SAO, TI

Ti termino a “sao” iti Kasuratan isu ti kaaduan a pakaipatarusan ti Hebreo ken Griego a sasao a da·varʹ ken loʹgos. Dagitoy a sasao ket kaaduanna a tumukoy iti intero a kapanunotan, pagsasao, wenno sasao imbes a saggaysa laeng a termino wenno paset ti panagsao. (Iti Griego, ti ‘maysa a sao’ nayebkas babaen ti rheʹma [Mt 27:14], nupay mabalin met a kaipapananna ti maysa a naikuna wenno naisawang.) Aniaman a mensahe a nagtaud iti Namarsua, kas iti daydiay naisawang babaen ti maysa a mammadto, ket “sao ti Dios.” Iti sumagmamano a paset, ti Loʹgos (kaipapananna ti “Sao”) ket titulo a naipaay ken Jesu-Kristo.

Ti Sao ti Dios. “Ti sao ni Jehova” ket termino nga agparang iti ginasut a daras iti Kasuratan, nupay naiduma bassit ti dadduma a panagparangna. Babaen “iti sao ni Jehova” naparsua ti langlangit. Ti Dios insawangna ti sao ket kalpasanna natungpal dayta. “Kinuna ti Dios: ‘Maadda koma ti lawag.’ Iti kasta naadda ti lawag.” (Sal 33:6; Ge 1:3) Saan koma nga ipapan manipud iti daytoy nga awanen ti inaramid ni Jehova. (Jn 5:17) No di ket adda linaklaksa nga anghelna nga agtignay iti saona ken mangitungpal iti pagayatanna.​—Sal 103:20.

Ti sangaparsuaan, sibibiag ken awanan biag, ket adda iti sidong ti sao ti Dios, ken mabalinna nga usaren a mangitungpal iti pangpanggepna. (Sal 103:20; 148:8) Mapangnamnamaan ti saona; no ania ti ikari ti Dios lagipenna met nga aramiden. (De 9:5; Sal 105:42-45) Kas kinunana a mismo, ti saona “agpautto agingga iti tiempo a di nakedngan”; saanto a pulos agsubli dayta a saanna a naitungpal ti panggepna.​—Isa 40:8; 55:10, 11; 1Pe 1:25.

Ni Jehova ket mannakikomunikar a Dios, ta ipalgakna iti parparsuana babaen ti nagduduma a pamay-an no ania ti pagayatan ken pangpanggepna. Di pagduaduaan a babaen iti maysa nga anghel a naibaga ti sasao ti Dios iti lallaki a kas kada Adan, Noe, ken Abraham. (Ge 3:9-19; 6:13; 12:1) No dadduma nagaramat iti nasantuan a lallaki a kas kada Moises ken Aaron tapno ipakaammona ti pangpanggepna. (Ex 5:1) “Tunggal sao” nga imbilin ni Moises iti Israel ket arigna a sao ti Dios dayta kadakuada. (De 12:32) Nagsao met ti Dios babaen ti ngiwat dagiti mammadto a kas kada Eliseo ken Jeremias, ken kadagiti mammadto a babbai a kas ken Debora.​—2Ar 7:1; Jer 2:1, 2; Uk 4:4-7.

Ti adu kadagiti nadibinuan a bilin ket naipaisurat nanipud pay tiempo ni Moises ken agpatpatuloy. Ti Dekalogo, kadawyan a maaw-awagan iti Sangapulo a Bilin ken pagaammo iti Hebreo a Kasuratan kas “ti Sangapulo a Sasao,” ket berbal ti damo a pannakaitedna ken idi agangay ‘insurat ti ramay ti Dios’ iti taptapi a bato. (Ex 31:18; 34:28; De 4:13) Dagitoy a bilin naawagan “Sasao” iti Deuteronomio 5:22.​—Kitaenyo ti SANGAPULO A SASAO.

