TAO, LALAKI

Ti kangatuan a kita ti biag ditoy daga nga inaramid ti Namarsua, ni Jehova a Dios. Ni Jehova binukelna ti tao manipud iti tapok ti daga ken impuyotna kadagiti abut ti agong dayta ti anges ti biag, “ket ti tao nagbalin a kararua a sibibiag.” (Ge 2:7; 1Co 15:45) Kalpasan a naparsua ni Adan ken kalpasan a napanagananna dagiti animal, nangipagteng kenkuana ni Jehova iti nargaan a turog; ket bayat ti pannaturogna, nangala ti Dios iti maysa kadagiti paragpag ni Adan a dayta ti inusarna a nangbukel iti babai. Gapuna, idi a ti babai naidatag iti tao, naikuna ni Adan: “Daytoy iti kamaudiananna ti tulang dagiti tulangko ken lasag ti lasagko.” Isu inawaganna iti Babai, ʼish·shahʹ, “agsipud ta iti lalaki ti nakaalaan daytoy.” (Ge 2:21-23) Idi agangay, isu pinanaganan ni Adan iti Eva (kaipapananna “Daydiay Sibibiag”).​—Ge 3:20.

Adu a Hebreo ken Griego a termino ti tumukoy iti tao. Ti ʽa·dhamʹ kaipapananna ti “tao; naindagaan a tao; sangatauan” (sapasap a termino); ʼish, “lalaki; indibidual; asawa a lalaki”; ʼenohshʹ, “mortal a tao”; geʹver, “nabaneg a lalaki”; za·kharʹ, “lalaki”; adda met sumagmamano a sabsabali pay a Hebreo a sao a maipatarus met no dadduma kas “tao.” Ti Griego nga anʹthro·pos kaipapananna ti “tao; sangatauan” (sapasap a termino); a·nerʹ, “lalaki; lalaki a tao; asawa a lalaki.”

Pinaneknekan ni apostol Pablo kadagiti taga Atenas a pinarsua ni Jehova a Dios ti tao, ket kinunana: “Manipud iti maysa a tao inaramidna ti tunggal nasion dagiti tattao, tapno agnaedda iti intero a rabaw ti daga.” (Ara 17:26) Gapuna, maymaysa ti nagtaudan ti amin a nasion ken puli.

Naparsua da Adan ken Eva idi arinunos ti maikanem nga “aldaw” ti panagparsua. (Ge 1:24-31) Awan dagiti aktual a rekord maipapan iti daytoy a nagkauna a tao, maipapan iti insuratna, panagtalonna, ken dadduma pay nga inaramidna, sakbay pay ti 4026 K.K.P., ti petsa ti pannakaparsua ni Adan. Yantangay ilanad ti Kasuratan ti pakasaritaan ti tao manipud iti mismo a pannakaparsua ti immuna a pagassawaan, awan la ketdi ti maaw-awagan iti “prehistoric man.” Dagiti fossil (dagiti timmangkenen a tedda ti sibibiag a bambanag idi un-unana) iti daga awan maipaayda nga ebidensia nga adda koneksion ti tao ken dagiti animal. Kasta met nga awan a pulos ti natukoy nga aniaman nababbaba a kita ti tao kadagiti kasapaan a rekord ti tao, dagitoy ket naisurat man a dokumento, drowing iti rukib, kitkitikit, wenno umasping kadagita. Maisupadi iti dayta, ibatad ti Kasuratan a ti tao idi damo ket anak ti Dios ngem dimmakes ti kasasaadna. (1Ar 8:46; Ec 7:20; 1Jn 1:8-10) Kunaen ti arkeologo a ni O. D. Miller: “No kasta, saan a sarsarita ti nabayagen a patpatien a ‘nabalitokan a panawen.’ Ti daan a doktrina nga agkunkuna nga adda simmaganad a pannakadadael, nakalkaldaang a panagrakaya ti natauan a puli, manipud orihinal a naragsak ken nasin-aw a kasasaad, ket awan duadua a mangirepresentar iti maysa a dakkel ngem nakaladladingit a kinapudno. Dagiti agdama a pilosopiatayo maipapan iti pakasaritaan, nga agkunkuna a ti nagkauna a tao ket ignorante, ket nabatad nga agkasapulan iti baro a pakauna a salaysay. . . . Ti nagkauna a tao ket saan nga ignorante.”​—Har–​Moad, 1892, p. 417.

