LUPOT

Tela a naaramid iti panagabel. Nupay bassit ti ammo maipapan iti panagtibbi ken panagabel nga inaramat dagiti Israelita, nabatad a pagaammoda unay dagitoy a nasigo nga aramid. Idiay Egipto, nakakali dagiti arkeologo iti naipinta a ladladawan iti pader nga addaan kadagiti ladawan ti babbai nga agab-abel ken agtibtibbi, a mangipakpakita iti kita ti pagabelan a naaramat. Adda maysa a modelo ti apar a pagabelan idiay Egipto nga addaan kadagiti paidda a pagabelan a nasarakan iti asideg ti Girga, Makinngato nga Egipto.​—Kitaenyo ti PANAGABEL.

Ti nagayad a pagan-anay a napino a puraw a lienso nga inkawes ti Aaroniko a nangato a padi ket maabel idi a nakellekelleng, pammaneknek a pagaammo unay dagiti Israelita dayta nga arte, yantangay kabaelanda nga iyabel dagiti disenio kadagiti abelda.​—Ex 28:39.

Iti pannakaibangon ti tabernakulo, nalaing unay da Bezalel ken Oholiab a ti pannakabaelda pinasayaat ken pinarayray ti nasantuan nga espiritu ti Dios, iti kasta kabaelanda nga aramiden ti makalikaguman a trabaho nga apag-isu sigun iti pagtuladan nga inted ni Jehova. (Ex 35:30-35) Kasta met, adda idi babbai a nasayaat ti pannakabaelda iti sidong ti kastoy a pannakaiwanwan, nga agtibbida iti sinulid manipud lino ken manipud delana. (Ex 35:25, 26) Iti panangaramidda iti abel maipaay iti efod ni Aaron a nangato a padi, dagiti trabahador ‘nangpitpitda kadagiti plata a balitok a pinagbalinda a naingpis a pedpedaso, ket . . . nangtabasda kadagiti linabag tapno ibinggabinggasda kadagiti asul a sinulid ken iti delana a natinaan iti lumabaga a purpura ken iti cocus nga eskarlata a material ken iti napino a lienso, kas aramid ti bumuborda.’​—Ex 39:2, 3.

Ti Kristiano a Griego a Kasuratan dakamatenna dagiti tela a naaramid iti dutdot ti kamelio ken iti seda. (Mt 3:4; Apo 18:12) Saan nga ammo no nagusar dagiti Hebreo iti kapas. Nadakamat ti kapas iti Ester 1:6 kas naaramat iti palasio ti Persia idiay Susan. Pagaammo ti kapas idiay India, nalabit idi pay nasapa a paset ti 800 K.K.P., ket kunaen ti historiador a ni Pliny a naaramat dayta idiay Egipto. Maimulmula dayta ita idiay Israel. Nupay kasta, ti sumagmamano a material a saan a katutubo iti Israel mabalin a gun-oden dagiti Hebreo manipud kadagiti agdaldaliasat a komersiante nga aggapu agpadpada iti Daya ken iti Laud isuda a lumaslasat iti Israel.

Ti lienso naabel manipud lino, nga at-atiddog dagiti linabagna ngem iti kapas ken nalaklaka a tibbien ngem narigrigat a tinaan. Ti lienso maipatpateg a banag kadagiti pagidulinan ti kawkawes ti ar-ari ken dagiti nangato nga opisial. Nakawesan ni Jose kadagiti “kawes a napino a lienso” idi napagbalin nga agturay iti Egipto. (Ge 41:42) Kasta met, pimmanaw ni Mardokeo iti sanguanan ti ari ti Persia iti naarian a pagan-anay nga asul ken lienso. (Est 8:15) Tinagipateg dagiti babbai ti pagan-anay a naaramid iti lienso.​—Pr 31:22.

Ti dadduma pay a material a naaramat maipaay kadagiti kawes ket lalat ken dutdot. Dagiti tolda ket naaramid kadagiti lalat wenno iti dutdot dagiti kalding. (Ex 26:7, 14) Adda dagiti nasarakan a pagarigan ti delana a pieltro. Iti 1 Samuel 19:13, nadakamat ti iket a dutdot ti kalding.

Dagiti Maris. Dagiti umili iti dagdaga iti Biblia nakaaramidda kadagiti abel a nadumaduma ti marisda. Iti panangdeskribirna kadagiti kortina maipaay iti tabernakulo ken kadagiti kawes mainaig iti santuario, dakamaten ti Biblia ti asul, eskarlata, ken lumabaga a purpura. (Ex 26:1; 28:31, 33) Adu a kita ti bursi ken maris ti mabalin a mapataud iti panangusar kadagitoy a tallo a maris ti tina kadagiti abel a sigud a nadumaduma ti maris ken bursida. Ni Jose inikkan ni amana a Jacob iti garitgaritan a kawes. (Ge 37:3, 32) Ti anak a babai ni David a ni Tamar nagkawes iti nagayad a pagan-anay a garitgaritan, “ta kasta idi ti panagkawes ti annak a babbai ti ari, dagiti birhen, kadagiti awan manggasna a lambon.” (2Sm 13:18) Babaen ti panangusar iti nadumaduma a maris iti gan-ay manipud kadagidiay adda iti pakan, mabalin a mapataud ti nagduduma ti marisna a disenio.​—Kitaenyo ti TINA, PANAGTINA.

