ASIA

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti termino nga “Asia” maus-usar a tumukoy iti probinsia ti Roma a nangsaklaw iti makinlaud a paset ti Asia Menor, saan nga iti kontinente ti Asia.

Asia a Probinsia ti Roma. Ti Asia a probinsia ti Roma ramanenna dagiti kadaanan a pagilian ti Misia, Lidia, Caria, ken, no dadduma, ti dadduma a paset ti Frigia, kasta met dagiti kabangibang nga isla. Ngarud agserbi a beddengna ti Baybay Aegeano ken dagiti probinsia ti Bitinia, Galacia (a nangsaklaw iti kapaset ti Frigia), ken Licia. Nupay kasta, narigat a masinunuo dagiti apag-isu a beddeng gapu iti naulit-ulit a pannakabalbaliw.

Idi damo, ti kabeserana adda idiay Pergamo iti Misia, ngem bayat ti panagturay ni Augusto nayakar dayta idiay Efeso, nga adda iti ab-abagatan a paset. Idi tawen 27 K.K.P., ti probinsia inturayan ti senador ket kalpasan dayta indauluan ti maysa a prokonsul. (Ara 19:38) Nabingbingay met dayta iti 9 a hudisial a distrito kasta met a nabingaybingay iti 44 a siudad a distrito.

Iti panangdeskribir ni Lucas kadagiti rehion a naggapuan dagiti Judio a dimteng idiay Jerusalem iti tiempo ti Pentecostes idi tawen 33 K.P., ilanadna ti Asia a kadua dagiti probinsia ti Capadocia, Ponto, ken Pamfilia. (Ara 2:9, 10; idiligyo ti 1Pe 1:1.) Ilanadna sadiay ti Frigia kas saan a paset ti Asia, nga inulitna manen iti Aramid 16:6. Kasta met ti inaramid ni Pliny a Laklakay, Romano nga autor idi umuna a siglo K.P. (Natural History, V, XXVIII, 102) Ti salaysay iti Aramid 16:6, 7 kunaenna a ti ‘nasantuan nga espiritu pinaritanna a sawen ni Pablo ti sao idiay distrito ti Asia’ idi agdaldaliasat nga agpalaud iti maikadua a panagdaliasatna kas misionero (a. 49-52 K.P.). Limmasat ngarud iti Frigia ken Galacia a nagpaamianan iti probinsia ti Bitinia, ngem nagpalaud a lumasat iti Misia nga agturong iti kuala ti Troas, ti disso a kadawyan a pagluasan nga agturong iti Macedonia. Ditoy a naaddaan ni Pablo iti sirmata a mangaw-awis kenkuana nga ‘umallatiw iti Macedonia ket tulongannakami.’ (Ara 16:9) Gapuna, nupay aktual a limmasat ni Pablo iti makin-amianan a paset ti probinsia ti Asia, saan a nangbusbos iti tiempo sadiay no di ket idi laeng nagdaliasat a nagsubli kalpasan a naileppasna ti trabahona idiay Macedonia ken Acaya. Iti dayta nangbusbos iti ababa a tiempo idiay Efeso, a nangaskasaba iti sinagoga, ket idi pumanawen inkarina nga agsubli.​—Ara 18:19-21.

Bayat ti maikatlo a panagbaniagana (a. 52-56 K.P.) nangbusbos ni Pablo iti nasurok a dua a tawen idiay Efeso, ket kas imbungana “amin dagidiay agnanaed iti distrito ti Asia nangngegda ti sao ti Apo, agpadpada dagiti Judio ken dagiti Griego.” (Ara 19:1-10, 22) Nabatad nga iti daytoy a tiempo (a. 55 K.P.), idiay Efeso nga insurat ni Pablo ti umuna a suratna kadagiti taga Corinto, nga indanonna kadakuada dagiti kablaaw manipud ‘kadagiti kongregasion iti Asia,’ a mangipaspasimudaag iti nasayaat a panagrang-ay. (1Co 16:19) Idi inaramidna ti maikadua a suratna kadagiti taga Corinto idi agangay manipud Macedonia, tinukoyna dagiti pakarigatan ken ti nakaro a peggad a napasaranna idiay Asia. (Ara 19:23-41; 2Co 1:8) Idi naglayag ni Pablo nga agsubli, yantangay saanna a kayat ti mangbusbos manen iti tiempo idiay Asia, linabsanna ti Efeso ket dimmanon iti isla ti Samos sa simmanglad idiay Mileto iti Caria (maysa a paset ti probinsia ti Asia). Ditoy nga inawisna nga umay “dagiti lallakay” iti kongregasion ti Efeso tapno agkikitada.​—Ara 20:15-18.

Idi nagdaliasat nga agturong idiay Roma maipaay iti umuna a pannakausigna (a. 60/61 K.P.), a nagbanag iti panagderraaw ti maysa a bunggoy idiay Jerusalem a sinugsogan dagiti “Judio manipud Asia” (Ara 21:27, 28; 24:18, 19; idiligyo ti Ara 6:9), immuna a limmugan ni Pablo iti maysa a barko nga agturong kadagiti “lugar iti igid ti baybay iti distrito ti Asia,” ngem kalpasanna immakar iti sabali a barko idiay Mira iti kabangibang a probinsia ti Licia.​—Ara 27:2-6.

Ti sasao ni Pablo iti 2 Timoteo 1:15, a nabatad a naisurat idiay Roma idi agarup tawen 65 K.P., isalaysayna a mangrugrugi idin ti nainget a panangidadanes dagiti Romano nga autoridad kadagiti Kristiano. Mabalin a daytoy ti nakaigapuan ti panangisardeng dagiti Kristiano a ‘lallaki idiay Asia’ iti pannakitimpuyogda ken naibalud nga apostol Pablo, a tinallikudanda ni Pablo iti narigat a tiempo. Ti sasao nga “amin a lallaki idiay distrito ti Asia” saanna nga ipasimudaag a timmallikud amin a Kristiano idiay Asia, agsipud ta dagus kalpasanna kinomendaran ni Pablo ti Kristiano a ni Onesiforo, nabatad a maysa nga agnanaed idiay Efeso.​—2Ti 1:16-18; 4:19.

Ti panagtultuloy ti Nakristianuan a pammati naiparangarang met iti Apocalipsis ken iti pito a mensahe nga impatulod ni Juan iti pito a kongregasion nga adda kadagiti nalatak a siudad ti Asia: ti Efeso, Smirna, Pergamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia, ken Laodicea. Ti kaaduan kadagitoy a kongregasion ket nakomendaran gapu ta nagibturda iti rigat. (Apo 1:4, 11; 2:2, 3, 9, 10, 13, 19; 3:10) Adda idi ni Juan (a. 96 K.P.) iti isla ti Patmos, nga asideg iti igid ti baybay ti probinsia ti Asia. Patien ti kaaduan a ti salaysay ti Ebanghelio ni Juan ken ti tallo a suratna ket naaramid idiay Efeso wenno iti asidegna, kalpasan ti pannakaluk-atna manipud Patmos.

Ti dadduma pay a siudad iti probinsia ti Asia a nadakamat iti Kasuratan ket isu ti Colosas, Hierapolis, Adrumeto, ken Assos.