maikatlo nga anghel. Umimdengka! “Ket sabali pay nga anghel, ti maikatlo, simmaruno kadakuada, a kunkunana iti natbag a timek: ‘No ti asinoman agdaydayaw iti atap nga animal ken iti ladawanna, ket umawat iti marka iti mugingna wenno iti imana, inumennanto met ti arak ti unget ti Dios a maibukbok nga awan lalaokna iti kopa ti pungtotna.’” (Apocalipsis 14:9, 10a) Iti Apocalipsis 13:16, 17, naipalgak nga iti aldaw ti Apo, agsagaba​—mapapatay pay ketdi​—dagidiay saan nga agdaydayaw iti ladawan ti atap nga animal. Ket ita, naammuantayo nga inkeddeng ni Jehova nga ukomenna dagidiay “addaan marka, ti nagan ti atap nga animal wenno ti numero ti naganna.” Mapilitandanto nga uminum iti napait a ‘kopa ti pungtot’ ti unget ni Jehova. Anianto ti kaipapanan daytoy kadakuada? Idi 607 K.K.P., idi pinilit ni Jehova ti Jerusalem nga uminum iti “kopa ti pungtotna,” napasaran ti siudad ti “panangagaw ken pannakarba, ken bisin ken kampilan” iti ima dagiti taga-Babilonia. (Isaias 51:17, 19) Umasping iti dayta, inton dagiti agdaydayaw kadagiti napolitikaan a turay ditoy daga ken ti ladawanda, ti United Nations, ket uminumda iti kopa ti pungtot ni Jehova, aglak-amdanto iti didigra. (Jeremias 25:17, 32, 33) Madadaeldanto a mamimpinsan.

14. Uray sakbay pay ti pannakadadael dagidiay agdaydayaw iti atap nga animal ken iti ladawanna, ania ti masapul a mapasaranda, ken kasano ti panangdeskribir ni Juan iti daytoy?

¹⁴ Ngem uray sakbay pay a mapasamak dayta, dagidiay addaan iti marka ti animal mapasaranda dagiti makatuok nga epekto ti panangilaksid ni Jehova kadakuada. Maipapan kadagiti agdaydayaw iti atap nga animal ken iti ladawanna, kuna ti anghel ken Juan: “Ket matutuokto iti apuy ken asupre iti imatang dagiti nasantuan nga anghel ken iti imatang ti Kordero. Ket ti asuk ti tuokda agpangato iti agnanayon ken awan inggana, ket iti aldaw ken rabii awan panaginanada, dagidiay agdaydayaw iti atap nga animal ken iti ladawanna, ken ti siasinoman nga umawat iti marka ti naganna.”​—Apocalipsis 14:10b, 11.

15, 16. Ania ti kaipapanan ti “apuy ken asupre” iti Apocalipsis 14:10?

¹⁵ Kuna dagiti dadduma a ti pannakadakamat ditoy ti apuy ken asupre paneknekanna ti kaadda ti umap-apuy nga impierno. Ngem ti apagbiit a panangusig iti umasping a padto ipakitana no ania a talaga ti kayulogan dagita a sasao iti daytoy a konteksto. Idi kaaldawan ni Isaias, pinakdaaran ni Jehova ti nasion ti Edom a madusada gapu iti panangbusorda iti Israel. Kinunana: “Dagiti karayanna mapagbalinto a galagala, ken ti tapokna mapagbalin nga asupre; ket ti dagana agbalinto a kas sumsumged a galagala. Iti rabii wenno iti aldaw saanto a maiddep dayta; agingga iti tiempo a di nakedngan agpangpangatonto ti asukna. Manipud iti kaputotan agingga iti kaputotan isu mamagmaganto; iti agnanayon ken awan inggana awanto ti lumasat a bumallasiw kenkuana.”​—Isaias 34:9, 10.