Nangisurat ni Josue iti kanayonan a “sasao iti libro ti linteg ti Dios” iti sidong ti nadibinuan a pannakapaltiing, ken kasta met ti napasamak iti sabsabali pay a matalek a mannurat ti Biblia. (Jos 24:26; Jer 36:32) Idi agangay napagkaykaysa amin dagita a sursurat ket dagitoy ti nangbukel iti maaw-awagan Sagrado a Kasuratan wenno Nasantuan a Biblia. Ti “amin a Kasuratan nga impaltiing ti Dios” ket ramanenna ita ti amin a pudpudno a libro ti Biblia. (2Ti 3:16; 2Pe 1:20, 21) Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti naipaltiing a sao ti Dios masansan a maaw-awagan iti “sao” laeng.​—San 1:22; 1Pe 2:2.

Adu ti sabali pay nga awag iti sao ti Dios. Kas pagarigan, iti Salmo 119, a nakadakamatan ti “sao (sasao)” ni Jehova iti nasurok a 20 a daras, masarakan dagiti sabali pay nga awag kadagiti naindaniwan a panamagpapada​—kas kadagiti termino a linteg, pammalagip, bilbilin, al-alagaden, hudisial a pangngeddeng, paglintegan, ken sasao ni Jehova. Ipakita met daytoy a ti termino a “sao” kaipapananna ti naan-anay a kapanunotan wenno mensahe.

Nadeskribir met ti sao ti Dios iti sumagmamano a sabali pay a wagas a mangpalawa iti dayta ken mangted iti kaipapanan. Isu dayta “ti ‘sao’ [wenno “sasao” (rheʹma)] ti pammati” (Ro 10:8, Int), ti “sao [wenno mensahe (porma ti loʹgos)] ti kinalinteg” (Heb 5:13), ken “ti sao ti pannakikappia” (2Co 5:19). Ti sao wenno mensahe ti Dios ket kasla “bin-i,” a no maimula iti nasayaat a daga, mangpataud iti adu a bunga (Lu 8:11-15); ti sasaona naikuna met nga ‘agtaray buyogen ti kinapardas.’​—Sal 147:15.

Dagiti Manangaskasaba ken Manangisuro iti Sao. Ti kadakkelan a mangitantandudo ken mangsupsuportar iti naipaltiing a kinapudno a sao ni Jehova isu ni Apo Jesu-Kristo. Pinagsiddaawna unay dagiti tattao kadagiti pamay-an ti panangisurona (Mt 7:28, 29; Jn 7:46), kaskasdi a saanna nga indayaw ti bagina, a kunkunana, “ti sao a mangmangngegyo saanko a kukua, no di ket kukua ti Ama a nangibaon kaniak.” (Jn 14:24; 17:14; Lu 5:1) Dagiti matalek nga ad-adalan ni Kristo isuda dagidiay nagtalinaed iti saona, ket kalpasanna, daytoy ti nangwayawaya kadakuada manipud kinaignorante, an-anito, ken panagbuteng, kasta met manipud pannakaadipen iti basol ken ipapatay. (Jn 8:31, 32) Masansan a nasken a makisupiat ni Jesus kadagiti Fariseo, a gapu kadagiti tradision ken sursuroda nagbalin nga awan kapapay-an “ti sao [wenno deklarasion] ti Dios.”​—Mt 15:6; Mr 7:13.

Saan laeng a kasapulan a denggen ti naikasaba a sao ti Dios. No di ket nasken met ti panagtignay maitunos iti dayta a mensahe ken panangipakita iti panagtulnog iti dayta. (Lu 8:21; 11:28; San 1:22, 23) Kalpasan ti pannakasanay a nalaing dagiti apostol ken ad-adalan maipaay iti ministerio, nagtulnogda iti sao ket isudan a mismo ti nangasaba ken nangisuro. (Ara 4:31; 8:4, 14; 13:7, 44; 15:36; 18:11; 19:10) Kas nagbanaganna, “rimmangrang-ay ti sao ti Dios, ket ti bilang dagiti adalan nagtultuloy nga immadu.”​—Ara 6:7; 11:1; 12:24; 13:5, 49; 19:20.

