Librot’ Biblia Numero 56​—Tito

Mannurat: Pablo

Lugar a Nakaisuratanna: Macedonia (?)

Nalpas a Naisurat: c. 61–64 K.P.

1. (a) Ania nga annong ti naitalek ken Tito? (b) Aniat’ nanglikmut kadagiti kongregasion ti Creta, ket aniat’ kasapulan nga aramiden dagiti Kristiano sadiay?

“NI PABLO, nga adipen ti Dios ken apostol ni Jesu-Kristo . . . ken Tito, pudno nga anakko mayannurot iti pammati a sapasap.” (Tito 1:1, 4) Kastat’ rugi ti surat ni Pablo iti katrabahuanna ken nabayag a kinadkaduana a ni Tito, nga imbatina idiay isla ti Creta tapno nasaysayaat ti pannakaorganisa dagiti kongregasion. Dakkel ti naipaannong ken Tito. Daytoy nga isla, a kunada a kadaanan a taeng “ti ama ti didios ken tattao,” isut’ naggapuan ti pagsasao a “panangkreta iti taga Creta,” kaipapananna “sikapam ti sikap.”a Agdindinamag ti kinalangsotda, nga uray la nga inadaw ni Pablo ti propetada a nagkuna: “Dagiti taga Creta agnanayon a natirida, dakes nga an-animal, di mangged a buklis.” (1:12) Dagiti taga Creta idi tiempon Pablo kastoy met ti pannakadeskribirda: “Dagiti umili di mapiar, nalastog, ken nariri; isuda ket naagum, nagaramugam, naulbod, ken mammartek, a napalalo unay; ket dagiti Judio a nakipagtaeng kadakuada agparang a nakarkaroda pay nga imoral ngem dagiti umili.”b Kasta ti nanglikmut kadagiti kabangbangon a kongregasion sadi Creta; gapuna masapul unay a dagiti mamati inda laksiden “ti kinakillo ken dagiti nailubongan a tarigagay ket agbiag[da] a sipaparbeng ken sililinteg ken iti nadiosan a debosion,” kas impatigmaan ni Pablo.​—2:12.

2, 3. (a) Aniat’ nagkadkaduaan da Tito ken Pablo? (b) Sadinot’ mabalin a nagsuratan ni Pablo ken Tito, ken iti ania a panggep?

² Ti libro a Tito bassit nga impormasion ti itedna no iti panagkadkadua da Pablo ken Tito. Ngem, sigun kadagiti pannakatukoy ni Tito kadagiti dadduma a surat ni Pablo, adut’ makutkot nga impormasion. Ni Tito, a Griego, kadarato kinaduanan Pablo ket iti naminsan nga okasion kaduana a napan Jerusalem. (Gal. 2:1-5) Tinukoy ni Pablo kas “nakiraman kaniak ken kadua a trabahador.” Ni Tito ti imbaon ni Pablo sadi Corinto kalpasan ti damo a panagsuratna kadagiti taga Corinto manipud Efeso. Idi addat’ Corinto, nainaig ni Tito iti abuloy nga inummongda para kadagiti kakabsat sadi Jerusalem, ket kalpasanna nagsubli sigun iti bilin ni Pablo tapno an-anayenna ti koleksion. Idi nagsubli sadi Corinto kalpasan ti panagkitada ken Pablo sadi Macedonia a ni Tito inawitna ti maikadua a surat ni Pablo kadagiti taga Corinto.​—2 Cor. 8:16-24; 2:13; 7:5-7.

³ Kalpasan a naluk-atan ni Pablo iti damo a pannakaibaludna sadi Roma, da Timoteo ken Tito nakikaduada manen kenkuana bayat dagiti ultimo a tawen ti ministerio. Agparang a nairaman ditoy ti panagserbidat’ Creta, Grecia, ken Macedonia. Kamaudiananna, nasao a ni Pablo napan Nicopolis, iti amianan a laud ti Grecia, nga agparang a nakaarestaranna sa naipan idiay Roma para iti maudi a pannakaibaludna ken ti panangpapatayda kenkuana. Idi bimmisitadat’ Creta imbati ni Pablo ni Tito tapno inna “korehiren dagiti banag a kamali ken . . . mangisaad kadagiti panglakayen iti tunggal siudad,” maitunos iti instruksionna ken Tito. Agparang a ti surat ni Pablo inaramidna kalpasan nga imbatina ni Tito sadi Creta, a nalabit idi addat’ Macedonia. (Tito 1:5; 3:12; 1 Tim. 1:3; 2 Tim. 4:13, 20) Kasla ti panggepna ket umarngi iti Umuna a Timoteo, nga isut’ panangparegta iti katrabahuan ni Pablo ken mangted ti suporta kadagiti annongna.