Impalgak ti Biblia a ti orihinal a pagtaengan ti tao ket “maysa a minuyongan idiay Eden.” (Ge 2:8; kitaenyo ti EDEN Num. 1.) Ti maikunkuna nga ayan dayta ket asideg iti nagkauna a sibilisasion ti tao kalpasan ti Layus. Ti panangmatmat nga awaten ti kaaduan nga eskolar ket inyebkas ni P. J. Wiseman kas iti sumaganad: “Ti isuamin nga aktual a pammaneknek nga adda kadatayo, ti pammaneknek ti Genesis, arkeolohia, ken dagiti nabayagen a patpatien ti tattao, ket ipamatmatda nga iti tanap ti Mesopotamia ti kadadaanan a nagtaengan ti tao. Ti sibilisasion iti Adayo a Daya, Tsino man wenno Indian, ket saanna a kabaelan nga artapan ti kinaugma dagiti tattao iti daytoy a daga, ta kabaelanna dayta a pasingkedan ti namunganayan ti sibilisasion.”​—New Discoveries in Babylonia About Genesis, 1949, p. 28.

Iti ania a wagas a naaramid ti tao “iti ladawan ti Dios”?

Idi impalgak ti Dios iti ‘nasigo a managobrana’ ti panggepna a panangparsua iti sangatauan, kinunana: “Aramidenta ti tao [ʼa·dhamʹ] iti ladawanta, sigun iti langata.” (Ge 1:26, 27; Pr 8:30, 31; idiligyo ti Jn 1:1-3; Col 1:15-17.) Imutektekanyo ta saan a kunaen ti Kasuratan a ti Dios pinarsuana ti tao iti langa ti maysa nga atap nga animal wenno ti naamo nga animal wenno maysa nga ikan. Naaramid ti tao “iti ladawan ti Dios”; isu ket “anak ti Dios.” (Lu 3:38) No maipapan iti porma wenno sukog ti bagi ti Dios, “uray kaano awan asinoman a nakakita iti Dios.” (1Jn 4:12) Awan asinoman ditoy daga ti makaammo no ania ti langa ti nadayag, nailangitan, naespirituan a bagi ti Dios, isu a saantay a maipada ti bagi ti tao iti bagi ti Dios. “Ti Dios maysa nga Espiritu.”​—Jn 4:24.

Ti lalaki ken babai ket “ladawan ti Dios” ta naparsuada nga addaan kadagiti moral a kualidad nga umasping iti Dios, awan sabali, ti ayat ken kinahustisia. (Idiligyo ti Col 3:10.) Addaan met kadagiti pannakabalin ken sirib a nangatngato ngem kadagiti animal, iti kasta matagipategna ti bambanag a pagrag-oan ken apresiaren ti Dios, kas iti pintas ken arte, panagsao, panagrason, ken iti dadduma pay nga umasping a panagandar ti panunot ken puso a saan a maaramidan dagiti animal. Mainayon pay, mabalin a maaddaan ti tao iti espiritualidad, a mabalinna nga ammuen ti Dios ken makikomunikar Kenkuana. (1Co 2:11-16; Heb 12:9) Maigapu kadagita, kualipikado ti tao nga agbalin a pannakabagi ti Dios ken mangituray iti nadumaduma a kita ti nabiag a parsua nga adda iti tangatang, iti rabaw ti daga, ken iti baybay.

Yantangay pinarsua ti Dios, ti tao ket sigud a perpekto. (De 32:4) Gapuna, maipatawid koma idi ni Adan kadagiti putotna ti kinaperpekto kas maysa a tao ken ti gundaway nga agbiag nga agnanayon ditoy daga. (Isa 45:18) Agpada a naibilin kadakuada ken Eva: “Agbungakayo ken agadukayo ket punnuenyo ti daga ken parukmaenyo.” Bayat a dumakdakkel ti pamiliada, mabalinda koma a sukayen ken papintasen ti daga maitunos iti disenio a nangirantaan ti Namarsuada.​—Ge 1:28.