¹⁶ Naitappuak kadi ti Edom iti ibagbagada nga umap-apuy nga impierno tapno mauram iti agnanayon? Siempre, saan. Imbes ketdi, naan-anay a napukaw dayta a nasion ditoy lubong a kas man la linamut a naan-anay ti apuy ken asupre. Saan nga agnanayon a pannakatutuok ti nagtungpalan ti pannakadusana no di ket nagbalin nga ‘ongaong, langalang, ken naawan.’ (Isaias 34:11, 12) Dayta ti nalawag nga iladladawan ti asuk nga ‘agpangpangato agingga iti tiempo a di nakedngan.’ No nauram ti maysa a balay, adda latta asuk iti dapona uray no nasebsebanen ti apuy, a mangpaneknek kadagiti kumita nga adda napasamak a nakaro nga uram. Uray ita, malaglagip pay laeng ti ili ti Dios ti leksion a maadal iti pannakadadael ti Edom. No kasta, ‘ti asuk ti pannakauramna’ ket agpangpangato pay laeng iti simboliko a wagas.

17, 18. (a) Anianto ti pagbanagan dagidiay addaan iti marka ti atap nga animal? (b) Kasano a matutuok dagiti agdaydayaw iti atap nga animal? (c) Kasano a “ti asuk ti tuokda agpangato iti agnanayon ken awan inggana”?

¹⁷ Dagidiay addaan iti marka ti atap nga animal madadaeldanto met a naan-anay, a kas man la babaen ti apuy. Kas ipalgakto pay ti padto, saanto a maitanem dagiti bangkayda tapno kanento dagiti animal ken tumatayab. (Apocalipsis 19:17, 18) Nalawag ngarud a saanda a literal a matutuok iti agnanayon! Kasanoda a ‘matutuok iti apuy ken asupre’? Kayatna a sawen a ti pannakaiwaragawag ti kinapudno ibutaktakna ida ken pakdaaranna ida maipapan iti dumteng a panangukom ti Dios. Dayta ti gapuna a padpadaksenda ti ili ti Dios ket, no mabalbalin, sisisikap a duroganda ti napolitikaan nga atap nga animal a mangidadanes ken mangpapatay pay ketdi kadagiti Saksi ni Jehova. Inton kamaudiananna, madadaelto dagitoy a bumusbusor, a kas man la babaen ti apuy ken asupre. Ket “ti asuk ti tuokda agpangato iti agnanayon ken awan inggana” ta ti panangukom ti Dios kadakuada ket agserbi a padron no bilang addanto manen mangkarit iti kinasoberano ni Jehova. Narisutton a namimpinsan dayta nga isyu.

¹⁸ Iti kaaldawantayo, siasino ti mangipakpakaammo iti makatuok a mensahe? Laglagipem a dagiti simboliko a dudon adda autoridadda a mangtutuok kadagiti tattao nga awanan iti selio ti Dios kadagiti mugingda. (Apocalipsis 9:5) Nabatad a dagitoy ti mangtutuok iti sidong ti panangiturong dagiti anghel. Napalalo ti kinapinget dagiti simboliko a dudon nga uray la nga “iti aldaw ken rabii awan panaginanada, dagidiay agdaydayaw iti atap nga animal ken iti ladawanna, ken ti siasinoman nga umawat iti marka ti naganna.” Ket inton kamaudiananna, kalpasan ti pannakadadaelda, ti nakallalagip a pammaneknek iti dayta a pannakaalangon ti kinasoberano ni Jehova, “ti asuk ti tuokda,” agpangatonto iti agnanayon nga awan inggana. Sapay koma ta agibtur ti klase Juan agingga a maan-anay dayta a pannakaalangon! Kas ingngudo ti anghel: “Ditoy a kaipapananna ti panagibtur dagiti sasanto, dagidiay mangalagad kadagiti bilin ti Dios ken iti pammati ken Jesus.”​—Apocalipsis 14:12.

