KAPITULO 11

Ti Ngay Pannakigayyem Babaen ti Internet?

Ania a wagas ti pannakisarita ti kaykayatmo?

□ Personal

□ Babaen ti telepono

□ Babaen ti kompiuter

Siasino dagiti kaykayatmo a katungtong?

□ Kaklase

□ Miembro ti pamilia

□ Kapammatian

Sadino a saanka a mabain a makisarita?

□ Iti eskuelaan

□ Iti pagtaengan

□ Kadagiti gimong ti kongregasion

KITAEM ti sungbatmo iti umuna a saludsod. Kaykayatmo kadi ti makisarita babaen ti kompiuter imbes nga iti personal? No wen ti sungbatmo, saan la a siksika ti kasta. Adu nga agtutubo ti agus-usar iti Internet tapno agsapul kadagiti baro a gagayyem ken makikomunikar kadagiti datin a gagayyemda. “Makaawis ti posibilidad a maam-ammom dagiti tattao iti nadumaduma a paset ti daga, banag a dimo maaramid no awan ti Internet,” kuna ti maysa a balasang nga agnagan iti Elaine. Dinakamat ti 19 ti tawenna a ni Tammy ti sabali pay a pangallukoy ti Internet. Kunana: “Makontrolmo ti panangmatmat kenka dagiti tattao, idinto ta no iti personal, awan ti maaramidam no saandaka a magustuan dagiti kasangsangom.”

Ita, kitaem dagiti sungbatmo iti maikadua ken maikatlo a saludsod. Dika agsiddaaw no kaykayatmo a katungtong dagiti kaklasem ngem kadagiti kapammatiam a kapulpulapolmo kadagiti gimong ti kongregasion. “Idiay eskuelaan, saan a narigat ti makasarak iti kas met laeng kenka ti mapadpadasanna, isu a mas komportableka kadakuada,” kuna ti 18 anyos a ni Jasmine.

No pagtitiponem amin dagiti nadakamaten, kasla natural laeng a kaykayatmo ti makitungtong kadagiti kaklasem babaen ti Internet. Aklonen ni Tammy nga adda panawen a kasta ti inaramidna. “Agin-internet amin a kaklasek ket sadiay a pagsasaritaanda ti nagduduma a bambanag. Siempre diak kayat ti paudi,” kunana.a Tapno adda latta komunikasionna kadagiti gagayyemna, ni Natalie, agtawen iti 20, ket nangaramid iti Web page. Kunana: “Umab-abanten ti teknolohia ken adda dagiti baro a pamay-an ti pannakikomunikar. Maysa kadagita ti pannakitungtong babaen ti Internet, ket pagay-ayatko dayta.”

Panangtingiting Kadagiti Pagdaksanna

Awan duadua a para kadagiti dadduma, nalaklaka ti makiam-ammo ken makigayyem babaen ti Internet. “Naturturedka no addaka iti Internet,” kuna ni Natalie. Umanamong ni Tammy. “No managbabainka,” kunana, “adda gundawaymo a mangiplano a naimbag iti ibagam no naka-internetka.”

Ngem adda dagiti peggad iti pannakisarita babaen ti Internet ket kinamaag iti biangmo no iyaleng-alengmo dagita. Utobem daytoy nga ilustrasion: Magnaka kadi kadagiti lansangan ti napeggad a lugar a siaabbong dagiti matam? No saanmo nga aramiden ti kasta, apay ngarud nga agusarka iti Internet a dimo man la ammuen dagiti pagdaksanna?

Usigem dagiti peggad ti panagsapul iti gagayyem babaen ti Internet. “Nakalaklaka ti makasalaw kadagiti dakes a tattao,” kuna ni Elaine a pagay-ayatna idi ti makisasao kadagiti dina am-ammo iti Internet. Kinunana pay: “No dadduma, sumagmamano pay la a minuto a makisarsarita ti maysa ket agibagan kadagiti naalas a sasao wenno agsaludsoden iti kas iti: ‘Birhen ka kadi? Napadasam kadin ti naki-oral sex (pannakiseks babaen ti ngiwat)?’ Adda pay dagiti mangitukon iti cybersex (makaparasuk a tungtongan maipapan iti sekso).”

Kasano ngay no agin-innestoriakayo laeng met iti maysa a mapagtalkan a gayyem? Kasapulan latta nga agannadka. “Mabalin nga agpaut ti pannakisaritam iti saanmo a kasekso, uray no ‘gayyem laeng’ ti pangibilangam kenkuana,” kinuna ni Joan. “Bayat a pumapaut ti panagpimpinnatulodyo iti mensahe, ad-adda nga aginnasideg ti riknayo ket dakdakkel met ti posibilidadna nga agbalin a nasingsinged ti saritaanyo.”

“Dagidiay Mangilemmeng iti Kinasiasinoda”

Pagaammo unay ni Ari David ti kinapateg ti panangliklik kadagiti dakes a gagayyem. Insuratna: “Saanak a nakikatugaw kadagiti tattao ti di kinapudno; ket saanak a sumrek a kadua dagidiay mangilemmeng iti kinasiasinoda.”​—Salmo 26:4.

Bayat nga agin-internetka, adda kadin nakasaritam a kas iti dinakamat ni David? Kadagiti ania a kasasaad a dagiti tattao iti Internet ‘ilemmengda ti kinasiasinoda’? ․․․․․

Iti sabali a bangir, saan ngata a sika ti mangilemlemmeng iti kinasiasinom no agin-internetka? “Rugiak no kua ti makisarita kadagiti tattao sa ti iparangko a personalidadko ket daytay maibagay iti taray ti saritaanmi,” kinuna ni Abigail, a pagay-ayatna idi ti maki-chat iti Internet.

