Librot’ Biblia Numero 66​—Apocalipsis

Mannurat: Apostol Juan

Lugar a Nakaisuratanna: Patmos

Nalpas a Naisurat: c. 96 K.P.

1. (a) Maipapan kadagiti simbolismot’ Apocalipsis, aniat’ pagaanamongan dagiti adipen ti Dios? (b) Apay a ti Apocalipsis umno a naikabil a maudi a paset ti Biblia?

NAIRANTA kadi a mamutbuteng dagiti simbolismo ti Apocalipsis? Adayo a kasta! Ti kaitungpalan ti padto pagamkanto dagiti nadangkes, ngem dagiti matalek nga adipen ti Dios anamonganda ti naipaltiing nga introduksion ken ti komentot’ anghel iti ngudo: “Naragsak daydiay agbasa a sipipigsa ken dagidiay agdengngeg kadagiti sao daytoy a padto.” “Naragsak daydiay mangsalimetmet kadagiti sao ti padto daytoy a pagbasaan.” (Apoc. 1:3; 22:7) Nupay immun-una a naisurat daytoy ngem dagiti sabali nga uppat a libro ni Juan, maikanatad a maikabil ti Apocalipsis a maudi iti koleksion ti 66 a naipaltiing a libro a mangbukel iti Bibliatayo, ta ti Apocalipsis itagadna dagiti agbasa iti adayo a masanguanan, ta ipaaynat’ manggupgop a sirmata dagiti panggep ti Dios iti sangatauan, ken isut’ nadayag a mangtampok iti grande a temat’ Biblia, ti pannakasantipikar ti nagan ni Jehova ken ti pannakaalangon ti kinasoberanona babaen ti Pagarian iti sidong ni Kristo, a Naikari a Bin-i.

2. Kasano a nakagteng ken Juan ti Apocalipsis, ket apay maikanatad ti titulo ti libro?

² Sigun iti bersikulo a pannakatitulona, daytoy ket “apocalipsis ni Jesu-Kristo, nga inted ti Dios kenkuana . . . Ket imbaonna ti anghelna ket indatagna dayta kadagiti tanda baeten kenkuana ken adipenna a Juan.” No kasta ni Juan mannurat laeng, saan nga isut’ nagtaudan ti insuratna. Gapuna saan a ni Juan ti nangipalgak, ket ti libro saan met nga apocalipsis ni Juan. (1:1) Daytoy a pannakalukais iti adipen ti Dios kadagiti karkarna a panggepna iti masanguanan isut’ mamagbalin a maikanatad unay iti titulona, ta ti A·po·kaʹly·psis (Apocalipsis) a Griego a nagan ti libro kaipapananna “Pannakalukas” wenno “Pannakalukais.”

3. Asino a Juan a mannurat ti ipasimudaag ti Apocalipsis, ket kasano a suportaran daytoy dagiti kadaanan a historiador?

³ Asino daytoy Juan a natukoy a nagsurat ti Apocalipsis sigun iti umuna a kapitulona? Naibaga kadatayo nga isut’ adipen ni Jesu-Kristo, kasta met a kabsat ken kaduana iti rigat, ken naidistiero iti isla ti Patmos. Masinunuo nga isu ket nalatak kadagiti managbasa, ket dida kasapulan ti kanayonan pay a pagilasinan. Isu ni apostol Juan. Suportaran daytoy dagiti adu a historiador. Ni Papias, a nagsurat idi rugrugi ti maikadua a siglo K.P., namati nga apostol ti nangisurat iti dayta. Kastoy ti kuna ni Justin Martyr, idi maikadua a siglo, sigun iti “Dialogue With Trypho, a Jew” (LXXXI): “Adda kaduami, nga agnagan Juan, maysa kadagiti apostol ni Kristo, a nangipadto ti apocalipsis a naipalgak kenkuana.”a Imbatad ni Ireneo a ni apostol Juan ti mannurat, kasta met ken Clemente ti Alexandria ken ni Tertulian, idi arinunos ti maikadua ken rugrugi ti maikatlo a siglo. Kinuna ni Origen, nalatak nga eskolar ti Biblia idi maikatlo a siglo: “Tuktukoyek daydi nagsadag iti barukong ni Jesus, ni Juan, a nangibati ti maysa nga Ebanghelio, . . . ket insuratna pay ti Apocalipsis.”b

4. (a) Aniat’ mangilawlawag iti nagdumaan ti estilo ti Apocalipsis no idilig kadagiti dadduma nga insurat ni Juan? (b) Aniat’ mamaneknek a ti Apocalipsis ket autentiko a paset ti naipaltiing a Kasuratan?

⁴ Saan a gapu ta inggunamgunam unay ni Juan ti ayat kadagiti dadduma a librona a dina kabaelan nga isurat ti napnuan puersa ken nabileg nga Apocalipsis. Isuda ken kabsatna a Santiago narurodda unay kadagidi Samaritano iti maysa a siudad ket kayatda nga agtudo koma ti apuy manipud langit. Isu a nanaganandat’ “Boanerges,” wenno “Annak ti Gurruod.” (Mar. 3:17; Luc. 9:54) Daytoy a panagduma ti estilo di problema no lagipentay a sabali ti temat’ Apocalipsis. Dagiti nakita ni Juan kadagitoy a sirmata ket nagpaiduma kadagiti immuna a nakitana. Ti karkarna nga itutunos daytoy kadagiti amin a propetiko a Kasuratan sigurado a paneknekanna nga autentiko a paset ti naipaltiing a Saot’ Dios.