Dagiti apostol ken ti kakaduada saanda a nagbalin a managilako iti Kasuratan, kas ti ar-aramiden idi dagiti ulbod a pastor. Ti inkasabada ket ti direkta, awan lalaokna a mensahe ti Dios. (2Co 2:17; 4:2) Ni apostol Pablo imbagana ken Timoteo: “Aramidem ti amin a kabaelam a mangiparang iti bagim a naanamongan iti Dios, maysa a mangmangged nga awan ti aniaman nga ibainna, nga aramatem a siuumiso ti sao ti kinapudno.” Kanayonanna pay, naibilin ken Timoteo: “Ikasabam ti sao, naganetgetka koma iti dayta iti mainugot a panawen, iti nariribuk a panawen.” (2Ti 2:15; 4:2) Binalakadan met ni Pablo dagiti Kristiano nga assawa a babbai nga aluadanda ti panagug-ugalida, “tapno ti sao ti Dios saan koma a mapagbassawangan.”​—Tit 2:5.

Nanipuden idi sinupiat ti Diablo ti sinao ti Dios idiay minuyongan ti Eden, adun dagiti sinasatanas a bumusbusor iti sao ti Dios. Adu a tattao a nangitandudo iti sao ti Dios napukawda ti biagda gapu iti panangaramidda iti kasta, kas paneknekan ti padto ti Biblia ken ti pakasaritaan. (Apo 6:9) Ipakita met ti pakasaritaan a saan a nagballigi ti panangidadanes a mangpasardeng iti pannakaiwaragawag ti sao ti Dios.​—Fil 1:12-14, 18; 2Ti 2:9.

Ti Bileg Wenno Pannakabalin ti Sao ken Espiritu ti Dios. Ti sao ti Dios addaan iti kasta unay a bileg kadagiti dumdumngeg iti dayta. Kaipapananna ti biag. Ti Dios imparangarangna iti Israel idiay let-ang a “saan a babaen iti tinapay laeng nga agbiag ti tao no di ket babaen iti tunggal ebkas ti ngiwat ni Jehova nga agbiag ti tao.” (De 8:3; Mt 4:4) Dayta ket “sao ti biag.” (Fil 2:16) Sinao ni Jesus ti sasao ti Dios, ket kinunana: “Ti sasao [rheʹma·ta] nga insaok kadakayo ket espiritu ken biag.”​—Jn 6:63.

Insurat ni apostol Pablo: “Ti sao [wenno mensahe (loʹgos)] ti Dios nabiag ken adda bilegna ken natartarumamis ngem iti aniaman a kampilan a dua ti tademna ket sumalput uray agingga iti paglasinan ti kararua ken espiritu, ken kadagiti nagsusuopan ken iti patada, ket kabaelanna a lasinen dagiti panunot ken dagiti panagem ti puso.” (Heb 4:12) Dumanon dayta iti puso ket ipalgakna no pudno met laeng nga agbibiag ti maysa a tao maitunos kadagiti nalinteg a prinsipio.​—1Co 14:23-25.

Ti sao ti Dios isu ti kinapudno ken masantipikarna ti maysa tapno mabalin nga aramaten ti Dios. (Jn 17:17) Pagsiribenna ti maysa a tao ken pagbalinenna a naragsak; maitungpalna ti aniaman nga aramid a panggepen ti Dios maipaay iti dayta. (Sal 19:7-9; Isa 55:10, 11) Makabalanna a naan-anay ti maysa a tao maipaay iti tunggal naimbag nga aramid ken matulonganna a mangparmek iti daydiay nadangkes.​—2Ti 3:16, 17; idiligyo ti 1Jn 2:14.

Naikuna maipapan iti panangasaba ni Jesus: “Pinulotan ti Dios iti nasantuan nga espiritu ken pannakabalin, ket namagpagna iti daga nga ar-aramidenna ti naimbag ket papaimbagenna amin dagidiay inrurumen ti Diablo; agsipud ta ti Dios adda kenkuana.” (Ara 10:38) Naitungpal ni apostol Pablo ti panangkomberte kadagiti tattao, uray pay kadagiti pagano, “saan a nabuyogan ti makaguyugoy a sasao ti sirib [ti tattao] no di ket nabuyogan ti panangiparangarang iti espiritu ken pannakabalin.” (1Co 2:4) Ti sasao a sinaona babaen ti nasantuan nga espiritu ti Dios, a naibatay iti Kasuratan, ti Sao ti Dios, ket nagtignay a sibibileg tapno mangkomberte. Imbagana iti kongregasion idiay Tesalonica: “Ti naimbag a damag nga ikaskasabami saan a dimteng kadakayo buyogen ti sasao laeng no di ket kasta met a buyogen ti pannakabalin ken buyogen ti nasantuan nga espiritu ken nabileg a panamati.”​—1Te 1:5.