Idi imbinsabinsa ni apostol Pablo dagiti relatibo a saad ti lalaki ken ti babai iti urnos ti Dios, kinunana: “Kayatko a maammuanyo a ti ulo ti tunggal lalaki isu ti Kristo; ket ti ulo ti babai isu ti lalaki; ket ti ulo ti Kristo isu ti Dios.” Kalpasanna, impakitana nga ibabain ti babai ti “ulona” no agkararag wenno agipadto iti kongregasion a saan a nakadalungdong ti ulona. Tapno maipaganetgetna ti argumentona, kinunana: “Ta ti lalaki saan a rebbeng a dalungdonganna ti ulona, ta isu ladawan ken dayag ti Dios; ngem ti babai dayag ti lalaki.” Awan ti asinoman a pagpasakupan ni Jehova. Saan a kas iti babai, awan met ti tao a pannakaulo ti lalaki no maipapan iti asawa ken annakna. Iti daytoy nga anag, ti laeng lalaki ti “ladawan ti Dios.” Iti dadduma pay nga aspeto, agpada ti babai ken lalaki a mangyanninaw kadagiti nagsasayaat a kualidad ti Dios.​—1Co 11:3-7.

Addaan Wayawaya a Mangngeddeng. Yantangay naaramid ti tao iti ladawan ti Dios, adda wayawayana a mangngeddeng. Nawaya nga agpili no aramidenna ti naimbag wenno dakes. No sitatallugod ken naimpusuan nga agtulnog iti Namarsuana, maidayaw ken maipadayagna ti Dios, a saan a kabaelan nga ipaay ti parparsua nga animal. Babaen iti siribna, maidaydayawna ti Dios gapu kadagiti nakaskasdaaw a kualidad ti Dios ken maitandudona met ti Kinasoberanona. Ngem relatibo laeng ti wayawaya ni Adan; saan a naan-anay. Makapagtultuloy nga agbiag a siraragsak no bigbigenna ti kinasoberano ni Jehova. Impasimudaag daytoy ti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes, a ti bungana ket naiparit a kanen ni Adan. Ti pannangan iti dayta ket panagsukir, maysa a panagrebelde iti kinasoberano ti Dios.​—Ge 2:9, 16, 17.

Yantangay ni Adan ket “anak ti Dios” (Lu 3:38), ti relasionna iti Dios ket kas iti relasion ti anak iti amana, ket rumbeng koma a nagtulnog maitunos iti dayta. Kanayonanna pay, ti Dios pinarsuana ti tao a gagangay nga agtarigagay a mangipaay iti panagdaydayaw. No maballikug daytoy a tarigagay, maiturong ti tao iti di umiso a direksion ken madadael ti wayawayana, iti kasta maadipen iti banag a naparsua imbes nga iti Namarsua. Agresulta met daytoy iti panagrakaya ti tao.

Nagbasol ni Eva nga asawa ni Adan gapu iti maysa a rebelioso nga espiritu nga anak ti Dios. Dayta a sulisog ti indiaya met ni Eva ken Adan, a nangibunga iti inggagara a panagrebelde ni Adan maibusor ken Jehova. (Ge 3:1-6; 1Ti 2:13, 14) Nagbalinda a kas kadagidiay dineskribir ni Pablo idi agangay iti Roma 1:20-23. Gapu iti panagsalungasing ni Adan, napukawna ti kasasaadna kas anak ti Dios ken ti kinaperpektona ket naipatawidna ti basol (agraman ti kinaimperpekto ken ipapatay) kadagiti putotna, ti intero a puli ti tao. Uray pay iti pannakayanakda, kaladladawandan ti amada a ni Adan a nagbalin nga imperpekto, a ti ipapatay ti agtigtignayen iti bagida.​—Ge 3:17-19; Ro 5:12; kitaenyo ti ADAN Num. 1.

