RABII

Ti tiempo ti kinasipnget manipud ilelennek ti init agingga iti ileleggak ti init ket inawagan ni Jehova a Dios kas “Rabii.” (Ge 1:5, 14) Adda ababa a kanito ti suripet iti nagbaetan ti ilelennek ti init ken kinasipnget, no kaano a mangrugin a makita dagiti bituen. Daytoy a kanito ket inawagan dagiti Hebreo iti neʹsheph ken nabatad nga isu ti tiempo a tuktukoyen ti sasao nga “iti nagbaetan ti dua a rabii” a masarakan iti Exodo 12:6. (Pr 7:9) Umasping iti dayta, no agngudon ti kinasipnget ti rabii, sumaruno metten ti riwet ti bigat nga agturong iti panagbannawag, ket naawagan daytoy iti isu met laeng a Hebreo a sao. Gapuna, kuna ti mannurat iti Salmo 119:147: “Bimmangonak a nasapa iti apagriwet ti bigat.”

Panangbingbingay dagiti Hebreo iti Rabii. Dagiti Hebreo biningbingayda ti rabii iti nadumaduma a “panagbantay.” “No malaglagipka idi iti rabaw ti pagiddaak, bayat dagiti panagbantay iti rabii mennamennaenka.” (Sal 63:6) Yantangay dakamaten ti Uk-ukom 7:19 ti “nagtengnga a panagbantay iti rabii,” agparang nga idi un-unana adda tallo a panagbantay iti rabii. Agparang a ti kaatiddog ti tunggal panagbantay ket saklawenna ti kakatlo ti or-oras iti nagbaetan ti ilelennek ken isisingising ti init, wenno agarup uppat nga oras tunggal panagbantay, depende iti tiempo ti tawen. Ti umuna a panagbantay ket mangrugi ngarud iti agarup 6:00 t.r. agingga iti 10:00 t.r. Ti “nagtengnga a panagbantay iti rabii” ket mangrugi iti agarup 10:00 t.r. agingga iti agarup 2:00 t.b. Nagsayaat idi daytoy a tiempo para iti kellaat nga iraraut ni Gideon iti pakarso dagiti Midianita. Ti maikatlo a panagbantay ket naawagan “panagbantay iti bigat,” manipud agarup 2:00 t.b. agingga iti isisingising ti init. Bayat daytoy a panagbantay iti bigat, riniribuk ni Jehova dagiti kumamkamat a buyot dagiti Egipcio iti gandatda a lumasat iti Nalabaga a Baybay.​—Ex 14:24-28; kitaenyo met ti 1Sm 11:11.

Panangbingbingay dagiti Romano iti Rabii. Idi tiempo ti panangituray dagiti Romano, sinurot dagiti Judio ti kaugalian dagiti Griego ken dagiti Romano nga uppat a panagbantay iti rabii. Nabatad a tinukoy ni Jesus dagitoy uppat a pannakabingbingay idi kinunana: “Gapuna agtultuloykayo nga agbantay, ta saanyo nga ammo no kaano nga umay ti apo ti balay, no iti mumalemen [kayatna a sawen, rumabiin] wenno iti tengnga ti rabii wenno iti panagtaraok ti kawitan wenno iti nasapa iti bigat.” (Mr 13:35) Ti panagbantay a “rumabiin” ket nangrugi manipud ilelennek ti init agingga iti agarup 9:00 t.r. Ti maikadua a panagbantay, naawagan “tengnga ti rabii,” nangrugi iti agarup 9:00 t.r. ken nagpatingga iti tengnga ti rabii. (Lu 12:38) Ti “panagtaraok ti kawitan” ket saklawenna ti tengnga ti rabii agingga iti agarup 3:00 t.b. Nalabit bayat daytoy a tiempo a napasamak dagiti panagtaraok ti kawitan a nadakamat iti Marcos 14:30. (Kitaenyo ti PANAGTARAOK TI KAWITAN.) Ket ti maudi, 3:00 t.b. agingga iti isisingising ti init isu ti maikapat a panagbantay, “nasapa iti bigat.”​—Mt 14:25; Mr 6:48.