19. Apay a nasken nga agibtur dagiti sasanto, ket ania ti imbaga ni Juan a mangpakired kadakuada?

¹⁹ Wen, “ti panagibtur dagiti sasanto” kaipapananna ti panagdayawda ken ni Jehova buyogen ti naipamaysa a debosion babaen ken Jesu-Kristo. Ti mensaheda ket saan a magustuan ti kaaduan. Dayta ti gapuna a mabusbusor, maidaddadanes, ken mapappapatayda pay ketdi kas martir. Ngem mapakiredda iti sumaruno nga imbaga ni Juan: “Ket nangngegko ti maysa a timek manipud langit a kunana: ‘Isuratmo: Naragsak dagiti natay a matay a maikaykaysa iti Apo manipuden itoy a tiempo. Wen, kuna ti espiritu, bay-am nga aginanada kadagiti panagbannogda, ta ti bambanag nga inaramidda kumuyog a mismo kadakuada.’”​—Apocalipsis 14:13.

20. (a) Kasano a ti kari nga impakaammo ni Juan ket maitunos iti padto ni Pablo maipapan iti kaadda ni Jesus? (b) Ania a naisangsangayan a pribilehio ti naikari kadagiti napulotan a matay kalpasan ti pannakapaksiat ni Satanas idiay langit?

²⁰ Maitunos unay daytoy a kari iti padto ni Pablo maipapan iti kaadda ni Jesus: “Dagidiay natay a naikaykaysa ken Kristo bumangondanto nga umuna. Kalpasanna datayo a sibibiag a makalasat [dagiti napulotan nga agbibiag iti aldaw ti Apo], a maikuyog kadakuada, marabsuttayto a maipangato kadagiti ulep a sumabet iti Apo iti angin.” (1 Tesalonica 4:15-17) Kalpasan ti pannakapaksiat ni Satanas sadi langit, immuna a napagungar dagiti natay a naikaykaysa ken Kristo. (Idiligmo ti Apocalipsis 6:9-11.) Kalpasanna, adda naisangsangayan a pribilehio a naikari kadagidiay napulotan a matay bayat ti aldaw ti Apo. Apaman a matayda, “iti panagkirem ti mata,” mapagungarda iti espiritu a biag idiay langit. (1 Corinto 15:52) Anian a nakaskasdaaw daytoy! Ket ituloyda idiay langit dagiti nalinteg nga aramidda.

Ti Anien iti Daga

21. Ania ti kuna ni Juan maipapan iti “anien iti daga”?

²¹ Mabenepisiaran met dagiti dadduma iti daytoy nga aldaw ti panangukom, kas kuna pay ni Juan: “Ket nakitak, ket, adtoy! maysa a puraw nga ulep, ket iti rabaw ti ulep adda maysa a situtugaw a kaasping ti anak ti tao, nga adda nabalitokan a korona iti ulona ken maysa a natadem a kumpay iti imana. Ket sabali pay nga anghel [ti maikapat] ti rimmuar manipud iti templo a santuario, nga agik-ikkis a buyogen ti natbag a timek iti daydiay situtugaw iti ulep: ‘Iserrekmo ta kumpaymo ket aganika, agsipud ta dimtengen ti oras a panagani, ta ti anien iti daga naan-anayen a natangkenan.’ Ket daydiay situtugaw iti ulep imparaspasna ti kumpayna iti daga, ket ti daga nagapasan.”​—Apocalipsis 14:14-16.

22. (a) Asino ti nakaaruat iti korona a balitok ken situtugaw iti puraw nga ulep? (b) Kaano ti kangitingitan ti panagani, ken kasano?

²² Di pagduaduaan no asino daydiay situtugaw iti puraw nga ulep. Yantangay ti situtugaw iti puraw nga ulep ket kaasping ti anak ti tao ken addaan iti korona a balitok, nalawag nga isu ni Jesus, ti Mesianiko nga Ari a nasirmata met ni Daniel. (Daniel 7:13, 14; Marcos 14:61, 62) Ngem ania ti panagani a naipadto ditoy? Idi adda ni Jesus ditoy daga, inyarigna ti trabaho a panangaramid kadagiti adalan iti panagani iti sangalubongan a talon ti sangatauan. (Mateo 9:37, 38; Juan 4:35, 36) Ti kangitingitan daytoy a panagani ket iti aldaw ti Apo, ti tiempo a pannakaisaad ni Jesus kas Ari ken panangukomna kas pannakabagi ni Amana. Gapuna, ti panawen a panagturayna manipud idi 1914 ket naragsak met a panawen ti panagani.​—Idiligmo ti Deuteronomio 16:13-15.