4. Kaano ngata a naaramid ti surat ken Tito, ket aniat’ ebidensia nga autentiko daytoy?

⁴ Nalabit insurat ni Pablo daytoy iti nagbaetan ti umuna ken maikadua a pannakaibaludnat’ Roma, wenno idi agarup 61 inggat’ 64 K.P. Ti mangpasingked nga autentiko ti surat ken Tito ket pumada kadagidi kinageddanna a surat ken Timoteo, dagiti tallo a librot’ Biblia a naawagan “pastoral a sursurat” ni Pablo. Agkakaarngi ti estilo ti pannakaisuratda. Da Ireneo ken Origen parehoda a nagadaw iti Tito, ket adu a kadaanan nga autoridad ti mangpasingked met a kanonikal daytoy. Masarakan daytoy iti Sinaitic ken Alexandrine Manuscripts. Idiay John Rylands Library adda pirsay a papiro, a P³², a bulong ti codex idi agarup maikatlo a siglo K.P. a naglaon ti Tito 1:11-15 ken 2:3-8.c Di pagduaduaan a ti libro ket autentiko a paset ti naipaltiing a Kasuratan.

LINAON TI TITO

5. (a) Aniada a kualipikasion ti manangaywan ti inggunamgunam ni Pablo, ket apay a nesesita daytoy? (b) Apay a masapul a mamabalaw ni Tito a nainget, ket aniat’ nasao maipapan kadagiti tao a natulawan?

⁵ Mamatigmaan dagiti manangaywan babaen ti makapakaradkad a sursuro (1:1-16). Kalpasan ti nadungngo a kablaaw, inlanad ni Pablo dagiti kualipikasion ti manangaywan. Naigunamgunam a ti manangaywan “awan pakababalawanna,” managayat iti naimbag, nalinteg, nasungdo, “salimetmetanna a sititibker ti matalek a sao no maipapan iti arte ti panangisurona, tapno mabalinna ti mamatigmaan babaen ti sursuro a makapakaradkad ken tapno mababalawna dagiti sumuppiat.” Kasapulan daytoy ta adda “dagiti manangallilaw ti isip” a riribukenda ti intero a sangakabbalayan gapu lat’ kinukusit a gunggona. Gapuna ni Tito “babalawe[nna] ida iti nainget, tapno nasalun-atda iti pammati, a dida ipangag dagiti parbo a sarita dagiti Judio.” Dagiti tao a natulawan mabalin nga ibagada a silalatak nga ammoda ti Dios, ngem isut’ tallikudanda gapu kadagiti aramidda.​—1:6-10, 13, 14.

6. Aniat’ naibalakad no iti Kristiano a kababalin?

⁶ Agbiag a sitatakneng, sililinteg, ken iti nadiosan a debosion (2:1–3:15). Dagiti lallakay ken babbaket natakneng ken managraemda koma. Dagiti agkabannuag a babbai ayatenda dagiti lallakayda ken annakda ket agpasakupda kadagiti assawada “tapno di matabbaawan ti sao ti Dios.” Dagiti agkabannuag a lallaki ehemploda koma iti naimbag nga aramid ken nasayaat a panagsasao. Dagiti adipen nga agpasakup ipakitada ti “naan-anay a naimbag a pannakatalek.” Ti di kaikarian a kinamanangaasit’ Dios, a nagturong iti pannakaisalakan, naiparangarangen, a paregtaenna ti kinatakneng, kinalinteg, ken ti nadiosan a debosion kadagidiay dinalusanen ti Dios baeten ken Kristo Jesus “maipaay kenkuana a maysa nga ili a kukuana, naregta kadagiti naimbag nga aramid.”​—2:5, 10, 14.

7. Aniat’ impaganetget ni Pablo maipapan iti panagpasakup, pannakaisalakan, ken kadagiti naimbag nga aramid?

⁷ Impaganetget ni Pablo ti kinapateg ti panagpasakup ken panagtulnog kadagiti gobierno ken “ipakitada ti amin a kinaemma kadagiti isuamin a tao.” Da Pablo ken dagiti kaduana a Kristiano datida a dakes kas kadagiti dadduma. Saan a maigapu iti bukodda nga aramid, no di gaput’ kinamanangaasi, ayat, ken asit’ Dios, naisalakanda babaen ti nasantuan nga espiritu ket makipagtawidda iti namnama ti biag nga agnanayon. Dagidiay mamati iti Dios “rumeggetda a mangtaginayon kadagiti naimbag nga aramid.” Masapul nga iddianda dagiti minamaag a suppiat ken susik gapu iti Linteg, ket no adda mangpanuynoy iti sekta, laksidenda kalpasan ti umuna ken maikadua a pammagbaga. Kiniddaw ni Pablo nga umay ni Tito sadi Nicopolis ket, kalpasan dagiti dadduma nga instruksionna iti panagmision, impaganetgetna manen ti kinapateg dagiti naimbag nga aramid, tapno nabungada.​—3:2, 7, 8.