Iti maysa a gundaway, espesipiko a nadakamat nga adda 12 nga oras ti rabii. Ibaga kadatayo ti Aramid 23:23 nga iti “maikatlo nga oras,” wenno agarup 9:00 t.r., a ti komandante ti militar imbilinna kadagiti buyot nga alaenda ni Pablo manipud Jerusalem ket ipanda idiay Cesarea.

Mangrugi ti baro nga aldaw dagiti Judio no lumnek ti init, ngem ti tengnga ti rabii iti biang dagiti Romano ket isu ti panagngudo ti aldaw ken panangrugi ti sabali manen nga aldaw. Gapu itoy, saan a parikut uray umatiddog ken umababa dagiti oras iti aldaw no agbaliw ti panawen (a mapasamak no mangrugi ti aldaw iti ilelennek ti init) ken mabingayda ti aldaw iti dua nga agpada a 12-oras iti intero a makatawen. Daytoy ti sursuroten ti kaaduan a nasion ita.

Piguratibo nga Usar. Ti sao a “rabii” no dadduma ket nausar iti piguratibo wenno simboliko a pamay-an iti Biblia. Iti Juan 9:4, dinakamat ni Jesus ti “um-umayen . . . [a] rabii inton awanen ti tao a makapagtrabaho.” Tuktukoyen ditoy ni Jesus ti tiempo inton a mausig, mailansa, ken mapapatay, inton saannan a mabalinan nga aramiden dagiti trabaho ni amana.​—Kitaenyo ti Ec 9:10; Job 10:21, 22.

Iti Roma 13:11, 12, “ti rabii” sibabatad a tumukoy iti maysa a periodo ti sipnget a pinarnuay ti Kabusor ti Dios, a naikeddeng a pagpatinggaen ni Kristo Jesus ken ti panagturayna. (Kitaenyo ti Efe 6:12, 13; Col 1:13, 14.) Iti 1 Tesalonica 5:1-11, dagiti adipen ti Dios a nalawlawagan gapu iti kinapudno ket naigidiat kadagiti nailubongan a tattao a saan a nalawlawagan. Iparangarang ti wagas ti panagbiagda nga isuda ket “annak ti lawag ken annak ti aldaw. Saan [ida] a kukua ti rabii wenno uray ti sipnget.” (Kitaenyo ti Jn 8:12; 12:36, 46; 1Pe 2:9; 2Co 6:14.) Kasta met laeng ti pannakausar ti “rabii” iti Mikias 3:6, a sadiay kunaen ti mammadto kadagidiay manglaksid iti pudpudno a panangiwanwan ti Dios: “Gapuna maaddaankayto iti rabii, iti kasta awanto ti sirmata; ket maaddaankayto iti kinasipnget, tapno saankay nga agipadles. Ket ti init sigurado a lumnekto kadagiti mammadto, ket ti aldaw agsipngetto kadakuada.”​—Idiligyo ti Jn 3:19-21.

Kaaduanna a nausar met ti rabii a mangirepresentar iti tiempo ti rigat, yantangay ti rabii a nadaguyemyem ken nalidem ket isu ti tiempo a panagsursor dagiti atap nga animal, kellaat nga iraraut ti buybuyot, iseserrek dagiti mannanakaw, ken pannakaaramid ti sabsabali pay a dakes nga ar-aramid. (Sal 91:5, 6; 104:20, 21; Isa 21:4, 8, 9; Da 5:25-31; Abd 5) Rumbeng a tarusantayo dagiti teksto iti Apocalipsis 21:2, 25 ken 22:5 sigun kadagiti nadakamat a nadumaduma a piguratibo a kaipapanan, nga iti dayta a sirmata naipasigurado kadatayo nga iti “Baro a Jerusalem” “awanto ti rabii.”