GAMBANG, SUER, BRONSE
Ti gambang (Heb., nechoʹsheth; Gr., khal·kosʹ) ket nalukneng a metal, nalaka a mapitpit ken masukog iti adu a porma. Awan pammaneknek nga addaan dagidi nagkauna a tattao iti nalimed a pamay-an iti panangpatangken iti puro a gambang babaen iti panangtenneb, ngem ammoda no kasano a patangkenen ti tadem dagiti rimienta babaen laeng iti panangpitpit uray di napapudot dayta. No magamporan iti sabsabali pay a metal, madegdegan ti kinatangkenna. Ti maysa a pagarigan ti kasta a napaggampor ket bronse, gambang a nalaokan iti lata (dagiti kadaanan a takuat addaanda iti 2 agingga iti 18 porsiento a lata). Ti suer, napaggampor a gambang ken zinc, ket inaramat dagiti nagkauna a tattao, nupay napataud babaen kadagiti pamay-an a naiduma kadagiti maar-aramat ita. Kas nausar iti King James Version, ti daan a depinasion ti “suer” saklawenna ti aniaman a kita ti nagamporan a gambang.
Ti Hebreo a sao a chash·man·nimʹ, a naipatarus a “bambanag a naaramid iti bronse” (NW) ken “bronse” (RS), maminsan laeng a masarakan iti Biblia. (Sal 68:31) Di masigurado ti kaipapanan daytoy a Hebreo a sao, ken nadumaduma ti pannakaipatarusna kas “embahador” (JB, La), “babaonen” (NIV), “natan-ok” (ber 32, JP), “prinsipe” (AS, KJ), ken “impuesto” (NE).
Bassit laeng ti masarakan a puro a gambang; tapno maparuar ti metaliko a gambang, kasapulan a matunaw dagiti addaan metal a naba a naglaon kadagiti oxide, carbonate, wenno sulfide. Adda dagiti pagminasan iti gambang a nasarakan iti Wadi Arabah, ti natikag a paset ti Yuyeng a Ginget nga aglayon iti abagatan manipud Natay a Baybay agingga iti Gulpo ti ʽAqaba iti makindaya a murdong ti Nalabaga a Baybay. (Job 28:2-4) Naruay ti gambang iti bambantay ti Naikari a Daga. (De 8:9) Nangaramid ni Solomon kadagiti sukogan kadagiti aruaten a gambang iti asideg ti Succot. (1Ar 7:14-46; 2Cr 4:1-18) Naruay ti gambang a masarakan idi idiay Chipre. Ti Biblia dakamatenna met ti Javan, Tubal, ken Mesec kas gubuayan ti gambang.—Eze 27:13.
Adda nadumaduma ken praktikal a pakausaran ti gambang ken dagiti napaggampor a gambang ken sabali pay a metal. Sakbay ti Layus ni Noe, nangpanday ni Tubal-cain kadagiti rimienta manipud gambang—pammaneknek a maysa dayta kadagiti kadadaanan a metal a naammuanen. (Ge 4:22) Ti dadduma kadagiti alikamen iti sangakabbalayan ken iti santuario ket dagiti banga, palanggana, pariok, suplad, ken tinidor. (Ex 38:3; Le 6:28; Jer 52:18) Naaramat ti gambang maipaay kadagiti ridaw, ruangan, adigi, ken pagtokar iti musika (2Ar 25:13; 1Cr 15:19; Sal 107:16; Isa 45:2); kabal, kalasag, igam, ken grilios (1Sm 17:5, 6, 38; 2Sm 22:35; 2Ar 25:7; 2Cr 12:10). Naaramat ti metal iti panagaramid kadagiti idolo. (Apo 9:20) Bayat ti ministerio ni Jesus ditoy daga, naar-aramat dagiti gambang a sinsilio. (Mt 10:9) Ti Kasuratan dakamatenna met ti gambang iti piguratibo wenno simboliko a kaipapanan.—Le 26:19; Job 6:12; Isa 48:4; 60:17; Jer 1:18; Eze 1:7; Da 2:32; Apo 1:15; 2:18.
Iti 1 Corinto 13:1, ti Griego a sao a khal·kosʹ ket naipatarus a “suer” ken mabalin a tumukoy iti maysa a gansa.
Kitaenyo met ti MANAGOBRA ITI METAL; MINAS, PANAGMINAS; PASUDIEN, MANANGPASUDI; SINUKOG A BAYBAY.