5. Kaano nga insurat ni Juan ti Apocalipsis, ket kadagiti ania a sirkumstansia?

⁵ Sigun iti kauunaan a pammaneknek, agarup 96 K.P. idi insurat ni Juan ti Apocalipsis, gistay 26 a tawen kalpasan a nadadael ti Jerusalem. Kas pammasingked itoy, kastoy ti kuna ni Ireneo maipapan iti Apocalipsis, sigun iti “Against Heresies” (V, xxx): “Ta dipay unay nabayag dayta, no di ket iti tiempotayo, iti arinunos ti turay ni Domitian.”c Anamongan da Eusebio ken Jerome daytoy a testimonia. Ni Domitian isu ti kabsat ni Tito, a nangidaulo kadagiti armadat’ Roma a nangduprak iti Jerusalem. Nagbalin nga emperador idi natay ni Tito, 15 tawen sakbay a naisurat ti Apocalipsis. Immandarna nga isut’ madaydayaw kas dios ket inusarna ti titulo a Dominus et Deus noster (kaipapananna “Apo ken Diosmi”).d Ti panagrukbab iti emperador saan a nagdukotan dagidi agdaydayaw iti ulbod a didiosen, ngem di mabalin a makiraman dagidi immuna a Kristiano, ta dida kayat nga ikompromiso ti pammatida no itoy a banag. Gapuna, idi arinunos ti panagturay ni Domitian (81-96 K.P.), grabet’ pannakaidadanes dagiti Kristiano. Impapanda a ni Domitian ti nangidistiero ken Juan sadi Patmos. Idi pinatayda ni Domitian idi 96 K.P., sinunuan ni naan-anus a Nerva, a masinunuo a nangluk-at ken Juan. Inawat ni Juan, idi sibabalud sadi Patmos, dagiti sirmata nga insuratna.

6. Kasanotay koma a matmatan ti libro nga Apocalipsis, ket kasano ti pannakabingbingayna?

⁶ Maawatantay koma a ti nakita ni Juan ken naibilin nga isuratna kadagiti kongregasion ket saan a nagsasagadsad a sirmata nga awan panagnanaigda, nga agsisimparat a nairekord. Saan, ti intero nga Apocalipsis, manipud rugi inggat’ ngudo, mangted kadatay ti natunos a ladawan dagiti banag nga umay, nga agsasaganad dagiti sirmata agingga a naan-anay a naipalgak dagiti panggep ti Pagarian ti Dios idiay pungto dagiti sirmata. Matmatantay ngarud nga interamente ti Apocalipsis ken kas buklen dagiti agnanaig, natunos a paset, nga itagadnatayo iti adayo a masanguanan nanipud tiempo ni Juan. Kalpasan ti introduksionna (Apoc. 1:1-9), madibidir ti libro iti 16 a sirmata: (1) 1:10–3:22; (2) 4:1–5:14; (3) 6:1-17; (4) 7:1-17; (5) 8:1–9:21; (6) 10:1–11:19; (7) 12:1-17; (8) 13:1-18; (9) 14:1-20; (10) 15:1–16:21; (11) 17:1-18; (12) 18:1–19:10; (13) 19:11-21; (14) 20:1-10; (15) 20:11–21:8; (16) 21:9–22:5. Dagitoy a sirmatana sarunuen ti makatignay a konklusion, nga agsao amin da Jehova, Jesus, ti anghel, ken Juan, nga ipaayda ti ultimo a pasetda kas prinsipal a kameng ti kalasugan ti komunikasion.​—22:6-21.

LINAON TI APOCALIPSIS

7. Aniat’ kuna ni Juan a namunganayan ti Apocalipsis, ket kaduana dagidiay kameng ti pito a kongregasion no kadagiti ania a banag?

⁷ Ti introduksion (1:1-9). Inlawlawag ni Juan ti nadibinuan a Gubuayan ken ti paset ti anghel kas kalasugan iti palgaak, sana kinasao dagiti pito a kongregasion iti distrito ti Asia. Pinagbalin ni Jesu-Kristo ida “a pagarian, papadi a maipaay iti Dios ken Amana,” ni Jehova a Dios, ti Mannakabalin-amin. Impalagip ni Juan nga isu kaduada “iti rigat ken iti pagarian ken panagibtur gapu iti ikakanunong ken Jesus,” ta naidistiero sadi Patmos.​—1:6, 9.

8. (a) Aniat’ naibilin ken Juan nga aramiden? (b) Asinot’ nakitana iti tengnga dagiti pagsilawan, ket aniat’ inlawlawag Daytoy?

⁸ Mensahe kadagiti pito a kongregasion (1:10–3:22). Idi manglukat ti umuna a sirmata, babaen iti paltiing nasarakan ni Juan nga isu adda iti aldaw ti Apo. Ti napigsa, kasla trumpeta a timek imbagana kenkuana nga isuratna ti makitana iti pagbasaan sana ipatulod kadagiti pito a kongregasion, sadi Efeso, Smirna, Pergamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia, ken Laodicea. Idi tinaliawna ti nagsao, nakita ni Juan ti “maysa nga umasping iti anak ti tao” iti tengnga dagiti pito a pagsilawan, nga adda pito a bituen iti makanawanna. Daytoy ninagananna ti bagina kas “ti Umuna ken ti Maudi,” Daydi natay ngem itan sibibiag nga agnanayon ken addaan kadagiti tulbek ti patay ken ti Hades. Isu ngarud ni nagungar a Jesu-Kristo. Inlawlawagna: “Dagiti pito a bituen kaipapananda dagiti anghel kadagiti pito a kongregasion, ket dagiti pito a pagsilawan kaipapananda dagiti pito a kongregasion.”​—1:13, 17, 20.

9. Ania a komendasion ken balakad ti naited kadagiti kongregasion ti Efeso, Smirna, Pergamo, ken Tiatira?

⁹ Naibaga ken Juan a suratanna ti anghel ti kongregasion ti Efeso, a, nupay nagbannog, nagibtur, ken dina maanusan dagiti dakes a tao, pinanawanna ti umuna nga ayatna ket agbabawi koma sa agaramid kas iti dati. Naibaga iti kongregasion ti Smirna a nupay adda rigatna ken napanglaw, isu nabaknang ket di koma agbuteng: “Agtalinaedka a matalek uray agingga ken patay, ket itdekto kenka ti balangat ti biag.” Ti kongregasion ti Pergamo, nga agnanaed “ti yan ti trono ni Satanas,” salsalimetmetanna ti nagan ni Kristo ngem addada apostata iti tengngana, ket dagitoy agbabawida koma di la ket ta gubaten ni Kristo ida iti atiddog a kampilan ti ngiwatna. Idiay Tiatira ti kongregasion ‘adda ayat ken pammati ken ministerio ken panagibturna,’ ngem palugodanna “dayta babai a Jezebel.” Ngem, dagidiay matalek nga agtalinaed a natibker awatendanto “iti panagturay kadagiti nasion.”​—2:10, 13, 19, 20, 26.