Dimteng ni Juan a Manangbautisar “buyogen ti espiritu ken pannakabalin ni Elias.” Isu addaan iti “espiritu” ni Elias, ti bileg ken puersana. Ti espiritu met ni Jehova inwanwanna ni Juan, iti kasta sinaona ti sasao ti Dios, sasao nga addaan iti napalalo a bileg; sibaballigi unay a nangpasubli iti ‘puspuso dagiti amma iti annak ket dagiti nasukir pinasublina iti praktikal a kinasirib dagiti nalinteg, tapno mangisagana maipaay ken Jehova iti ili a sisasagana.’​—Lu 1:17.

Saan koma ngarud a tagtagibassiten ti mensahe ti naimbag a damag manipud iti Biblia a Sao ti Dios. Nabilbileg dagitoy a sasao ngem iti aniaman a sasao a putaren wenno sawen ti tattao. Nakomendaran dagiti taga Berea idi nagkauna a tiempo gapu ta “siaannad a suksukimatenda ti Kasuratan” tapno siguraduenda no umiso ti insuro ti maysa nga apostol. (Ara 17:11) Dagiti ministro ti Dios, a mangisasao iti nabileg a Sao ti Dios, ket pinabileg ken sinuportaran ti “pannakabalin ti nasantuan nga espiritu.”​—Ro 15:13, 19.

“Ti Sao” Kas Maysa a Titulo. Iti Kristiano a Griego a Kasuratan agparang met “ti Sao” (Gr., ho Loʹgos) kas maysa a titulo. (Jn 1:1, 14; Apo 19:13) Inyam-ammo ni apostol Juan daydiay pagpaayan daytoy a titulo, awan sabali, ni Jesus, naawagan iti kasta saan laeng a bayat ti ministeriona ditoy daga kas perpekto a tao no di ket bayat met ti panagbiagna kas espiritu sakbay a nagbalin a tao kasta met kalpasan ti pannakaitan-okna sadi langit.

“Ti Sao maysa a dios.” Maipapan ti panagbiag ti Anak sakbay a nagbalin a tao, kunaen ni Juan: “Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket ti Sao maysa a dios.” (Jn 1:1, NW) Mabasa iti King James Version ken iti Douay Version: “Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket ti Sao Dios.” Pagparangen daytoy a ti Sao pumadpada iti Mannakabalin-amin a Dios, idinto ta ti immun-una a pannakabasa, iti Baro a Lubong a Patarus, ipatuldona a ti Sao saan nga isu ti Dios, Mannakabalin-amin a Dios, no di ket maysa a mannakabalin, maysa a dios. (Naawagan met iti “didios” uray dagiti uk-ukom iti kadaanan nga Israel, isuda a nangipakat iti dakkel a pannakabalin iti nasion. [Sal 82:6; Jn 10:34, 35]) Kinapudnona, ti piho nga artikulo a ho, “ti,” ket agparang iti Griego a teksto sakbay ti umuna a “Dios,” ngem awan ti naikabil a pangtukoy sakbay ti maikadua.

Makatulong ti dadduma pay a patarus tapno makita no ania ti umiso. Mabasa iti naibal-et iti linia a sao-por-sao a pannakabasa ti Griego a patarus ti Emphatic Diaglott: “Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket maysa a dios ti Sao.” Ti naipakuyog a teksto ti Diaglott agaramat iti dakkel ken naibasbassit a dadakkel a letra maipaay ti Dios, ken umuna a dakkel ken babassit a letra maipaay iti maikadua a panagparang ti “Dios” iti sasao nga: “Idi Punganay adda ti LOGOS, ket ti LOGOS adda a kadua ti DIOS, ket ti LOGOS Dios.”