Sabali met a kita ti panangallilaw ti inaramid ti balasitang nga agnagan iti Leanne. Kinunana: “Maysa a barito iti kabangibang a kongregasion ti regular a kasarsaritak iti Internet. Di nagbayag, ipekpeksamin ti ayatmi iti maysa ken maysa. No lumabas dagiti dadakkelko, pabassitek ti ayan ti saritaanmi iti iskrin ti kompiuterko tapno saanda a maammuan no ania ti pagtungtungtonganmi. Panagkunak dida impagarup a ti 13 ti tawenna a balasitangda ket agsursuraten kadagiti daniw ni ayat para iti 14 ti tawenna a barito. Pulos a saan a simrek dayta iti panunotda.”

Panagannad

Siempre, adda met dagiti panawen nga umiso ti pannakikomunikar babaen ti Internet. Kas pagarigan, adu a tattao​—uray dagiti nataengan​—ti agus-usar iti Internet tapno makasaritada dagiti gagayyemda. No kastaka met, kasano a makapagannadka? Usigem dagiti sumaganad a punto.

● Siputam ti kapaut ti panangusarmo iti Internet, ken dimo ipalubos nga ibusenna ti tiempom para kadagiti napatpateg a banag​—a pakairamanan ti pannaturog. “Ibagbaga ti dadduma nga estudiante idiay eskuelaanmi nga aginggada iti alas tres iti parbangon nga agin-internet,” kuna ti agtutubo nga agnagan iti Brian.​—Efeso 5:15, 16.

● Makikomunikarka laeng kadagiti am-ammom wenno kadagiti mapasingkedam ti kinasiasinoda. Masansan nga agdakiwas iti Internet dagiti dakes a tattao tapno agsapulda kadagiti inosente nga agtutubo a biktimaenda.​—Roma 16:18.

● Agannadka no maipapan iti negosio ti pangusaram iti Internet. Annadam a naimbag ti pangitedam iti impormasion maipapan kenka, ta no saan, amangan no agbalinka a biktima ti panagsaur wenno nakarkaro pay ngem iti dayta.​—Mateo 10:16.

● No mangipatulodka iti retrato kadagiti gagayyemmo, isaludsodmo iti bagim, ‘Iparparangarang kadi daytoy ti maysa a tao nga agkunkuna nga agserserbi iti Dios?’​—Tito 2:7, 8.

● Kas met laeng iti pannakisarita iti personal, gupdem ti saritaan iti Internet no agturong daytan kadagiti “bambanag a di mayanatup.”​—Efeso 5:3, 4.

● Pulos a dimo ilimed ti panagusarmo iti Internet. No kasapulan nga ‘ilemmengmo ti kinasiasinom’ kadagiti dadakkelmo, pagilasinan dayta nga adda saan nga umiso. “Awan ti ilemlemmengko ken nanangko,” kuna ti agtutubo nga agnagan Kari. “Ipakpakitak kenkuana ti ar-aramidek iti kompiuter.”​—Hebreo 13:18.

“Saan nga Ubbaw ti Panaguraymo!”

Normal laeng a kayatmo ti maaddaan iti gagayyem. Ngamin, naparsua dagiti tattao saan a tapno agmaymaysa. (Genesis 2:18) Gapu ta naparsuaka a kasta, makariknaka iti tarigagay a maaddaan iti gagayyem. Isuna laeng ta annadam ti agpili.

Agtalekka a masarakam dagiti kasasayaatan a gagayyem no agpilika maitunos kadagiti pagalagadan iti Sao ti Dios. Maysa a 15 ti tawenna a balasitang ti nagkuna iti kastoy: “Narigat ti makasapul kadagiti gagayyem a mangipatpateg kenni Jehova ken mangipatpateg kenka. Ngem no masarakam ida, saan nga ubbaw ti panaguraymo!”

[Footnote]

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Saanak a nakikatugaw kadagiti tattao ti di kinapudno; ket saanak a sumrek a kadua dagidiay mangilemmeng iti kinasiasinoda.”​—Salmo 26:4.

BALAKAD

Dimo mapupuotan ti panaglabas ti oras no agin-internetka isu nga ikeddengmo no kaanoka a sumardeng ken surotem dayta. No kasapulan, mangisaganaka iti relo nga aguni no nadanonen ti oras a rumbeng a panagsardengmo.

AMMOM KADI . . . ?

Matuntonnaka ti maysa a tao nga addaan dakes a panggep uray sumagmamano laeng nga impormasion maipapan kenka ti makitana iti Internet​—mabalin a ti apeliedom, ti pages- eskuelaam, ken ti numero ti teleponom.

DAGITI ARAMIDEK!

Masapul a ․․․․․ oras laeng iti kada lawas ti busbosek iti Internet, ket tapno maaramidko daytoy, masapul nga ․․․․․

No adda makasaritak a diak am-ammo iti Internet, kastoy ti aramidek ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Ania dagiti pagsayaatan ken pagdaksan ti pannakikomunikar babaen ti Internet no idilig iti personal a pannakisarita?

● Apay a nalaka ti agpammarang no iti Internet?

● Kasano a makontrolmo ti kaadu ti panawen a busbosem iti Internet?

● Kadagiti ania a nasayaat a pamay-an a mausar ti Internet iti pannakikomunikar?

[Blurb iti panid 103]

“Saanak a makikomunikar iti Internet kadagiti diak am-ammo wenno kadagidiay diak kayat a makalangen iti personal.”​—Joan

[Ladawan iti panid 100, 101]

Magnaka kadi kadagiti lansangan ti napeggad a lugar a siaabbong dagiti matam? No saanmo nga aramiden ti kasta, apay ngarud nga agusarka iti Internet a dimo man la ammuen dagiti pagdaksanna?