10. Aniada a mensahe ti naipatulod kadagiti kongregasion ti Sardis, Filadelfia, ken Laodicea?

¹⁰ Ti kongregasion ti Sardis agdinamag a sibibiag, ngem natay yantangay dina inan-anay nga inaramid dagiti annongna iti sango ti Dios. Ngem, dagidiay agballigi dinanto punasen ti naganda iti libro ti biag. Ti kongregasion ti Filadelfia tinungpalna ti sao ni Kristo, isu nga inkarina nga aywanannanto ti kongregasion “iti oras ti pannakasuot, isu nga umayto iti isuamin a napagnaedan a daga.” Daydiay agballigi pagbalinento ni Kristo nga adigi iti templo ti Diosna. Kunan Kristo: “Isuratkonto kenkuana ti nagan ti Diosko ken ti nagan ti siudad ti Diosko, ti baro a Jerusalem . . . ken dayta bukodko a baro a nagan.” Idi tinukoyna ti bagina a “punganay ti pinarsua ti Dios,” imbaga ni Kristo iti kongregasion ti Laodicea a di napudot ket di met nalamiis gapuna isarwananto iti ngiwatna. Nupay pagtangsitdat’ kinabaknangda, dagiti kameng ti kongregasion talaga a napanglaw, bulsek, ken lamolamoda. Masapulda dagiti puraw a makinruar a pagan-anay, ken sapsapo ti mata tapno makakitada. Sumrekto ni Kristo ken makipangan iti asinoman a manglukat ti ruangan kenkuana. Iti daydiay agballigi, ipalubosto ni Kristo a makikatugaw kenkuana iti tronona, a kas met pannakikatugawna iti Ama idiay tronona.​—3:10, 12, 14.

11. Ania a nadayag a sirmata ti simmaruno a nakita ni Juan?

¹¹ Ti sirmata ti kinasanto ken dayag ni Jehova (4:1–5:14). Ti maikadua a sirmata ipannatay iti sango ti nailangitan a trono ti kinadaeg ni Jehova. Makasisirap ti imnas ti eksena, kas panagrimat dagiti napateg a bato. Adda 24 a panglakayen a sibabalangat a nakatugaw iti likmut ti trono. Adda uppat a sibibiag a parsua nga impagapuda ti kinasanto ken Jehova, ket dinaydayawda a maikari “nga umawat iti dayag ken iti dayaw ken iti pannakabalin” agsipud ta isut’ Namarsua kadagiti isuamin a banag.​—4:11.

12. Asino laeng ti maikari a manglukat iti pagbasaan a pitot’ seliona?

¹² “Daydiay situtugaw iti trono” adda ig-iggamanna a lukot a natimbrean iti pito a selio. Ngem asino ti maikari a manglukat iti lukot? Daydiay laeng “Leon a nagtaud iti tribo ni Juda, ti ramut ni David,” ti maikari! Daydiay, “Kordero a napapatay,” innalana ti lukot ken Jehova.​—5:1, 5, 12.

13. Ania a nagupgop a sirmata ti kimmuyog iti pannakalukat ti umuna nga innem a selio?

¹³ Luktan ti Kordero dagiti innem a selio ti pagbasaan (6:1–7:17). Mangrugin ti maikatlo a sirmata. Luktan ti Kordero dagiti selio. Umuna, rimmuar ti kabaliero a nagsakay iti puraw a kabalio “a sibaballigi ken tapno an-anayenna ti panagballigina.” Idin ti nagsakay iti umap-apuy ti kolorna a kabalio inikkatnat’ talna ditoy daga, ket adda pay nagsakay iti nangisit a kabalio nga inrasionnat’ irik. Ti nabessag a kabalio nagsakayan ni Patay, sa sumarsaruno kenkuanat’ Hades. Naluktan ti maikalima a selio, ket “dagidiay napapatay gapu iti sao ti Dios” agpukpukkawda tapno maibales ti darada. (6:2, 9) Idi maluktan ti maikanem a selio, naangay ti dakkel a ginggined, simmipnget ti init ken bulan, ket dagiti maingel ti daga indawatda kadagiti bantay nga agtinnagda kadakuada ket ilemmengda ida ken Jehova ken iti pungtot ti Kordero.

14. Aniat’ simmaruno a nakita maipapan kadagiti adipen ti Dios ken ti di mabilang a dakkel nga umariwekwek?

¹⁴ Kalpasanna, nangrugin ti maikapat a sirmata. Adda uppat nga anghel a nangtengngel kadagiti uppat nga angin ti daga agingga a maselioan ti muging dagiti adipen ti Dios. Ti dagupda 144,000. Kalpasanna nakita ni Juan ti di mabilang a dakkel nga umariwekwek a naggapu kadagiti amin a nasion, nga agtaktakder iti sango ti Dios ken ti Kordero, isu a nangipabiangandat’ pannakaisalakan, nga agserbida iti templo ti Dios iti aldaw ken rabii. Ti Kordero ‘ipastor ken igiyananto ida kadagiti ubbog ti danum ti biag.’​—7:17.

15. Aniat’ naangay idi maluktan ti maikapito a selio?

¹⁵ Naluktan ti maikapito a selio (8:1–12:17). Nagulimek ti langit. Sa pito a trumpetat’ nayawat iti pito nga anghel. Ti umuna nga innem a panagtrumpeta isut’ mangbukel iti maikalima a sirmata.

16. (a) Aniat’ napasamak idi nagsasagadsad a napuyotan dagiti umuna a lima a trumpeta, ket aniat’ umuna kadagiti tallo nga ay? (b) Aniat’ inyanunsio ti maikanem a trumpeta?