23. (a) Siasino ti naggapuan ti bilin no kaano nga irugi ti panagani? (b) Ania a panagani ti maar-aramid manipud idi 1919 agingga ita?

²³ Nupay ni Jesus ket maysa nga Ari ken Ukom, inurayna ti bilin ni Jehova a Diosna sakbay nga inrugina ti agani. Naggapu dayta a bilin iti “templo a santuario” babaen ti maysa nga anghel. Nagtungpal a dagus ni Jesus. Umuna, manipud idi 1919, imbaonna dagiti anghelna a mangiringpas iti pannakaani dagiti 144,000. (Mateo 13:39, 43; Juan 15:1, 5, 16) Simmaruno ti pannakaani ti dakkel a bunggoy dagiti sabsabali a karnero. (Juan 10:16; Apocalipsis 7:9) Ipakita ti historia nga iti nagbaetan ti 1931 ken 1935, adu kadagitoy a sabsabali a karnero ti nangrugi nga agparang. Idi 1935, impalgak ni Jehova iti klase Juan no siasino a talaga ti mangbukel iti dakkel a bunggoy a nadakamat iti Apocalipsis 7:9-17. Manipud idin, naipaganetget ti pannakaurnong daytoy a bunggoy. Idi tawen 2005, nasuroken nga innem a milion ti kaaduda, ken agtultuloy ti panagaduda agingga ita. Wen, daydiay kaasping ti anak ti tao nawadwad ti naapitnan iti daytoy panawen ti panungpalan, ket pudno a makaparagsak dayta.​—Idiligmo ti Exodo 23:16; 34:22.

Pannakaipayatpayat ti Kaubasan ti Daga

24. Ania ti iggem ti maikalima nga anghel, ken ania ti impukkaw ti maikanem nga anghel?

²⁴ No nalpasen ti pannakaani dagiti maisalakan, tiempo metten ti sabali a panagani. Kuna ni Juan: “Ket kaskasdi a sabali pay nga anghel [ti maikalima] ti rimmuar manipud iti templo a santuario nga adda idiay langit, isu addaan met iti natadem a kumpay. Ket kaskasdi a sabali pay nga anghel [ti maikanem] ti rimmuar manipud iti altar ket isu addaan autoridad iti apuy. Ket nagpukkaw a buyogen ti natbag a timek iti daydiay addaan iti natadem a kumpay, a kunkunana: ‘Iserrekmo ta natadem a kumpaymo ket burasem dagiti raay ti ubas ti daga, agsipud ta naluomen dagiti ubasna.’” (Apocalipsis 14:17, 18) Naitalek kadagiti anghel ti dakkel a trabaho a panagani kabayatan ti aldaw ti Apo, a paglalasinenda dagiti naimbag ken dakes.

25. (a) Ania ti ipasimudaag ti banag a naggapu ti maikalima nga anghel iti santuario ti templo? (b) Apay a maitutop a ti bilin nga irugin ti panagani ket naggapu iti anghel a “rimmuar manipud iti altar”?

²⁵ Ti maikalima nga anghel ket naggapu iti santuario ti templo nga ayan ni Jehova; no kasta, maaramid met ti ultimo a panagani sigun iti pagayatan ni Jehova. Babaen ti sabali pay nga anghel a “rimmuar manipud iti altar,” naibilin iti daytoy maikalima nga anghel a rugiannan ti trabahona. Napnuan kaipapanan daytoy yantangay inyimtuod dagiti matalek a kararua nga adda iti sirok ti altar: “Agingga iti kaano, Soberano nga Apo a nasantuan ken napudno, nga agkedkedka a mangukom ken mangibales iti darami kadagidiay agnanaed iti daga?” (Apocalipsis 6:9, 10) Ita ta maapiten ti kaubasan ti daga, mapatganen daytoy a panagdawat iti pammales.

