PERGAMINO

Lallalat dagiti karnero, kalding, wenno kigaw a bakbaka a naaramid a pagsuratan. Nabayag a naus-usar ti lalat kas pagsuratan dagiti nagkauna a tattao; ti Dead Sea Scroll ti Isaias, a nakopia idi arinunos ti maikadua a siglo K.K.P., ket lalat. Kaykayatda idi nga usaren kas pagsuratan ti papiro manipud Egipto, ngem kinuna ni Pliny nga idi imparit ti agturay iti Egipto a mailako dayta iti ruar ti pagilian idi agarup 190 K.K.P., napartuat idiay Pergamo ti panagaramat iti lalat a pergamino. (Ti sao a “pergamino” nagtaud iti Lat. a pergamena.) Nalabit pinaglatakda laeng ti sigud idin a maar-aramid a pamay-an a panagisagana kadagiti lalat tapno mabalin a suratan ti sango ken likud dayta. Adayo a nalaglagda dagiti lukot a pergamino ngem kadagiti nalaklaka ti presiona a lukot a papiro.

Iti 2 Timoteo 4:13 kiniddaw ni apostol Pablo ken Timoteo nga iyegna “dagiti lukot, nangnangruna dagiti pergamino.” (NW, Ro) Saanna nga ibagbaga dagiti linaon dagitoy kalkalikagumanna a lukot, no di ket posible unay a kidkiddawenna ti sumagmamano a paset ti Hebreo a Kasuratan tapno mapagadalanna dagita bayat a sibabalud idiay Roma. Ti sasao a “nangnangruna dagiti pergamino” mabalin nga ipasimudaagna a dagita a lukot ket naaramid iti papiro ken pergamino.

Kadagiti nagkauna a Romano, masansan a maus-usar idi dagiti kayo a tapi a nakalupkopan iti allid a pagisuratan iti temporario laeng nga impormasion. Idi agangay, dagiti piliego a lalat wenno pergamino ti inusardan a pagsuratan. Nayawag ti Latin a sao a membranae (lallalat) iti kakasta a kuaderno a pergamino. Iti naadaw a teksto, inaramat ni Pablo ti Griego a katupag ti sao idi kiniddawna dagiti “lukot, nangnangruna dagiti pergamino [mem·braʹnas].” Kunaen ti sumagmamano a komentarista a kidkiddawenna idi dagiti lukot ti Hebreo a Kasuratan agraman maysa a kita dagiti nota wenno sursurat. Gapuna ipatarus dayta ti Moffatt a, “dagiti librok, ken nangnangruna dagiti papelko,” ken iti The New English Bible mabasa a, “dagiti libro, kangrunaan iti amin dagiti kuadernok.” Nupay kasta, saan a masigurado no “dagiti pergamino” ket kuaderno wenno papel ti langada, wenno luklukot a pergamino (La; Kx).

Napino a Lalat ti Animal. Dagiti pergamino ket gagangay a naaramid manipud lalat ti karnero, kalding, wenno kigaw a baka. Idi maikatlo ken maikapat a siglo K.P., napagduman ti nakerkersang ken nalamlamuyot a kita ti lalat, a ti nakerkersang nagtultuloy a naawagan iti pergamino, ngem ti nalamlamuyot, vellum (napino a lalat ti animal). Ti vellum ket nagtaud kadagiti nalami a lalat ti kigaw a baka wenno urbon a kalding, wenno dagiti natayen a nayanak a kigaw a baka wenno kordero. Naaramid babaen ti panangkuskos iti dutdot manipud kadagiti nabugguan a lalat, panangbistrad kadagita iti maysa a baskag, panangbuggo ken panangkuskos manen tapno maikkat dagiti dugoldugolna, panangwarakiwak iti tisa, ken panangpalanas babaen iti bagiing. Kastoy ti panangpataud iti naingpis, nalamuyot, gistay puraw a pagsuratan a kaykayatda idi nga usaren maipaay kadagiti napateg a libro agingga a napartuat ti panagimaldit, nga agaramat iti papel a nasaysayaat ken nalaklaka. Dagiti napateg a manuskrito ti Biblia a kas iti Sinaitic ken iti Vatican Num. 1209 idi maikapat a siglo kasta met kadagiti Alexandrine a manuskrito idi maikalima a siglo ket naaramid iti vellum..