¹⁶ Idi sibaballigi a nagsasagadsad a napuyotan ti tallo a trumpeta, nagtudo dagiti didigra ditoy daga, baybay, ken dagiti karayan agraman dagiti ubbog ti danum. Idi maikapat, simmipnget ti apagkatlo ti init, bulan, ken bitbituen. Idi maikalima, adda bituen ti langit a linuk-atanna dagiti dudon a nangsaplit kadagidiay “awanan ti selio ti Dios kadagiti mugingda.” Daytoy ti “umuna nga ay,” ket dua pay ti umay. Ti maikanem a trumpeta impakaammona ti pannakabulos ti uppat nga anghel nga umay pumapatay. “Dua a sangalaksa a laksa” dagiti kabaliero a nangyeg ti didigra ken pammapatay, ngem kaskasdi a di pagbabawyan dagiti tao ti dakes nga aramidda.​—9:4, 12, 16.

17. Aniada a pasamak ti nagngudo idi mayanunsio a limmabasen ti maikadua nga ay?

¹⁷ Idi mangrugi ti maikanem a sirmata, sabali a napigsa nga anghel ti immulog manipud langit ket imbagana a “kadagiti aldaw ti panaguni ti maikapito nga anghel . . . ti nasagraduan a palimed ti Dios sigun iti naimbag a damag” malpaston. Adda bassit a pagbasaan a naipakan ken Juan. “Nasam-it a kas diro” iti ngiwatna, ngem pimmait ti tianna. (10:7, 9) Dua a saksi ti nagipadto a sikakawes ti nakersang iti 1,260 nga aldaw; idi kuan pinapatay ida “ti atap nga animal nga umuli a naggapu iti mangliwengliweng,” ket ti bangkayda nabaybay-an iti tallo ket kagudua nga aldaw “iti nalawa a dalan ti dakkel a siudad.” Dagiti agnanaed iti daga nagragsakda gapu kadakuada, ngem nagalinggagetda idi pinagungar ti Dios dagitoy. Iti dayta a kanito, adda dakkel a ginggined. “Ti maikadua nga ay napalabasen.”​—11:7, 8, 14.

18. Aniat’ napateg a nayanunsio idi nagpuyot ti maikapito a trumpeta, ket itan ti naituding a tiempo para iti ania?

¹⁸ Ita pinuyotan ti maikapito nga anghel ti trumpetana. Inyanunsio dagiti timek sadi langit: “Ti pagarian ti lubong nagbalin a pagarian ti Apotayo ken iti Kristona.” Nagrukbab iti Dios “dagiti duapulo ket uppat a panglakayen” ket nagyamanda, ngem nakapungtot dagiti nasion. Dimtengen ti naituding a tiempo ti Dios tapno ukomenna dagiti natay ken gunggonaanna dagidiay nasantuan ken “ti pannakadadael dagidiay mangdaddadael iti daga.” Naluktan ti santuario ti templona, ket nakita sadiay ti lakasa ti tulagna.​—11:15, 16, 18.

19. Ania a tanda ken gubat ti nakita sadi langit, aniat’ nagbanaganna, ket kasano a nainaig ditoy ti maikatlo nga ay?

¹⁹ Kalpasan a nayanunsio ti pannakaipasdek ti Pagarian, ti maikapito a sirmata dagus nga impakitana ti “dakkel a tanda” sandi langit. Babai a nagpasngay iti “anak, maysa a lalaki, a mangipastorto kadagiti amin a nasion babaen iti sarukod a landok.” Ti “dakkel nga umap-apuy ti kolorna a dragon” sidadaan a mangalun-on iti ubing, ngem ti ubing naipan idiay trono ti Dios. Ni Miguel ginubatna ti dragon, ket intappuakna ditoy daga “ti orihinal nga uleg, daydiay managan Diablo ken Satanas.” “Asikayo pay a daga”! Indadanes ti dragon ti babai sana ginubat dagiti natda ti bin-ina.​—12:1, 3, 5, 9, 12; 8:13.

20. Ania a dua nga atap nga animal ti simmaruno a nasirmata, ket kasanoda nga inimpluensiaan dagiti tao ditoy daga?

²⁰ Ti atap nga animal a naggapu iti baybay (13:1-18). Ti maikawalo a sirmatana ipakitana ti atap nga animal a pitot’ ulona ken sangapulot’ sarana, a rimkuas iti baybay. Naggapu ti pannakabalinna iti dragon. Maysa kadagiti ulona kasla nasugatan ti ipatay, ngem naagasan, ket amin a daga dinaydayawda ti animal. Insawangna dagiti tabbaawna iti Dios ket ginubatna dagidiay nasantuan. Ngem, adtoy! Sabali pay nga atap nga animal ti nakitan Juan, a rimkuas iti daga. Duat’ sarana kas ti kordero, ngem nagsao kas dragon. Inyaw-awanna dagiti agnaed ti daga ket imbagana a mangaramidda ti ladawan ti immuna nga atap nga animal. Pinilitda amin ida nga agrukbab itoy a ladawan ta no saan mapapatayda. No awanandat’ marka wenno numero ti atap nga animal, dida makagatang wenno makalako. Ti numerona 666.

21. Aniat’ nakita ni Juan idiay Bantay Sion, aniat’ awit ken improklamar dagiti anghel, ket kasanot’ pannakaikisap ti kaubasan ti daga?

²¹ Ti “agnanayon a naimbag a damag” ken nainaig a mensahe (14:1-20). Iti naragsak a pannakaidilig, iti maikasiam a sirmata, nakitan Juan ti Kordero idiay Bantay Sion, a kaduana ti 144,000 nga addat’ nagan ti Kordero ken ti Amana kadagiti mugingda. “Agkankantada ti kasla maysa a baro a kanta,” a “nagatangda manipud sangatauan a kas dagiti umuna a bunga a maipaay iti Dios ken iti Kordero.” Sabali nga anghel ti nagparang iti nagtangatangan, nga awitna ti “agnanayon a naimbag a damag nga impakaammona a kas naragsak a mensahe” kadagiti amin a nasion a kunkunana: “Agbutengkay iti Dios ket itedyo kenkuana ti dayag.” Sabali pay nga anghel ti nangibaga: “Natnagen ti Babilonia a Dakkel!” Ti maikatlo, inwaragawagna a dagidiay agrukbab iti atap nga animal ken ti ladawanna inumendanto ti pungtot ti Dios. Ti “umasping iti anak ti tao” a nangipakat ti kumpayna, ket sabali pay nga anghel ti nangipakat met iti kumpayna ket inurnongna ti kaubasan ti daga, sana impuruak “iti dakkel a pagpespesan ti pungtot ti Dios.” Idi naipayatpayat ti pagpespessan idiay ruar ti siudad, nagayus ti dara a nagtengna ti preno dagiti kabalio, “iti kaadayo a sangaribo ket innem a gasut nga estadio” (agarup 296 kilometro).​—14:3, 4, 6-8, 14, 19, 20.