26. Ania “ti ubas ti daga”?

²⁶ Ngem ania “ti ubas ti daga”? Iti Hebreo a Kasuratan, naawagan ti nasion dagiti Judio kas kaubasan ni Jehova. (Isaias 5:7; Jeremias 2:21) Umasping iti dayta, nailadawan ni Jesu-Kristo kas puon ti ubas ket dagidiay makipagserbi kenkuana iti Pagarian ti Dios isuda dagiti sanga. (Juan 15:1-8) Ti naisangsangayan la unay maipapan iti kaubasan isu ti panangpataudna kadagiti bunga, ket ti pudno a Nakristianuan a kaubasan nangpataud iti naruay a bunga a pakaidayawan ni Jehova. (Mateo 21:43) Nalawag ngarud a saan a daytoy pudno nga ubas ti kayat a sawen “ti ubas ti daga,” no di ket ti sinsinan a kaubasan ni Satanas, ti rinuker a makitkita a sistema ti panangiturayna iti sangatauan, agraman dagiti nadumaduma a “raay” dagiti sinasairo a bunga a timmaud iti panaglabas dagiti siglo. Ti Babilonia a Dakkel, a ti apostata a Kristianidad ti kangrunaan a pasetna, ket dakkel ti impluensiana iti daytoy a makasabidong nga ubas.​—Idiligmo ti Deuteronomio 32:32-35.

27. (a) Ania ti mapasamak inton ti anghel a nakaiggem iti kumpay urnongenna dagiti ubas ti daga? (b) Aniada a padto iti Hebreo a Kasuratan ti mangipasimudaag iti kasaknap ti panagani?

²⁷ Masapul a maiwayat ti panangukom! “Ket ti anghel imparaspasna ti kumpayna iti daga ket inurnongna ti ubas ti daga, ket impuruakna dayta iti dakkel a pagpespesan iti ubas ti unget ti Dios. Ket ti pagpespesan iti ubas napayatpayat iti ruar ti siudad, ket manipud iti pagpespesan iti ubas rimmuar ti dara a kas kangato dagiti pangngednged kadagiti kabalio, iti kaadayo a sangaribu ket innem a gasut nga estadio.” (Apocalipsis 14:19, 20) Nabayagen a naipakaammo ti pungtot ni Jehova maibusor iti daytoy a kaubasan. (Sofonias 3:8) Nalawag a naipadto iti libro ni Isaias ti pannakadadael dagiti amin a nasion inton maipayatpayat ti pagpespesan iti ubas. (Isaias 63:3-6) Impadto met ni Joel a “rineprep,” dagiti intero a nasion, ti a madadael iti “pagpespesan iti ubas” iti “nababa a tanap ti pangngeddeng.” (Joel 3:12-14) Wen, ginabsuonto ti maani ket uray kaano saanton a maulit dayta! Sigun iti sirmata ni Juan, saan laeng a basta maburas dagiti ubas no di ket mapukan ti simboliko a puon ti ubas sa maipuruak ken maipayatpayat iti pagpespesan. No kasta, maikisapto ti kaubasan ti daga ket pulos a saanton nga agtubo pay.

28. Siasino ti mangipayatpayat iti kaubasan ti daga, ket ania ti kayat a sawen ti ‘pannakaipayatpayat ti pagpespesan iti ruar ti siudad’?