Patalgedan dagitoy a patarus a ni Jesus, yantangay Anak ti Dios ken isu ti inaramat ti Dios iti panangparsua iti amin a sabsabali pay a bambanag (Col 1:15-20), ket pudno a maysa a “dios,” maysa a mannakabalin, ken addaan iti kualidad a kinamannakabalin, ngem saan nga isu ti Mannakabalin-amin a Dios. Isu daytoy ti ipakita ti dadduma pay a patarus. Kuna ti The New English Bible: “Ket no ania ti Dios, kasta ti Sao.” Ti Griego a sao a naipatarus a “Sao” ket Loʹgos; ket ngarud mabasa iti patarus ni Moffatt: “Ti Logos nadibinuan.” Mabasa iti American Translation: “Ti Sao nadibinuan.” Kasta met laeng ti mabasa kadagiti gapuanan dagiti Aleman a managipatarus. Ni Böhmer: “Siiirut a naisinggalut iti Dios, wen, dayta a mismo ket nadibinuan.” Ni Stage: “Ti Sao nadibinuan a mismo.” Ni Menge: “Ket Dios (= a nadibinuan) idi ti Sao.” Ket ni Thimme: “Ket maysa a kita ti Dios idi ti Sao.” Amin dagitoy a panangipatarus itampokda ti kualidad ti Sao, saan a ti pannakipadana iti Amana, ti Mannakabalin-amin a Dios. Kas Anak ni Jehova a Dios, isu addaan iti nadibinuan a kualidad wenno kababalin, ta ti nadibinuan kaipapananna ti “kas-dios.”​—Col 2:9; idiligyo ti 2Pe 1:4, a sadiay ti “nadibinuan a nakaparsuaan” naikari kadagiti kakadua ni Kristo nga agtawid.

Kuna ti The Four Gospels​—A New Translation, ni Propesor Charles Cutler Torrey (maika-2 nga ed., 1947): “Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket ti Sao dios. Idi kadua ti Dios idi punganay naparsua ti amin a bambanag babaen kenkuana; awan ti naparsua a banag no isu awan.” (Jn 1:1-3) Paliiwenyo ta ti naikuna a kasasaad ti Sao ket nailanad nga awanan iti umuna a dakkel a letra, ti termino a, “dios.”

Daytoy a Sao, wenno Loʹgos, ket isu laeng ti direkta a pinarsua ti Dios, ti bugbugtong nga anak ti Dios, ken nabatad a nasinged a kadua ti Dios nga isu ti nagkunaan ti Dios idi kinunana: “Aramidenta ti tao iti ladawanta, sigun iti langata.” (Ge 1:26) Ngarud intultuloy a kinuna ni Juan: “Daytoy ket adda idi punganay a kadua ti Dios. Napaadda ti amin a bambanag babaen kenkuana, ket no isu awan saan a napaadda ti uray maysa a banag.”​—Jn 1:2, 3.

Silalawag nga ipakita ti dadduma pay a kasuratan a ti Sao isu ti inaramat ti Dios iti pannakapaadda ti amin a sabsabali pay a bambanag. Adda “maymaysa a Dios nga Ama, a kenkuana agtaud ti amin a bambanag, . . . ket adda maymaysa nga Apo, ni Jesu-Kristo, a babaen kenkuana adda ti amin a bambanag.” (1Co 8:6) Ti Sao, ti Anak ti Dios, isu “ti pangrugian ti panamarsua ti Dios,” a nadeskribir pay kas “ti inauna iti isuamin a parsua; agsipud ta babaen kenkuana, amin a sabsabali pay a bambanag naparsuada iti langlangit ken iti rabaw ti daga.”​—Apo 3:14; Col 1:15, 16.

Naindagaan a ministerio ken nailangitan a pannakaipadayag. Iti naikeddeng a tiempo dimteng ti panagbalbaliw. Ilawlawag ni Juan: “Gapuna ti Sao nagbalin a lasag ken nakipagnaed kadatayo [kas ni Apo Jesu-Kristo], ket naimatangantayo ti dayagna, maysa a dayag a kas iti kukua ti maysa a bugbugtong nga anak manipud iti maysa nga ama.” (Jn 1:14) Babaen ti panaglasagna, ti Sao ket makita, mangngeg, maarikapen dagiti makasaksi kenkuana ditoy daga. Iti kastoy a pamay-an mabalinan dagiti nainlasagan a tattao ti direkta a makilangen ken makitimpuyog “iti sao ti biag,” a, kuna ni Juan, “adda nanipud idi punganay, a nangngegmi, a nakitami kadagiti matami, a naimatanganmi a naipampamaysa ken naarikap dagiti imami.”​—1Jn 1:1-3.