22. (a) Asinodat’ sumaruno a nakita a nangdayaw ken Jehova, ken apay? (b) Adinot’ nakaibukbokan dagiti pito a malukong ti pungtot ti Dios, ket aniada a makagunggon-lubong a pasamak ti simmaruno?

²² Dagiti anghel nga addaan pito a maudi a saplit (15:1–16:21). Nangrugi ti maika-10 a sirmata buyogen ti pangripiripan iti nailangitan a korte. Dagidiay nagballigianda ti atap nga animal idaydayawda ni Jehova, “Ari ti agnanayon,” gaput’ dakkel ken nakaskasdaaw nga aramidna. Pito nga anghel ti rimmuar iti santuario ti langit ket naited kadakuada ti pito a balitok a malukong a napno ti pungtot ti Dios. Ti umuna nga innem naibukbok iti daga, baybay, ken dagiti karayan ken dagiti ubbog ti danum, agraman iti init, iti trono ti atap nga animal, ken iti karayan Eufrates, a pinaatiananda ti danumna tapno adda pagnaan “dagiti ari nga aggapu iti leleggakan ti init.” Dagiti dinedemonio nga ebkas urnongenda ‘dagiti ari ti intero a napagnaedan a daga idiay gubat ti dakkel nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin’ idiay Har–Magedon. Ti maikapito a malukong naibukbok iti angin, ket bayat dagiti nakaal-alingget a natural a didigra, nabingbingay ti dakkel a siudad a nagkatlo, dagiti siudad dagiti nasion narba, ket ti Babilonia inawatna ‘ti kopa ti arak ti kinaunget ti pungtot ti Dios.’​—15:3; 16:12, 14, 19.

23. (a) Kasano a naipakat ti panangukom ti Dios iti Babilonia a Dakkel? (b) Aniada nga anunsio ken panangay-ay ti naipakuyog iti pannakatnagna, ket ania a naragsak a dir-i ti nagkallangogan sadi langit?

²³ Ti panangukom ti Dios iti Babilonia; ti panagkasar ti Kordero (17:1–19:10). Nangrugi ti maika-11 a sirmata. Adtoy! Isut’ panangukom ti Dios iti “Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis,” “isu a nakikamalalaan dagiti ari ti daga.” Nabartek iti dara dagidiay nasantuan, isu nagsakay iti kolor eskarlata nga atap nga animal a pitot’ ulona ken sangapulot’ sarana. Daytoy nga animal “adda idi, ngem awan ita, ket kaskasdi dandanin rummuar iti mangliwengliweng.” Ti sangapulo a sarana ginubatda ti Kordero, ngem gapu ta isu ket “Apo dagiti apo ken Ari dagiti ari,” parmekenna ida. Ti sangapulo a sara sinangona ken linamutna ti balangkantis, ket idi nangrugi ti maika-12 a sirmata, sabali nga anghel, a ti dayagna lawaganna ti daga, kunana: “Natnagen! Natnagen ti Babilonia a Dakkel!” Naibilin a rummuar kenkuana ti ili ti Dios, di la ket ta mairamanda kadagiti saplitna. Isut’ sinangitan dagiti ari ken dadduma pay a maingel ti daga, a kunkunada: “Asika pay, asika pay, sika a dakkel a siudad, sika a Babilonia a natibker a siudad, ta iti maysa nga oras dimteng ti pannakaukommo!” Narebbek ti dakkel a kinabaknangna. Kas iti pannakaitappuak ti dakkel a gilingan idiay baybay, kastanto ti napartak a pannakaipuruak ti Babilonia, ket dinto pulos makitan. Naibales met laengen ti dara dagiti nasantuan ti Dios! Namimpat a nagkallangogan ti langit: “Dayawenyo ni Jah, dakayo nga umili!” Dayawenyo ni Jah ta dinusana ti dakkel a balangkantis! Dayawenyo ni Jah ta ni Jehova nangrugin a nagari! Agragsakkayo ket agrag-okay unay “ta dimtengen ti panagkasar ti Kordero ket ti asawana nakasaganan”!​—17:2, 5, 8, 14; 18:2, 10; 19:1, 3, 4, 6, 7.

24. (a) Kasanot’ kasierto ti pagbanagan ti gubat nga inyusuat ti Kordero? (b) Aniat’ naangay bayat ti sangaribo a tawen, ket aniat’ naangay idi maturpos dayta?

²⁴ Ti Kordero makigubat a sililinteg (19:11–20:10). Iti maika-13 a sirmata, ti “Ari dagiti ari ken Apo dagiti apo” idauluanna dagiti armada ti langit iti nalinteg a gubat. Dagiti ari ken napigsa a lallaki sidaen ida dagiti billit ti langit, ket ti atap nga animal ken ti palso a propeta naitappuakda a sibibiag iti umap-apuy a danaw a sumsumged iti asupre. (19:16) Idi nangrugi ti maika-14 a sirmata, adda anghel “a bumabbaba manipud langit nga adda kenkuana ti tulbek ti mangliwengliweng ken ti maysa a dakkel a kawar iti imana.” “Ti dragon, ti orihinal nga uleg, nga isu ti Diablo ken Satanas,” natiliw ket naipupok iti sangaribo a tawen. Dagidiay makipaset iti umuna a panagungar agbalinda a ‘papadi ti Dios ken ni Kristo ket agturayda kas ar-ari a kaduana iti sangaribo a tawen.’ Kalpasanna, mapalusotan ni Satanas ket yaw-awannan dagiti nasion ti daga, ngem maitappuakto, agraman pasurotna, idiay danaw nga apuy.​—20:1, 2, 6.