²⁸ Sigun iti sirmata, dagiti kabalio ti mangipayatpayat ta ti dara a napespes kadagiti ubas ket dumanon kadagiti “pangngednged kadagiti kabalio.” Yantangay pannakigubat ti masansan a tuktukoyen ti termino a “kabalio,” nalawag a tiempo ti gubat daytoy. Maipapan kadagiti buyot ti langit a sumarsaruno ken Jesus iti ultimo a gubat maibusor iti sistema ti bambanag ni Satanas, naikuna a payatpayatenda “ti pagpespesan iti ubas ti kinaunget ti pungtot ti Dios a Mannakabalin-amin.” (Apocalipsis 19:11-16) Nalawag a dagitoy ti mangipayatpayat iti kaubasan ti daga. Ti pagpespesan iti ubas ket ‘maipayatpayat iti ruar ti siudad,’ kayatna a sawen, iti ruar ti nailangitan a Sion. Talaga a maitutop a ditoy daga a maipayatpayat ti kaubasan ti daga. Ngem ‘maipayatpayatto met dayta iti ruar ti siudad’ ta saanto a maan-ano dagiti natda iti bin-i ti babai, a mangirepresentar iti nailangitan a Sion ditoy daga. Dagitoy agraman ti dakkel a bunggoy sitatalged a maitalimengdanto iti naindagaan nga urnos ti organisasion ni Jehova.​—Isaias 26:20, 21.

29. Kasano kaadalem ti dara manipud iti pagpespesan ti ubas, kasano kaadayo ti madanonna, ken ania ti ipasimudaag amin daytoy?

²⁹ Daytoy a nakapatpatak a sirmata adda katupagna iti pannakarumrumek dagiti pagarian ditoy daga babaen ti Pagarian, wenno ti bato a nailadawan iti Daniel 2:34, 44. Addanto maaramid a panangtalipupos. Ti karayan ti dara manipud iti pagpespesan ket agingga kadagiti pangngednged kadagiti kabalio ti kaadalemna ken dumanon iti 1,600 nga estadio ti kaatiddogna.a Daytoy a dakkel a numero, a maala babaen ti panangmultiplikar iti uppat nga uppat iti resulta ti sangapulo a sangapulo (4 x 4 x 10 x 10), ipaganetgetna a ti pammaneknek ti pannakadadael ket saklawenna ti intero a daga. (Isaias 66:15, 16) Naan-anayto ken saan a maibabawi ti pannakadadael. Pulos a saanto nga agramut manen ti kaubasan ni Satanas ditoy daga!​—Salmo 83:17, 18.

30. Ania dagiti bunga ti kaubasan ni Satanas, ken ania koma ti determinasiontayo?

³⁰ Yantangay agbibiagtayon iti arinunos ti panawen ti panungpalan, napnuan kaipapanan ti sirmata maipapan kadagitoy a dua a panagani. No matmatantayo ti aglawlawtayo, makitatayo dagiti bunga ti kaubasan ni Satanas. Ti aborsion ken dadduma pay a kita ti pammapatay; ti homoseksualidad, pannakikamalala, ken dadduma pay a kita ti imoralidad; ti kinakusit ken kinaawan ti nainkasigudan a panagayat​—amin dagita ti mamagbalin iti daytoy a lubong a rinuker iti imatang ni Jehova. Nangpataud ti kaubasan ni Satanas iti “bunga ti makasabidong a mula ken ajenjo.” Dagiti makadadael ken idolatroso nga aramidna ket saan a pakaidayawan ti Naindaklan a Namarsua iti sangatauan. (Deuteronomio 29:18; 32:5; Isaias 42:5, 8) Anian a pribilehio ti aktibo a pannakitimpuyog iti klase Juan iti panagani kadagiti nasayaat a bunga nga ur-urnongen ni Jesus a pakaidayawan ni Jehova! (Lucas 10:2) Sapay koma ta determinadotayo amin a pulos a di patulawan iti kaubasan daytoy a lubong, iti kasta saantayto a mairaman iti kaubasan ti daga a maipayatpayat inton maiwayat ti nakaam-amak a panangukom ni Jehova.

[Footnote]

[Kahon iti panid 208]

‘Ti Arak ti Pannakiabigna’

Prominente a paset ti Babilonia a Dakkel ti Iglesia Romana Katolika. Ti papa idiay Roma ti mangtartarawidwid iti simbaan ken kunada a suno ni apostol Pedro ti tunggal papa. Dagiti sumaganad ket sumagmamano laeng kadagiti naipablaak a kinapudno maipapan kadagitoy makunkuna a suno:

Formoso (891-96): “Siam a bulan kalpasan ti ipapatayna, kinalida ti bangkay ni Formoso iti pagitaneman iti papa sada insaklang iti konsilio para kadagiti ‘bangkay’ tapno mabista iti panangidaulo ni Esteban [ti baro a papa]. Naakusar ti natayen a papa iti nakaro a panagtarigagay iti saad kas papa ket naideklara nga awan serserbi ti amin nga inaramidna. . . . Inuksobda ti sutanana; pinutedda dagiti ramay ti kannawan nga imana.”​—New Catholic Encyclopedia.