Ti naipadayag nga Apo Jesu-Kristo agtultuloy nga ikutanna ti titulo a “ti Sao,” kas mapaliiw iti Apocalipsis 19:11-16. Sadiay iti pannakasirmata ni Juan iti langit kunaenna a nakakita iti maysa a puraw a kabalio a ti sisasakay iti dayta naawagan “Matalek ken Napudno,” “Ti Sao ti Dios”; ket “iti makinruar a kawesna, uray pay iti luppona, adda naisurat a naganna, Ari ti ar-ari ken Apo ti ap-appo.”

No apay a ti Anak ti Dios maaw-awagan “ti Sao.” Ti maysa a titulo masansan a deskribirenna no ania ti akem wenno annongen ti makintitulo. Kasta ti titulo a Kal-Hatzé, a kaipapananna “ti timek wenno sao ti ari,” a nayawag iti maysa nga opisial ti Abyssinia. Maibatay kadagiti panagdaliasat ni James Bruce nanipud 1768 agingga iti 1773, deskribirenna dagiti annongen ti Kal-Hatzé kas iti sumaganad. Agtakder iti ruar ti maysa a tawa a nalingdan iti kortina ket ti ari, nga adda iti uneg a saan a makita, agsao iti daytoy nga opisial. Kalpasanna iyallatiwna ti mensahe kadagiti tattao wenno grupo a pakaibagaanna. Gapuna ti Kal-Hatzé nagakem kas sao wenno timek ti ari ti Abyssinia.​—Travels to Discover the Source of the Nile, London, 1790, Tomo III, p. 265; Tomo IV, p. 76.

Laglagipen met a ti Dios pinagbalinna ni Aaron kas sao wenno “pannakangiwat” ni Moises, a kunkunana: “Masapul nga isawannaka iti ili; ket mapasamakto nga agserbinto kenka a pannakangiwat, ket agserbikanto a kas Dios kenkuana.”​—Ex 4:16.

Iti umasping a pamay-an awan duadua a nagserbi ti inauna nga Anak ti Dios kas Pannakangiwat maipaay iti Amana, ti naindaklan nga Ari ti Kinaagnanayon. Isu ti Sao ti Dios a pakikomunikarna tapno mayallatiw ti impormasion ken dagiti pammilin iti sabsabali pay a naespirituan ken natauan nga annak ti Namarsua. Nainkalintegan a panunoten a sakbay nga immay ni Jesus ditoy daga, kadagiti pannakisao ti Dios iti tattao adu a daras nga inaramatna ti Sao kas angheliko a pannakangiwatna. (Ge 16:7-11; 22:11; 31:11; Ex 3:2-5; Uk 2:1-4; 6:11, 12; 13:3) Yantangay ti anghel a nangibagnos kadagiti Israelita a lumasat iti let-ang ‘adda kenkuana ti nagan ni Jehova,’ mabalin nga isu ti Anak ti Dios, ti Sao.​—Ex 23:20-23; kitaenyo ti JESU-KRISTO (Panagbiagna Sakbay a Nagbalin a Tao).

Iti panangipakita ni Jesus nga isu ket nagtultuloy nga agserbi kas Pannakangiwat, wenno Sao, ni Amana bayat ti ministeriona ditoy daga, kinunana kadagiti agim-imdeng kenkuana: “Saanak a nagsao iti bukodko a pannakatignay, no di ket ti met laeng Ama a nangibaon kaniak inikkannak iti bilin maipapan iti ibagak ken iti sawek. . . . Gapuna ti bambanag a sawek, kas iti Ama imbagana ida kaniak, kasta met a sawek ida.”​—Jn 12:49, 50; 14:10; 7:16, 17.