25. Ania a nakaay-ayat a sirmata ti sumaruno, ket siasinodat’ mangtawid kadagiti banag a nakita?

²⁵ Aldaw a Panangukom ken ti dayag ti Baro a Jerusalem (20:11–22:5). Sumaruno ti nakaay-ayat a maika-15 a sirmata. Dagiti natay, dakkel ken bassit, naukomda iti sango ti dakkel a puraw a trono ti Dios. Ni patay ken ti Hades naitappuakda iti danaw nga apuy, a “kaipapananna ti maikadua nga ipapatay,” ket naikanunong kadakuada ti asinoman a di naisurat iti libro ti biag. Ti Baro a Jerusalem immulog manipud langit, ket ti Dios makipagnaed iti sangatauan, a punasenna amin a lua kadagiti matada. Awanen ni patay, panagdung-aw, panagsangit, wenno ut-ot! Wen, ti Dios pagbalinenna “amin a banag a baro,” ket pinasingkedanna ti karina, a kunana: “Isuratmo, ta dagitoy a sao matalek ken napudnoda.” Dagidiay agballigi tawidendanto dagitoy a banag, ngem dagiti takrut, dagidiay awanan pammati, ken dagiti imoral wenno agal-alagad iti espiritismo wenno idolatria didanto agtawid.​—20:14, 21:1, 5.

26. (a) Aniat’ naited a deskripsion ti Baro a Jerusalem? (b) Aniada a mangsustenir-biag a banag ti nakita idiay siudad, ket paggapuan ti lawagna?

²⁶ Adda ni Juan, iti maika-16 ken maudin a sirmata, “ti asawa ti Kordero,” ti Baro a Jerusalem, agraman 12 a ruanganna ken 12 a pamuon a bato nga addaan nagnagan ti 12 nga apostol. Nagkapat a kuadrado, ket ti kinadayagna inrepresentar ti haspe, balitok, ken perlasna. Ni Jehova ken ti Kordero isuda ti templo daytoy a siudad, ket isuda met ti silawna. Dagidiay la naisurat iti libro ti biag a kukua ti Kordero ti makastrek. (21:9) Ti nasin-aw a karayan ti danum ti biag rummuar manipud trono sa agayus iti nalawa a dalan ti siudad, ket iti agsinnumbangir isu dagiti kayo ti biag, nga agpataud kadagiti baro a bunga iti tunggal bulan ket dagiti bulongda makaagas. Ti trono ti Dios ken ti Kordero addanto idiay siudad, ket dagiti adipen ti Dios makitadanto ti rupana. “Ni Jehova a Dios lawagannanto ida, ket agturaydanto kas ar-ari iti agnanayon awan inggana.”​—22:5.

27. (a) Aniat’ naipanamnama ken Juan maipapan iti padto? (b) Agngudo ti Apocalipsis buyogen ti ania a napateg nga awis ken pakdaar?

²⁷ Ti konklusion (22:6-21). Naipanamnama daytoy: “Dagitoy a sao matalek ken napudnoda.” Talaga a naragsak dagidiay mangtungpal kadagiti sao ti padto! Ita ta nangngeg ken nakitanan dagitoy, nagruknoy ni Juan tapno agrukbab iti anghel, ngem impalagipna a Dios laeng ti inna daydayawen. Saan a maselioan dagiti saot’ padto, “ta ti naituding a panawen asidegen.” Naragsak dagidiay makastrek iti siudad, ta idiay ruar adda dagiti narugit ken “tunggal maysa nga agayat ken agaramid iti kinaulbod.” Imbaga ni Jesus nga imbaonna a mismo daytoy a pammaneknek kadagiti kongregasion baeten ti anghelna, sa isu “ti ramut ken ti kaputotan ni David, ken ti naraniag a baggak.” “Ket ti espiritu ken ti nobia itultuloyda a kuna: ‘Umayka!’ Ket siasinoman a makangngeg kunana koma: ‘Umayka!’ Ket siasinoman a mawaw umay koma; siasinoman a mayat awatenna koma ti libre a danum ti biag.” Ket awan koma ti mangnayon wenno mangkurang iti sao daytoy a padto, di la ket ta maikkat ti bingayna “kadagiti kayo ti biag ken idiay nasantuan a siudad.”​—22:6, 10, 15-17, 19.

NO APAY NAIMBAG

28. Babaen kadagiti ania nga ehemplo a maawatantayo a ti Apocalipsis ripkanna ti rekord a nairugi iti umuna a paset ti Biblia?

²⁸ Anian a nagdayag a konklusion ti ipaay ti libro nga Apocalipsis iti naipaltiing a koleksion ti 66 a librot’ Biblia! Awan a pulos ti naikkat. Awan ti di narisut. Ita makitatayon a sibabatad ti grande nga ultimona agraman ti punganayna. Ti maudi a paset ti Biblia serraanna ti rekord a nairugi iti umuna a paset. No kasano a ti Genesis 1:1 dineskribirnat’ panamarsua ti Dios kadagiti material a langit ken daga, kasta met a ti Apocalipsis 21:1-4 deskribirennat’ baro a langit ken baro a daga agraman dagiti nagadu a bendision nga umapayto iti sangatauan, kas naipadto met iti Isaias 65:17, 18; 66:22; ken 2 Pedro 3:13. No kasano a naibaga iti umuna a tao nga isu di bumurong a matay no agsukir, kasta met a di bumurong a ginarantisaran ti Dios a kadagiti natulnog, “awanton ni patay.” (Gen. 2:17; Apoc. 21:4) Idi damo a nagparang ti Uleg a nangallilaw iti sangatauan, impadto ti Dios ti pannakasugat ti ulona, ket ipalgak ti Apocalipsis no kasano a “ti orihinal nga uleg, daydiay managan Diablo ken Satanas,” naitappuak kamaudiananna iti pannakadadael. (Gen. 3:1-5, 15; Apoc. 20:10) Idinto ta ti nasukir a tao napaksiat manipud iti kayo ti biag idiay Eden, dagiti simboliko a kayo ti biag agparangda “agpaay iti pannakaagas dagiti nasion” ti natulnog a sangatauan. (Gen. 3:22-24; Apoc. 22:2) Kas ti iruruar ti karayan idiay Eden a mangsibug iti hardin, kasta met a ti simboliko a karayan, a mangted biag ken mangsustenir iti biag, nailadawan nga agayus manipud trono ti Dios. Katupag daytoy ti immun-una a sirmatan Ezequiel, ket ipalagipna pay ti sinao ni Jesus nga “ubbog ti danum nga agburayok a mangipaay iti biag nga agnanayon.” (Gen. 2:10; Apoc. 22:1, 2; Ezeq. 47:1-12; Juan 4:13, 14) Maisungani iti damo a lalaki ken babai, a napagtalaw iti sangot’ Dios, dagiti matalek a nakidangadang makitadantot’ rupana. (Gen. 3:24; Apoc. 22:4) Talaga a makagunggona ti panangamiristay kadagitoy nakaay-ayat a sirmatat’ Apocalipsis!