NO APAY NAIMBAG

8. Ania a balakad ni Pablo iti surat ken Tito ti “naimbag ken makagunggona” kadatayo ita, ken apay?

⁸ Dagiti Kristiano sadi Creta linikmut ida ti kinatiri, kinarinuker, ken kinaagum. Inda latta aya suroten dagiti kaaduan? Wenno adda piho nga aramidenda tapno suminada a naan-anay ket agserbida kas ili a sinantipikar ni Jehova a Dios? Kas impakaammona sigun ken Tito a dagiti taga Creta “rumeggetda a mangtaginayon kadagiti naimbag nga aramid,” kuna ni Pablo: “Dagitoy a banag naimbag ken makagunggona kadagiti tao.” Itatta “naimbag ken makagunggona” met dagitoy, iti lubong a nairarem iti pitak ti kinatiri ken kinukusit nga aramid, a dagiti pudno a Kristiano “adalenda a taginayonen dagiti naimbag nga aramid,” a nabungada iti serbisio ti Dios. (3:8, 14) Amin dagidi a panangkondenar ni Pablo iti imoralidad ken kinadangkes a nameligro kadagiti kongregasion sadi Creta isudat’ kas pakdaar kadatayo ita a ‘ti di kaikarian a kinamanangaasit’ Dios bilinennatay a mangilaksid iti kinakillo ken dagiti nailubongan a tarigagay ket agbiagtay a sitatakneng ken sililinteg ken iti nadiosan a debosion iti ngalay daytoy sistema dagiti banag.’ Dagiti met Kristiano “sidadaanda iti isuamin a naimbag nga aramid” no iti panagtulnogda kadagiti gobierno, panangtaginayon ti naimbag a konsiensia.​—2:11, 12; 3:1.

9. Kasano a nayunay-unay ti kinapateg ti umiso a sursuro, lallalo kas rebbengen ti manangaywan?

⁹ Ti Tito 1:5-9 nayonanna ti 1 Timoteo 3:2-7 a mangipakita no aniat’ kalikaguman ti nasantuan nga espiritu kadagiti manangaywan. Igunamgunamna daytoy a ti manangaywan “salimetmetanna a sititibker ti matalek a sao” ken agbalin a mannursuro idiay kongregasion. Anian a nesesita daytoy tapno agnataenganda amin! Kinapudnona, ti kinanasken ti umiso a pannursuro namin-adu a naipaganetget iti surat ken Tito. Binalakadan ni Pablo ni Tito a “sawem dagiti banag a maikanatad iti makapakaradkad a sursuro.” Dagiti koma babbaket “mangisuroda kadagiti banag a nasayaat,” ket dagiti adipen ‘arkosanda ti sursuro ti Manangisalakanda, ti Dios, kadagiti isuamin a banag.’ (Tito 1:9; 2:1, 3, 10) Kas panangigunamgunamna ken Tito a masapul a ti manangaywan ket natibker ken natured a mangisuro, kunan Pablo: “Dagitoy a banag sawem ken ibalakadmo ket mangbabalawka a buyogen ti amin nga autoridad nga agmandar.” Ket kadagiti sumukir, kunana: “Babalawem ida iti nainget, tapno nasalun-atda iti pammati.” No kasta, ti surat ni Pablo ken Tito nangnangruna a “naimbag a pakasursuruan, pakababalawan, pakatinggaran, pakadisiplinaan iti kinalinteg.”​—Tito 2:15; 1:13; 2 Tim. 3:16.

10. Aniat’ pangparegtaan kadatayo ti surat ken Tito, ket ania a naragsak a namnama ti gutugotenna?

¹⁰ Ti surat ken Tito gutugotennat’ apresasiontayo iti di kaikarian a kinamanangaasit’ Dios ket paregtaennatay nga umikay iti kinakillo ti lubong ‘bayat nga ur-urayentay ti naragsak a namnama ken ti nadayag a pannakaiparangarang ti dakkel a Dios ken ti Manangisalakan kadatayo, ni Kristo Jesus.’ No kastat’ aramidenda, dagidiay naibilang a nalinteg baeten ken Kristo Jesus agbalinda nga “agtawid mayalubog iti pananginanama ti biag nga agnanayon” idiay Pagarian ti Dios.​—Tito 2:13; 3:7.

[Footnotes]