Esteban VI (896-97): “Sumagmamano a bulan kalpasan [ti pannakaisaklang ti bangkay ni Formoso], ti naranggas a reaksion pinagpatinggana ti kina-papa ni Papa Esteban; naikkat kenkuana ti simbolo ti papa, naibalud, ken nabitay.”​—New Catholic Encyclopedia.

Sergio III (904-11): “Dagiti dua a sinarunona . . . ket nabitay iti uneg ti pagbaludan. . . . Idiay Roma, sinuportaran ti pamilia ni Theophylactus, a babaen iti maysa kadagiti annakna a babbai a ni Marozia, maipagarup a naaddaan iti maysa nga anak a lalaki (daydi nagbalin a Papa Juan XI).”​—New Catholic Encyclopedia.

Esteban VII (928-31): “Iti maudi a tawtawen ti kina-papana, naibalud ken napapatay ni Papa Juan X gapu ta napagurana . . . ni Marozia, ti Donna Senatrix ti Roma. Kalpasanna, inted ni Marozia ti kina-papa ken ni Papa Leo VI, a natay kalpasan ti 6 ¹⁄2 a bulan a panagtakemna. Ni Esteban VII ti simmuno kenkuana, nalabit gapu iti impluensia ni Marozia. . . . Bayat ti 2 a tawen a panagtakemna kas Papa, awan ti gawayna gapu iti panangdominar ni Marozia.”​—New Catholic Encyclopedia.

Juan XI (931-35): “Kalpasan ti ipapatay ni Esteban VII . . . , ni Marozia, iti Sangakabbalayan ni Theophylactus, nagun-odna ti kina-papa para iti anakna a ni Juan, maysa nga agtutubo nga agtawen idi iti nasurok la bassit a 20. . . . Kas papa, ni Juan ket dinominaran ti inana.”​—New Catholic Encyclopedia.

Juan XII (955-64): “Awan pay 18 ti tawenna idi, ket nagdindinamag kadagidi a tiempo ti kinaawan interesna kadagiti naespirituan a banag, ti pannakaigamerna kadagiti naalas a paglinglingayan, ken ti di magawidan a nalulok a panagbiagna.”​—The Oxford Dictionary of Popes.

Benedicto IX (1032-44; 1045; 1047-48): “Nagdindinamag ti panangilakona iti kina-papana iti amana iti buniag ket kalpasanna namindua a binawina met laeng dayta a saad.”​—The New Encyclopædia Britannica.

Gapuna, imbes a surotenda koma ti ulidan ni matalek nga apostol Pedro, nagbalin a dakes nga impluensia dagitoy ken dagiti dadduma pay a papa. Pinalubosanda ti panangibukbok iti dara ken ti naespirituan ken pisikal a pannakiabig, agraman ti impluensia ni Jezebel, a mangtulaw iti iglesia nga inturayanda. (Santiago 4:4) Idi 1917, detalyado a naidatag ti adu kadagita a kinapudno iti libro a The Finished Mystery nga impablaak dagiti Estudiante ti Biblia. Daytoy ti maysa a pamay-an dagiti Estudiante ti Biblia kadagidi a tiempo a ‘mangkabil iti daga iti tunggal kita ti pannaplit.’​—Apocalipsis 11:6; 14:8; 17:1, 2, 5.

[Ladawan iti panid 206]

Mangukom ni naitrono a Kristo buyogen ti suporta dagiti anghel

[Ladawan iti panid 207]

Idi narba ti Babilonia idi 539 K.K.P., nawayawayaan dagiti baludna