29. (a) Kasano a pagnanaigen ti Apocalipsis dagiti padto maipapan iti Babilonia? (b) Aniat’ mapaliiwtay a pagpapadaan dagiti sirmatat’ Pagarian, agraman kadagiti animal, idiay Daniel ken iti Apocalipsis?

²⁹ Lagipenyo pay, no kasano a pinagsisinggalut ti Apocalipsis dagiti padto maipapan iti nadangkes a Babilonia. Impadton Isaias ti pannakatnag ti literal a Babilonia nabayag sakbay a naangay, ket kinunana: “Natnagen! Natnagen ti Babilonia!” (Isa. 21:9) Nagpadto met ni Jeremias maibusor iti Babilonia. (Jer. 51:6-12) Ngem ti Apocalipsis simboliko ti panangdakamatna iti “Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis ken dagiti makarimon a banag ti daga.” Isu masapul met a marpuog, ket nasirmata ni Juan dayta: “Natnagen! Natnagen ti Babilonia a Dakkel!” (Apoc. 17:5; 18:2) Malagipyo ti nasirmatan Daniel a pagarian nga impasdek ti Dios a mangburakburak kadagiti pagarian sa isuntot’ agtalinaed “agingga kadagiti panawen a di nakedngan”? Paliiwenyo ti pannakainaigna iti proklamasion ti langit sigun iti Apocalipsis: “Ti pagarian ti lubong nagbalin a pagarian ti Apotayo ken iti Kristona, ket agturayto a kas ari iti agnanayon awan inggana.” (Dan. 2:44; Apoc. 11:15) Ket kas ti panangdeskribir ti sirmatan Daniel iti ‘daydiay kasla anak ti tao nga um-umay buyogen dagiti ulep ti langit tapno awatenna ti manayon a turay ken dayaw ken pagarian,’ kasta met a ti Apocalipsis itudona a ni Jesu-Kristo isu “Ti Agturay kadagiti ari iti daga” ket “umay a buyogen dagiti ulep,” sana kinuna a “makitanto ti tunggal mata.” (Dan. 7:13, 14; Apoc. 1:5, 7) Adda pay met dadduma a mapaliiw a pagpadaan dagiti animal sigun kadagiti sirmatan Daniel ken dagiti animal iti Apocalipsis. (Dan. 7:1-8; Apoc. 13:1-3; 17:12) Talaga a ti Apocalipsis makapabileg pammati no adalentayo.

30. (a) Ania a kompleto a buya ti itden ti Apocalipsis no iti pannakasantipikar ti nagan ni Jehova baeten ti Pagarian? (b) Aniat’ naigunamgunam no maipapan iti kinasanto, ket asinot’ apektaranna daytoy?

³⁰ Anian a nakaskasdaaw, makalawlawag a sirmatat’ itden ti Apocalipsis maipapan iti Pagarian ti Dios! Isilnagnat’ sinao dagidi propeta idi ugma ken ni Jesus agraman dagiti disipulona maipapan iti Pagarian. Addaantay ditoy ti kompleto a buya ti pannakasantipikar ti nagan ni Jehova baeten ti Pagarian: “Nasantuan, nasantuan, nasantuan ni Jehova a Dios, ti Mannakabalin-amin.” Isut’ maikari “nga umawat iti dayag ken iti dayaw ken iti pannakabalin.” Wen, ‘alaenna ti dakkel a pannakabalin ket mangrugin nga agari’ baeten ken Kristo. Anian a nagregta daytoy nadaeg nga Anak, ti “Ari dagiti ari ken Apo dagiti apo,” bayat a kabilenna dagiti nasion ken payatenna “ti pagpespesan ti ubas ti kinaunget ti pungtot ti Dios a Mannakabalin-amin”! Bayat a ti grande a tema ti Biblia nga isut’ pannakaalangon ni Jehova dumanon iti tampokna, naigunamgunam a tunggal maysa ken tunggal banag a mairaman kadagiti panggep ti Pagarian ket nasantuanda. Ti Kordero, a Jesu-Kristo, nga addaan “ti tulbek ni David,” nasao a nasantuan, kasta met dagiti anghel sadi langit. Nakuna a dagiti makipaset iti umuna a panagungar ket “naragsak ken nasantuan,” sa nayunay-unay nga “aniaman a di nasagraduan ken asinoman nga agar-aramid iti makarimon a banag” saanto a sumrek iti “nasantuan a siudad ti Jerusalem.” Dagidiay nagatang gaput’ dara ti Kordero “nga agbalin a pagarian ken papadi ti Diostayo” maparegtada ngarud unay a mangtaginayon ti kinasantoda iti sango ni Jehova. Ti met “dakkel nga umariwekwek” ‘bugguandat’ pagan-anayda ket papudawenda iti dara ti Kordero’ tapno makaipaayda ti sagrado a panagserbi.​—Apoc. 4:8, 11; 11:17; 19:15, 16; 3:7; 14:10; 20:6; 21:2, 10, 27; 22:19; 5:9, 10; 7:9, 14, 15.