“Ti Kinataomi iti Uneg.” No tukoyen ti Biblia ti pannakidangadang dagiti Kristiano a pakairamanan ti pannakidangadang iti managbasol a lasag, aramatenna ti sasao a “kinatao nga adda iti unegko,” “ti kinataomi iti uneg,” ken ti umas-asping a sasao. (Ro 7:22; 2Co 4:16; Efe 3:16) Mayanatup dagitoy a sasao agsipud ta ‘napabaron dagiti Kristiano iti puersa a mangtigtignay iti panunotda.’ (Efe 4:23) Ti manggutugot a puersa wenno ti pagannayasan ti panunotda ket agturong iti naespirituan a direksion. Pagregreggetanda nga ‘uksoben ti daan a personalidad [iti literal, daan a tao]’ ket kawesanda ti bagbagida iti “baro a personalidad [iti literal, (daydiay) baro].” (Col 3:9, 10; Ro 12:2) Gapu ta nabautisaranda ken Kristo, “nabautisaran [met dagiti napulotan a Kristiano] iti ipapatayna”; nailansa ti daan a personalidadda, ‘tapno ti managbasol a bagi mapagbalin koma a di aktibo.’ Ngem agingga a saanda a matay iti lasag ken mapagungar, kanayon a makirupak ti nainlasagan a bagi maibusor iti ‘naespirituan a tao.’ Narigat dayta a dangadang, ket kunaen ni Pablo maipapan iti dayta, “Iti daytoy a pagnaedan a balay pudno unay nga umasugkami.” Ngem ti subbot a sakripisio ni Jesu-Kristo ti mangabbong iti basbasol ti daan a personalidad agraman ti linalasag a tartarigagay nga agtigtignay iti lasag, malaksid no sumuko dagitoy a Kristiano ket igagarada a suroten ti linalasag a tarigagay.​—Ro 6:3-7; 7:21-25; 8:23; 2Co 5:1-3.

Ti Naespirituan a Tao. Impakita ti apostol ti nagdumaan ti naespirituan a tao ken ti pisikal a tao. Kunaenna: “Ngem ti pisikal [iti literal, nainkararuaan] a tao saanna nga awaten ti bambanag ti espiritu ti Dios, ta kinamaag kenkuana dagita.” (1Co 2:14) Daytoy “pisikal a tao” ket saan laeng a tumukoy iti tao nga agbibiag ditoy daga nga addaan iti nainlasagan a bagi, ta nabatad met nga adda nainlasagan a bagi dagiti Kristiano ditoy daga. Ti pisikal a tao a natukoy ditoy ket daydiay awan espiritualidad iti biagna. Isu ket “nainkararuaan” ta sursurotenna dagiti tarigagay ti natauan a kararua ken iyaleng-alengna ti naespirituan a bambanag.

Intultuloy a kunaen ni Pablo a ti “pisikal a tao” saanna a mabalin nga ammuen ti bambanag ti espiritu ti Dios “agsipud ta naespirituan ti pannakasukimatda.” Sa kinunana: “Nupay kasta, ti naespirituan a tao pudno a sukimatenna ti amin a bambanag, ngem isu saan a sukimaten ti asinoman a tao.” Maawatan ti naespirituan a tao ti bambanag nga ipalgak ti Dios; makitana met ti di umiso a takder ken dana ti pisikal a tao. Ngem ti takder, tigtignayna, ken dana ti panagbiag ti naespirituan a tao ket saan a matarusan ti pisikal a tao, ket uray ti asinoman a tao saanna a mabalin nga ukomen ti naespirituan a tao, ta ti Dios laeng ti Ukomna. (Ro 14:4, 10, 11; 1Co 4:3-5) Babaen iti ilustrasion ken argumento, kinuna ti apostol: “Ta ‘siasino ti nakaammo iti panunot ni Jehova, tapno isurona koma?’” Siempre awan ti makaammo. “Ngem,” kunaen ni Pablo maipapan kadagiti Kristiano, “addaantayo iti panunot ni Kristo.” Babaen ti pananggun-od dagiti Kristiano iti panunot ni Kristo, a mangipalpalgak ken Jehova ken iti pangpanggepna kadakuada, agbalinda a naespirituan a tattao.​—1Co 2:14-16.

Kitaenyo ti ANAK TI TAO; LAKAY.