Ti Tabernakulo. Iti pannakaibangon ti tabernakulo, ti sangapulo a “lupot ti tolda” (Heb., yeri·ʽothʹ) a naaramid iti napino a lienso a tinabid ken delana, a nabordaan kadagiti kerubin, buklenda idi ti mismo nga abbong dagiti baskag a diding, isu a ti papadi nga agserserbi iti uneg ti tabernakulo makitada dagiti kerubin iti babaet ti paspaset dagidiay a baskag a diding. (Ex 26:1, 2) Ti lupot a dutdot ti kalding buklenna ti sumaganad nga abbong. (Ex 26:7, 8) Nagpaay dayta kas nasayaat a salaknib maipaay iti nabordaan a lienso. Dagiti kortina wenno tabing a nakabitin kadagiti pagserkan dagiti benneg ti Nasantuan ken ti Kasasantuan ket naaramid met iti lienso ken delana, a ti tabing ti Kasasantuan nabordaan kadagiti kerubin. (Ex 26:31-37) Dagiti lienso a lupot ti tolda ket 4 a kasiko (1.8 m; 5.8 pie) ti kaakabada ken 28 a kasiko (12.5 m; 40.8 pie) ti kaatiddogda. Ti makin-amianan ken makin-abagatan a deppaar ti paraangan ket 100 a kasiko (44.5 m; 146 pie).​—Ex 27:9-11.

Dagiti lupot nga asul ken cocus nga eskarlata a material ken dagiti lupot a delana a natinaan iti lumabaga a purpura naaramatda a pangabbong iti lakasa ti tulag, lamisaan ti tinapay ti pamarang, pagsaadan ti silaw, altar ti insienso, altar ti daton a mapuoran, ken iti dadduma pay nga aruaten iti panagserbi no mayakar idi ti tabernakulo manipud maysa a lugar a maipan iti sabali. (Espesipiko a nadakamat ti maris wenno dagiti maris ti tunggal banag.)​—Nu 4:4-14.

Dadduma Pay nga Usar. Naaramat dagiti lupot a pamalkut kas pangbungon kadagiti kappasngay a maladaga. (Lu 2:7) Kaugalian met dagiti Judio ti panangisagana kadagiti bagi maipaay iti pannakaitabon babaen ti panangbedbedda kadakuada kadagiti patapat a nadalus a lienso a nabuyogan kadagiti especia (saan a panagembalsamar kas iti kadawyan dagiti Egipcio). (Jn 19:40; Mt 27:59) Kalpasan ti panagungar ni Jesus, nasarakan da Juan ken Pedro a dagiti patapat ken ti lupot a naibalkut ken Jesus naisina a nalukot a nakadisso iti tanem. (Jn 20:5-7) Idi napagungar ni Lazaro, rimmuar iti tanem a ti rupana sipapatapat pay laeng iti lupot a naibalkut iti ulona idi naitabon​—nalawag a maysa nga atiddog a pedaso ti abel a lienso.​—Jn 11:44.

No dadduma ti kuarta naidulin a sibubungon iti lupot. Iti kastoy a pamay-an a ti nadangkes nga adipen a natukoy iti maysa kadagiti pangngarig ni Jesus indulinna ti minana imbes nga impakumitna tapno agganansia. (Lu 19:20) Ti kuarta masansan a naawit iti dadakkel a kupin iti pannakasaklot ti kawes, nalabit nabungon iti kakasta a lupot.

Ti linteg ti Dios imbilinna kadagiti umili ti Israel: “Dika agkawes iti napaglaok a banag ti delana ken lienso nga aggiddan.” (De 22:11; kitaenyo met ti Le 19:19.) Maipapan iti daytoy, kinuna ti Encyclopaedia Judaica (Jerusalem, 1973, Tomo 14, bin. 1213): “Ti pagan-anay ti papadi nangnangruna a nailaksid iti pannakaipawil a maaddaan iti [sha·ʽat·nezʹ] [kawes a dua a kita ti sinulidna, NW]. Ibilin ti Exodo 28:6, 8, 15 ken 39:29 a ti nadumaduma a pedaso maaramid iti napaginnabel a lienso ken namarisan a delana. . . . Isingasing daytoy a ti sapasap a panangipawil naibatay iti pannakaiparit ti kasta a panaglaok, a kangrunaanna a mayaplikar iti sagrado a bambanag.”

Piguratibo a Pannakausar. Gapu iti kinadalus ken kinasin-aw ti puraw a lienso, nausar dayta iti Kasuratan a mangisimbolo iti kinalinteg. Dagiti kawes a dumna a mismo iti bagi ti nangato a padi, awan sabali dagiti sapin, nagayad a pagan-anay, ken turbante, kasta met dagiti sapin, nagayad a pagan-anay, ken uklop maipaay iti katulongan a papadi, naaramidda iti napino, puraw a lienso. (Ex 28:39-42; idiligyo ti Job 29:14.) Ti nobia ti Kordero nakawesan iti nasileng, nadalus, napino a lienso, ta “ti napino a lienso iladawanna dagiti nalinteg nga aramid dagiti sasanto.” (Apo 19:8) Dagiti buyot a sumursurot ken Jesu-Kristo idiay langit nailadawanda kas nakakawes iti puraw, nadalus, napino a lienso. (Apo 19:14) Ti Babilonia a Dakkel, a bimmaknang iti panagidaliasat iti tagilako a pakairamanan ti napino a lienso, kasla met aglanglanga a nalinteg, ta “nagkawes iti napino a lienso,” idinto ta kagiddan dayta ar-aramidenna dagiti aramid ti maysa a balangkantis.​—Apo 18:3, 12, 16; kitaenyo ti KAPAS; KAWES.