31. Aniada a parte ti Pagarian ti naipalagip laeng kadatayo iti libro nga Apocalipsis?

³¹ Ti sirmata daytoy nadaeg ken nasantuan a Pagarian ti Dios agpatak kadagiti isiptayo bayat a mapaliiwtay dagiti parte a naipalagip laeng kadatayo ditoy Apocalipsis. Ditoy addaantay iti kompleto a sirmata dagiti agtawid iti Pagarian sadi Bantay Sion a kaduada ti Kordero, nga agkankantada iti baro a kanta nga isuda lat’ makaammo. Apocalipsis lat’ mangibaga ti dagup dagidiay nagatang ditoy daga a makastrek iti Pagarian​—144,000​—ket daytoy a dagup naselioan manipud 12 a simboliko a tribo ti naespirituan nga Israel. Apocalipsis lat’ mangipakita a dagitoy a ‘papadi ken ar-ari,’ a mairaman ken Kristo iti umuna a panagungar, makipagturaydanto met kenkuana “iti sangaribo a tawen.” Apocalipsis lat’ mangted ti kompleto a buya “ti nasantuan a siudad, ti Baro a Jerusalem,” nga ipakitana ti naraniag a dayagna, ni Jehova ken ti Kordero a templona, ti 12 a ruangan ken dagiti bato a pamuonna, ken dagiti ari nga agturay iti awan inggana babaen ti agnanayon a lawag nga isilnag ni Jehova kadakuada.​—14:1, 3; 7:4-8; 20:6; 21:2, 10-14, 22; 22:5.

32. (a) Kasano a gupgopen ti sirmata ti “baro a langit” ken “ti nasantuan a siudad, ti Baro a Jerusalem,” amin a naipadto maipapan iti Bin-it’ Pagarian? (b) Aniada a bendision ti ipanamnama ti Pagarian para iti sangatauan ditoy daga?

³² Mabalin nga ibaga a sipupudno a daytoy sirmata ti “baro a langit” ken “ti nasantuan a siudad, ti Baro a Jerusalem,” gupgopenna amin nga impadtot’ Kasuratan nanipud ugma maipapan iti Bin-it’ Pagarian. Sineggaan ni Abraham ti bin-i ‘a pakabendisionanto amin a pamilia ti daga’ ken “ti siudad nga addaan kadagiti napudno a pamuon, a ti nangbangon ken namatakder iti dayta a siudad isu ti Dios.” Ita, sigun iti sirmatat’ Apocalipsis, daytoy siudad a pakabendisionan naibatad kadatayo nga isu ti “baro a langit”​—ti baro a gobierno, ti Pagarian ti Dios, a buklen ti Baro a Jerusalem (ti nobia ni Kristo) ken ti Nobiona. Agkaduada a mangipakat iti nalinteg a gobierno para iti intero a daga. Inkari ni Jehova iti matalek a sangatauan nga agbalindanto nga “ilina” iti sidong ti naragsak, awanan basol, di matay a kasasaad a kas ti sinagrap ti tao sakbay ti yaalsana idiay Eden. Ket tapno maigunamgunam, namindua nga imbagat’ Apocalipsis a ti Dios “punasennanto ti tunggal lua kadagiti matada.”​—Gen. 12:3; 22:15-18; Heb. 11:10; Apoc. 7:17; 21:1-4.

33. (a) Ania a nakaskasdaaw a manggupgop a sirmata ti itden ti Apocalipsis kadagiti natungpal a nadibinuan a panggep? (b) Kasano nga “amin a Kasuratan” napaneknekan nga “impaltiing ti Dios ket naimbag,” ket apay nga itan ti tiempo a panangadal ken panagtulnogtay iti Saot’ Dios?

³³ Wen, anian a grande a konklusion ti naipaltiing a Kasuratan! Anian a nakaskasdaaw “dagiti banag a masapul a mapasamak iti mabiit”! (Apoc. 1:1) Masantipikarton ti nagan ni Jehova, a “Dios dagiti naipaltiing nga ebkas dagiti mammadto.” (22:6) Naipakitat’ kaitungpalan dagiti naisurat a padto iti 16 a siglo, ket magunggonaan dagiti aramid ti pammati iti rinibribon a tawen! Natayen “ti orihinal nga uleg,” nadadaelen dagiti buyotna, ket ti kinadakes awanen. (12:9) Agturayen ti Pagarian kas “maysa a baro a langit” a pakaidayawanna. Dagiti bendision ti napabaron a daga, a napunnon ken naiturayanen sigun iti panggep ti Dios a nailanad iti umuna a kapitulo ti Biblia, nadayagen nga agnanayon iti sango ti sangatauan. (Gen. 1:28) Amin a Kasuratan talaga a napaneknekanen nga “impaltiing ti Dios ket naimbag a pakasursuruan, pakababalawan, pakatinggaran, pakadisiplinaan iti kinalinteg.” Inusar ni Jehova dayta a mangidalan kadagiti nalaing, naan-anay a nakabalan a tattao a matalek agingga itoy karkarna nga aldaw. Itan, ngarud, ti tiempo a mangadal kadagitoy a Kasuratan tapno kumired ti pammatiyo. Tungpalenyo dagiti bilinda tapno awatenyo ti bendision ti Dios. Surotenyo ida bayat a magnakay iti diretso a dana nga agturong iti biag nga agnanayon. No kastat’ aramidenyo, makunayonto met, kas iti sierto a panagtalek ti pangserra ti maudi a librot’ Biblia: “Amen! Umayka, Apo Jesus.”​—2 Tim. 3:16; Apoc. 22:20.

34. Kasanotay a masagrap itan ti nagpaiduma a rag-o, ken apay?

³⁴ Anian a nagpaiduma a rag-otayo itan a mangitandudo iti “pagarian ti Apotayo ken iti Kristona,” ti Bin-i, bayat nga iyegna ti agnanayon a pannakasantipikar ti di maartapan a nagan ni “Jehova a Dios, ti Mannakabalin-amin”!​—Apoc. 11:15, 17.

[Footnotes]